Η Μεσόγειος που ενώνει – Κρήτη, Κύπρος και Σαρδηνία σε έκθεση στο Κέιμπριτζ

Τρία μεγάλα νησιά: Η Κρήτη, η Κύπρος και η Σαρδηνία. Και τα τρία στη Μεσόγειο, τη θάλασσα που χιλιετίες τώρα ενώνει ανθρώπους, μεταδίδει ιδέες και πολιτισμούς, μεταφέρει αγαθά.

Γιατί αυτοί οι άνθρωποι, οι νησιώτες είχαν τα μάτια πάντα ανοιχτά για ό,τι καινούργιο, ποθούσαν να εξερευνήσουν τον κόσμο ως εκεί που έφταναν τα ποντοπόρα πλοία τους και να γυρίσουν μετά στην πατρίδα τους, όπως ο Οδυσσέας, που «πολλών δ΄ ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνων».

Αυτοί οι νησιώτες λοιπόν της Μεσογείου ταξιδεύουν τώρα ως το Ηνωμένο Βασίλειο και γίνονται το αντικείμενο της έκθεσης, που εγκαινιάστηκε πριν από λίγες μέρες στο Μουσείο Φιτζγουίλιαμ του Κέιμπριτζ. Ο στόχος πολλαπλός. Η αναζήτηση κατ΄ αρχάς, των συνδέσεων μεταξύ των αρχαίων, νησιωτικών πολιτισμών της Μεσογείου.

Η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο η ζωή στα νησιά επηρέασε και διαμόρφωσε την πολιτιστική ταυτότητα καθενός από αυτά αλλά και οι διαφορές τους έναντι της ηπειρωτικής χώρας. Να σημειωθεί μάλιστα, ότι η μία εκ των επιμελητριών της έκθεσης είναι Ελληνίδα, η δρ Αναστασία Χριστοφιλοπούλου υπεύθυνη της Ελληνικής, Ρωμαϊκής και Κυπριακής Συλλογής του μουσείου.

Τα θέματα που θέτει η έκθεση είναι πολλά: Είναι οι ξεχωριστές ταυτότητες, που αναδύθηκαν και διαμορφώθηκαν μέσα από τα συγκεκριμένα περιβάλλοντα της Κρήτης, της Κύπρου και της Σαρδηνίας. Αλλά ταυτόχρονα είναι η κοινή συνθήκη, που μοιράστηκαν, αγκαλιάζοντας νέες ιδέες, τεχνολογίες και φόρμες ως έμποροι, μετανάστες και έποικοι, που διέσχιζαν την ίδια θάλασσα. Αρχιτεκτονική, τέχνη, φαγητό, γραφή, θρησκεία και ταφικές παραδόσεις ανανεώθηκαν επανειλημμένα. Και εν τέλει τι σήμαινε πριν από 4.000 χρόνια και πλέον το να είναι κάποιος νησιώτης; Η απάντηση μπορεί να είναι απλώς, ότι επρόκειτο για δημιουργικές, προσαρμοστικές και δυναμικές κοινότητες.

Μικρά αφηγήματα

Με 200 αντικείμενα που έφθασαν στο Φιτζγουίλιαμ από τα τρία νησιά, η αφήγηση της ιστορίας είναι συναρπαστική. Πολλά άλλωστε από αυτά αντιπροσωπεύουν μικρά αφηγήματα, που «διηγήθηκαν» οι ίδιοι νησιώτες με τα τεχνουργήματά τους, για να εξηγήσουν τη ζωή και τις συνήθειές τους, τις ανάγκες και τους αγώνες τους.

Όπως γράφει στον κατάλογο της έκθεσης ο διευθυντής του μουσείου Λουκ Σάισον ο χαρακτήρας ενός νησιού είναι ουσιαστικά υβριδικός, ενώ σημειώνει, ότι αν και η θάλασσα έκανε τα νησιά ιδιαίτερα ευάλωτα σε εισβολές, οδήγησε επίσης σε έναν πολιτισμό με χαρακτηριστικά «τόσο από τους ευπρόσδεκτους ξένους, όσο όμως και από εισβολείς».

Έμβλημα της έκθεσης είναι ένα χάλκινο σκάφος που κατασκευάστηκε στη Σαρδηνία πριν από σχεδόν 3.000 χρόνια και αφιερωμένο στο ιερό του Ορόλι. Κρίσιμα για την επιβίωση και την ανέλιξη των νησιών, τα σκάφη έπαιξαν εξέχοντα ρόλο, όπως είναι φυσικό, στον πολιτισμό των διαφόρων κοινοτήτων.

Το συγκεκριμένο σκάφος έχει ένα υπέροχο κερασφόρο ζώο για πλώρη, πουλιά σκαρφαλωμένα γύρω από τα ξάρτια και έναν ιστό, που πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύει τους χαρακτηριστικούς, προϊστορικούς, πέτρινους πύργους του νησιού, που ήταν χτισμένοι από τον εξαφανισμένο πλέον Νουραγικό πολιτισμό, του οποίου οι άνθρωποι δεν είχαν γραφή και έτσι άφησαν μόνο τα έργα τους για να πουν την ιστορία τους.

