Η οικοσκευή του Τατοΐου – Ό,τι θα εκτεθεί στο ανάκτορο-μουσείο

Έπιπλα, έργα τέχνης, αντικείμενα κάθε είδους από χαλιά ως φωτογραφίες, από σερβίτσια ως ρουχισμό και από μετάλλια και κύπελλα ως …χαρτί υγείας! Ό,τι περιέχει δηλαδή ένα σπιτικό  –βασιλικό εν προκειμένω – θα εκτίθεται στο ανάκτορο του Τατοΐου με την μετατροπή του σε μουσείο.

Παρ΄ότι το 1991, πριν επιλυθεί οριστικώς το ζήτημα της ακίνητης περιουσίας του Κωνσταντίνου, η «οικοσκευή» του, όπως αναφερόταν τότε, είχε μεταφερθεί με έξι νταλίκες φορτωμένες με εννέα κοντέινερς στο εξωτερικό, πίσω στο Τατόι έμειναν πλείστα άλλα αντικείμενα.

Προφανώς όχι τα πολυτιμότερα, αλλά σίγουρα μία ευρεία γκάμα ειδών, που θα μπορούσαν να αναπαραστήσουν ένα ανάκτορο εν λειτουργία. Γιατί ο στόχος είναι αυτός: Το κτίριο θα γίνει ένα μουσείο του εαυτού του, δίνοντας πληροφορίες για τη ζωή των ανθρώπων που κατοικούσαν σ΄αυτό.

Περί τις 100 χιλιάδες είναι τα αντικείμενα, που βρέθηκαν σε διάφορα κτίρια του κτήματος, σε κακή κατάσταση ωστόσο, αλλά όπως είπε χθες σε συνέντευξή της η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, όχι και το στέμμα του Όθωνα, το οποίο αναζητείται.

Στην ίδια κατηγορία των «εξαφανισθέντων»  μπορεί να θεωρηθεί, ότι ανήκουν επίσης πίνακες, εικόνες και βαρύτιμα κοσμήματα, τα οποία κατά δήλωση του ναυάρχου εν αποστρατεία Μάριου Σταυρίδη, που λειτουργούσε ως επίτροπος της περιουσίας του Κωνσταντίνου, εκλάπησαν από το ανάκτορο στις 13 Φεβρουαρίου 1991 ενώ ο ίδιος επέβλεπε την καταγραφή των αντικειμένων για τη μεταφορά τους.

Πολλά ιστορικά αντικείμενα της τέως βασιλικής οικογένειας, περί τα 850 τον αριθμό βγήκαν εξάλλου αργότερα, το 2007, σε δημοπρασία των Christie΄s. Τα περισσότερα, όπως αναφερόταν στον κατάλογο ανήκαν στον Γεώργιο Α΄ (ασημικά, διάφορα διακοσμητικά Φαμπερζέ, έπιπλα, κομμάτια από νεφρίτη, πίνακες ζωγραφικής) και βρίσκονταν στο Τατόι. «Υπάρχει διάθεση από Έλληνες, οι οποίοι έχουν αποκτήσει τέτοιου είδους αντικείμενα,  να τα επιστρέψουν, όταν το Τατόι αποκατασταθεί», όπως είπε η κυρία Μενδώνη.

Το στέμμα

Βρίσκεται κάπου κρυμμένο; Έχει κλαπεί; Ή μήπως είναι στην κατοχή της τέως βασιλικής οικογένειας; Η τύχη του είναι ένα μυστήριο. Το στέμμα που είχε παραγγελθεί για την στέψη του Όθωνα αγνοείται, παρ΄όλο που θεωρείται ότι ανήκει στο ελληνικό κράτος. Η ιστορία έχει ως εξής:

Αποκτώντας την ελευθερία της μετά από αιώνες σκλαβιάς η Ελλάδα απέκτησε ως γνωστόν αμέσως και βασιλιά, τον νεαρό και άπειρο Όθωνα, που ήρθε από την Βαυαρία το 1832. Τρία χρόνια αργότερα με την ενηλικίωσή του, επρόκειτο να γίνει και η στέψη του, γι΄αυτό και παραγγέλθηκαν στο Παρίσι τα σύμβολα της εξουσίας του, δηλαδή το χρυσό στέμμα, το σκήπτρο και το ξίφος.

