Οι Καρυάτιδες του Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν και η μεταπολεμική Ελλάδα

Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν Αγίων Ασωμάτων 45, Αθήνα, 1953

Περιεχόμενα

Το 1953 περιδιαβαίνοντας τους δρόμους της Αθήνας, εκεί όπου στέκονταν ακόμη νεοκλασικά και άλλα κτίρια με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, αν και το πλήθος τους σε άσχημη κατάσταση, ο Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν συνάντησε τις «άλλες» Καρυάτιδες να κοσμούν την πρόσοψη ενός ετοιμόρροπου κτηρίου.

Αναζητώντας την συνέχεια του αρχαίου παρελθόντος στη νεώτερη εποχή θα βρισκόταν μπροστά στην ξεκάθαρη απόδειξή της. Ήταν η δεύτερη φορά που ο διάσημος γάλλος φωτογράφος επισκεπτόταν την Αθήνα –η πρώτη ήταν πριν από τον πόλεμο, το 1937- ενώ θα ακολουθούσε και τρίτη το 1961.

Στα ταξίδια του δεν μπορούσε παρά να απαθανατίζει αρχαία ερείπια που βρίσκονταν παντού αλλά ως φωτογράφος -ρεπόρτερ που ήταν, είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για την ζωή των ανθρώπων και τις συνήθειές τους πέρα από την πρωτεύουσα σε νησιά και την Στερεά Ελλάδα.

Μια μεγάλη ενότητα από αυτές τις φωτογραφίες με τον τίτλο «Ελλάδα» παρουσιάζεται από σήμερα 3 Ιουλίου στο Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στην Αθήνα στο πλαίσιο του αφιερώματος για τον σπουδαίο φωτογράφο ενώ αντίστοιχα στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο εγκαινιάζεται η έκθεση της συζύγου του Μαρντίν Φρανκ που υπήρξε επίσης εξαιρετική φωτογράφος.

Και οι δύο άλλωστε ήταν αγαπημένοι φίλοι του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή, ο Καρτιέ-Μπρεσόν μάλιστα, είχε εγκαινιάσει τη νέα πτέρυγα του Μουσείου της Άνδρου, το 1987 με μια έκθεση 150 φωτογραφιών του, που είχε εκείνος επιλέξει και είχε επιβλέψει το στήσιμό τους.

Αντίστοιχα στην Φρανκ οφείλεται ένα από τα ωραιότερα πορτραίτα της Ελίζας Γουλανδρή στο Γκστάαντ τον Δεκέμβριο του 1999, μόλις έξι μήνες πριν τον θάνατό της . Οι λιγοστές λήψεις, έτσι όπως εμφανίζονται στο φύλλο κοντάκτ που φυλάσσεται στο Ίδρυμα Henri Cartier-Bresson επιβεβαιώνουν τον αυθορμητισμό του γεγονότος και το αποτέλεσμα είναι ένα συγκινητικό πορτραίτο, που αντανακλά τη φυσική χάρη και το βλέμμα της Ελίζας Γουλανδρή.

Άποψη της έκθεσης του Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν

Μόνον η φωτογραφία

«Παρατηρώ. Δεν επιδιώκω να γίνομαι αρεστός. Το μόνο που μ’ ενδιαφέρει στη φωτογραφία, είναι αυτή η πλευρά της αμεσότητας. Να είσαι εκεί, παρών: “Μπαμ!” Μικρή σημασία έχει το γεγονός, αφού κάθε γεγονός έχει την αξία του», έλεγε ο πολυβραβευμένος Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν (1908- 2004). Το αφιέρωμα στο Μουσείο του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στην Αθήνα αποτελείται από δυο ξεχωριστές θεματικές ενότητες, προκειμένου να παρουσιαστούν οι γνωστότερες φωτογραφίες του αποφεύγοντας ωστόσο, τα πολύ γνώριμα μονοπάτια.

Η πρώτη είναι αφιερωμένη στο μοναδικό του λεύκωμα «Η αποφασιστική στιγμή» (Images à la sauvette) και η δεύτερη στην Ελλάδα περιλαμβάνοντας φωτογραφίες που τράβηξε κατά τη διάρκεια των ταξιδιών που πραγματοποίησε στη χώρα μας. Να σημειωθεί ότι το μνημειώδες του λεύκωμα «Η αποφασιστική στιγμή», που έχει χαρακτηριστεί από τον Ρόμπερτ Κάπα ως «Βίβλος για φωτογράφους», εκδόθηκε το 1952 από τον Tériade και τον αμερικανικό εκδοτικό οίκο Simon & Schuster.

Στο Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή παρουσιάζονται 76 από τις συνολικά 126 φωτογραφίες που περιλαμβάνονται σ΄αυτό λεύκωμα, μαζί με πολλά αρχειακά τεκμήρια μεταφέροντας τον επισκέπτη στις κρίσιμες δεκαετίες της ζωής τουΚαρτιέ-Μπρεσόν, μεταξύ 1932 και1952. Ήταν η εποχή με τις μεγάλες περιπλανήσεις του σε χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία, το Μεξικό, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ινδία, η Κίνα, η Ινδονησία και η Βιρμανία αλλά και η δική του χώρα η Γαλλία, μέσα από τις οποίες αποκαλύπτεται ένας άνθρωπος που βασανιζόταν ανάμεσα σε μια προσωπική ερμηνεία του εσωτερικού κόσμου του και σε μια πιο παρατηρητική προσέγγιση του εξωτερικού.