Αυτούς τους πέτρινους πύργους, που ερμηνεύθηκαν αργότερα ως σπίτια μαγισσών ή γιγάντων, τους είχαν χτίσει άνθρωποι που φθάνουν ως εμάς σήμερα μέσα από τα ειδώλιά τους, πολλά από τα οποία εμφανίζονται στην έκθεση. Είναι μικρές, χάλκινες, αναθηματικές φιγούρες πολεμιστών και τοξοτών αλλά μαζί και μία συγκινητική αναπαράσταση γυναίκας και παιδιού, που πιστεύεται, ότι απεικονίζει μία μητέρα που θρηνεί το νεκρό παιδί της. Πρόκειται για μία ομάδα, που ταξιδεύει για πρώτη φορά στο Ηνωμένο Βασίλειο, ως δάνειο από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο του Κάλιαρι.

Ο κυπριακός χαλκός

Ενδιαφέρον όμως είναι, ότι ο χαλκός του σκάφους της Σαρδηνίας είχε προέλθει από την Κύπρο, πλούσια τότε σε εξόρυξη χαλκού, για την προμήθεια του οποίου έφθαναν πλοία και από την άλλη άκρη της Μεσογείου.

Για τον πολύτιμο κυπριακό χαλκό μιλάει και ένα άλλο έκθεμα, από την Κύπρο αυτή τη φορά, ένα ανάθημα συγκεκριμένα. Πρόκειται για την κυπριακή εκδοχή της Αστάρτης, που λατρευόταν για χιλιάδες χρόνια σε όλο το Λεβάντε, την Αίγυπτο και την Κύπρο και παρουσιάζεται στην έκθεση μέσα από ένα ειδώλιο. Η Αστάρτη απεικονίζεται γυμνή ως θεά της γονιμότητας και στέκεται πάνω σε μια χάλκινη πλάκα σε σχήμα δέρματος βοδιού, το τάλαντο δηλαδή, που σε φυσικό μέγεθος διακινούνταν σε όλη τη Μεσόγειο. Και είναι πιθανόν να είχε αφιερωθεί σε ιερό της ύστερης Εποχής του Χαλκού, καθώς ο αναθέτης μπορεί να ήλπιζε ότι η θεά θα εξασφάλιζε συνεχή παραγωγικότητα στα ορυχεία του που έβγαζαν χαλκό.

Η Κύπρος, γενέτειρα της Αφροδίτης εκπροσωπείται όμως στην έκθεση και από ένα άγαλμα της θεάς, που αναδύεται από τη θάλασσα από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Λευκωσίας (Μουσείο Κύπρου). Μπορεί το κεφάλι και τα χέρια του αγάλματος να λείπουν, όμως αυτό δεν στερεί τίποτε από την ομορφιά της, μια εικόνα που επηρέασε πολύ το έργο των δημιουργών της Αναγέννησης, συμπεριλαμβανομένου του Μποτιτσέλι για την περίφημη «Γέννηση της Αφροδίτης» (1485).

Ο στρατός από τερακότα

Από το κυπριακό μουσείο φθάνουν επίσης στο Ηνωμένο Βασίλειο για πρώτη φορά, μερικές από τις εξαιρετικές πήλινες φιγούρες από την Αγία Ειρήνη, μια τοποθεσία στη βορειοδυτική Κύπρο, που ανασκάφηκε μετά από τυχαίο εύρημα το 1929. Η σουηδική αρχαιολογική ομάδα είχε βρει εκεί περισσότερα από 2.000 ειδώλια, ομαδοποιημένα σε ένα ημικύκλιο γύρω από έναν βωμό και τακτοποιημένα σε μέγεθος. Από μικροσκοπικά ζώα, σφίγγες, Μινώταυρους, άρματα και ανθρώπους έως πολεμιστές μεγαλύτερους από το φυσικό μέγεθος.

Πρόκειται για τον «Κυπριακό στρατό από τερακότα», όπως ονομάζεται, μόνον που τώρα μοιράζεται μεταξύ του μουσείου του νησιού και του μουσείου Medelhavsmuseet της Στοκχόλμης. Πολλά από αυτά τα ειδώλια φαίνεται να είχαν δημιουργηθεί από το ίδιο εργαστήριο ενώ μερικά μοιάζει να είναι πορτρέτα. Τα πρόσωπα των νησιωτών που μας κοιτάζουν από το παρελθόν, συγκεκριμένα πριν από 2.600 χρόνια.

Από την Κρήτη τέλος ιδιαιτέρως επισημαίνεται ένα απλό αλλά σημαντικό εύρημα, που δεν είναι άλλο από το σχέδιο ενός δελφινιού χαραγμένο πάνω σε ένα κομμάτι ασβεστόλιθου. Η εικόνα ενός ιερού όντος, που αντιπροσώπευε τη φιλία και την αλληλεγγύη χρησιμοποιήθηκε πιθανώς από τον γραφέα, το όνομα του οποίου δεν σώζεται στη σπασμένη πέτρα για να εκφράσει ίσως ένα συναίσθημα. «…με έκανε» είναι οι δύο λέξεις, που έχουν απομείνει. Μαζί κι ένα θαυμάσιο τελετουργικό ρυτό (αγγείο) με θαλάσσιο διάκοσμο του 1500 -1450 π.Χ. από το Παλαίκαστρο, ένα από τα πολυτελή, εξαγώγιμα εμπορεύματα του νησιού, που ταξίδευαν σ΄όλες τις θάλασσες.

Η έκθεση στο μουσείο θα διαρκέσει ως τις 4 Ιουνίου.

Διαβάστε επίσης:

Ο Ρούμπενς, το κράνος του θεού Άρη, μία δημοπρασία και ένα διαζύγιο