Οι αρχαιολογικοί χώροι

Οι φωτογραφίες που αφορούν την Ελλάδα συγκεντρώνονται και παρουσιάζονται ως μία ενότητα για πρώτη φορά – οι περισσότερες μάλιστα είναι αδημοσίευτες – και μέσω αυτών ο θεατής μπορεί να ταξιδέψει σε πολλούς ελληνικούς αρχαιολογικούς χώρους και διάφορες περιοχές, καθώς συνοδεύονται και από πλούσιο και ανέκδοτο αρχειακό υλικό.

Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν Πίσω από τον Σταθμό Σαιν-Λαζάρ, Πλας ντε λ’Ερόπ, Παρίσι, 1932 — Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, Πίσω από τον Σταθμό Σαιν-Λαζάρ, Πλας ντε λ’Ερόπ, Παρίσι, 1932

Στο πρώτο του ταξίδι, το 1937 ο φωτογράφος επισκέφθηκε περιοχές όπως η Αθήνα, το Γαλαξίδι, οι Δελφοί, οι Μυκήνες, η Ύδρα και οι Σπέτσες. Ενώ στο δεύτερο ταξίδι του, το 1953 παρέμεινε στη χώρα για τρεις εβδομάδες, κατά τη διάρκεια των οποίων επικεντρώθηκε σε αρχαιολογικούς χώρους, περιηγήθηκε στην Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα και απαθανάτισε στιγμιότυπα από την ζωή στην Αθήνα.

Το τρίτο του ταξίδι, το 1961 ήταν διαφορετικό, καθώς ήταν πλέον απεσταλμένος των περιοδικών «Vogue» και «Holiday» και το πρόγραμμά του ήταν οργανωμένο σε συνεργασία με τον ΕΟΤ. Τότε ήταν, που του δόθηκε η ευκαιρία να επισκεφθεί, μεταξύ άλλων, τη Θεσσαλία, την Ήπειρο και τις Κυκλάδες.

Η περιέργεια της Μαρτίν Φρανκ

Μια καλλιτέχνης πολιτικοποιημένη και στρατευμένη στην εποχή της, που είχε μια άμεση και στενή σχέση με τα θέματά της, χωρίς να αποζητά τη δεξιοτεχνία ήταν ο Μαρτίν Φρανκ για την οποία ο φωτογραφικός φακός είχε τον ρόλο του μεσολαβητή ώστε να μπορεί να «κοιτάζει τους άλλους». Ανάλογος είναι και ο τίτλος της έκθεσης στην Άνδρο «Κοιτάζοντας του άλλους» με 150 φωτογραφίες της, καθώς και σημαντικό αρχειακό υλικό, δίνοντας τη δυνατότητα στους επισκέπτες να παρακολουθήσουν όλη την εξέλιξη της καλλιτεχνικής της πορείας από τα πρώτα της βήματα το 1963 έως τον θάνατό της το 2012.

«Πιστεύω ότι δεν μπορείς να είσαι καλός φωτογράφος αν δεν έχεις περιέργεια για τους άλλους» είχε πει η ίδια και πράγματι ένα από τα βασικά στοιχεία του χαρακτήρα της ήταν η περιέργεια για τους άλλους, μια ειλικρινής έλξη, που ένιωθε για τους ανθρώπους, κάτι που αποτέλεσε τον πυρήνα του απαιτητικού φωτογραφικού της έργου. Αυτό το συναίσθημα καθόρισε επίσης τη θεματολογία του έργου της, η οποία κυμαίνεται από την ανεμελιά της παιδικής ηλικίας μέχρι πορτραίτα εργατών, φεμινιστικούς αγώνες, τη βουδιστική πνευματικότητα και την τρίτη ηλικία.

Η έκθεσή της έτσι, αναδεικνύει την τεράστια συνεισφορά αυτής της σπουδαίας φωτογράφου και δεν εξαντλείται στις πιο γνώριμες εικόνες της αλλά φωτίζει και άλλες, λιγότερο γνωστές, ωστόσο εξίσου σημαντικές. Μέσα από τις έξι ενότητες παρουσιάζονται αναλυτικά όλες οι θεματικές, που την απασχόλησαν: Οι ηλικίες της ζωής (παιδικά χρόνια, μύηση, γηρατειά), τα επαγγέλματα (εργατικό δυναμικό, εργάτες της θάλασσας, δημόσια πρόσωπα), τα πολιτικά θέματα (διαδηλώσεις, ναός Σαιν-Μπερνάρ, καταναλωτισμός), οι φεμινιστικοί αγώνες (εμβληματικές προσωπικότητες, στρατευμένες δουλειές, συλλογικές δράσεις), οι χώροι αναπαράστασης και κάποιες «τοπιογραφικές σκέψεις» της.

Οι εκθέσεις τελούν υπό την αιγίδα του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού και συνοδεύονται από αναλυτικό κατάλογο με κείμενα των τριών επιμελητών, του διευθυντή του Ιδρύματος Henri Cartier-Bresson Clément Chéroux, της υπεύθυνης Συλλογών του Ιδρύματος Henri Cartier-Bresson Aude Raimbault και της υπεύθυνης Συλλογής του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή Μαρίας Κουτσομάλλη-Moreau.

Ξεναγήσεις για το κοινό στην έκθεση του Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν θα πραγματοποιούνται καθ’ όλη τη διάρκεια του αφιερώματος ενώ για την έκθεση της Μαρτίν Φρανκ από 1 έως και 31 Αυγούστου.