Την κατασκευή τους είχε αναλάβει ο οίκος κοσμημάτων Fossin et Fils ενώ ειδικά το ξίφος είχε ανατεθεί στο ξιφοποιό και κατασκευαστή όπλων πολυτελείας Ζυλ Μανσό. Δεν τα χρησιμοποίησε ποτέ όμως, δεδομένου ότι άργησαν να φθάσουν στην Αθήνα, επιπλέον ο επίσκοπος είχε αρνηθεί να τον στέψει, γιατί ήταν καθολικός, έτσι η τελετή έγινε στα ανάκτορα.

Το 1862 ο Όθωνας εξορίσθηκε και το στέμμα τον ακολούθησε πίσω στην πατρίδα του, περνώντας στην κατοχή του οίκου των Βίτελσμπαχ. Πέρασε περισσότερο από ένας αιώνας, προκειμένου να αναζητηθούν τα βασιλικά διάσημα, κάτι που έγινε στην δεκαετία του ΄50 από τον ερευνητή Νύσση (Διονύση) Μεταξά Μεσσηνέζη, ο οποίος τα εντόπισε στον πύργο Χούχενσβενγκαου.

Η επιστροφή τους έγινε, χάρις στο ενδιαφέρον του Παύλου και πράγματι σε τελετή, που έλαβε χώρα  στα ανάκτορα τον Δεκέμβριο του 1959 παρουσία του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο πρίγκιπας τότε της Βαυαρίας  Μαξ Εμάνουελ φον Βίττελσμπαχ παρέδωσε το στέμμα, το σκήπτρο και το ξίφος στον τότε βασιλιά. Έκτοτε;

«Το στέμμα, το σκήπτρο και το σπαθί του ΄Οθωνα  φυλάσσονταν στα ανάκτορα της Αθήνας και μετά τη Μεταπολίτευση στο Τατόι. Ο Κωνσταντίνος με τον διακανονισμό που έγινε για τη βασιλική περιουσία τα μετέφερε εκτός Ελλάδος», ανέφερε σε άρθρο της η πρέσβης επί τιμή, ιστορικός και συγγραφέας Φωτεινή Τομαή στο Βήμα της Κυριακής, στις 8 Νοεμβρίου 2009. Οι κληρονόμοι του ας απαντήσουν.

Τα έργα τέχνης

Εκατοντάδες αντικείμενα, που βρέθηκαν αποθηκευμένα στα κτίρια του Τατοΐου και έχουν χαρακτηρισθεί ως μνημεία από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού βάζουν υποψηφιότητα για την ανάδειξή τους στο ανάκτορο.

Σημαντικά μεταξύ άλλων είναι τα ζωγραφικά και χαρακτικά έργα από τα οποία έχουν χαρακτηρισθεί 357, μαζί με κάποια γλυπτά, τα οποία εντοπίστηκαν σε διάφορα κτίρια του συγκροτήματος του κτήματος Τατοΐου. Είναι πίνακες ζωγραφικής, κυρίως ελαιογραφίες σε μουσαμά, ξύλο ή χάρντμπορντ, υδατογραφίες σε χαρτί, καθώς και σχέδια ή προσχέδια με μελάνι ή μαρκαδόρο και επίσης χαρακτικά από σημαντικούς ευρωπαίους χαράκτες.

Ανάμεσά τους δύο θαλασσογραφίες, του ρώσου ζωγράφου Ιβάν Αϊβαζόφσκι και του δανού Καρλ Φρέντερικ Σόρενσεν, που υπήρξε δάσκαλος του Αλταμούρα.

Επίσης τρία έργα του Κωνσταντίνου Βολανάκη, που έχουν ως θέμα τους ιστιοφόρα, ένα του  Επαμεινώνδα Θωμόπουλου με σκηνή από την ύπαιθρο, δύο του Βασίλειου Γερμενή –  τα «Αεροπλάνα» και «Σκηνή από τη Μακεδονία»-, καθώς  και ένα έργο του ιμπρεσιονιστή Γεώργιου Κοσμαδόπουλου «Εντυπώσεις από την Κέρκυρα».

Ακόμη, έργα του Θεόδωρου Ράλλη, του Γεώργιου Ιακωβίδη του Άγγελου Γιαλλινά,  του Α. Ε. Κριεζή, του Ανδρέα Γεωργιάδη και του Παναγιώτη Τέτση, αλλά και του Γκούσταβ Μπροκ, του Τζόζεφ Κάρτραϊτ,  του Ερρίκου της Έσσης, του Γουίλιαμ Κόλινγκγουντ Σμιθ κ.ά. Μια «συλλογή», που χαρακτηρίζεται από έμφαση στον 19^ο αιώνα, είναι δηλαδή έργα ακαδημαϊκά, ρομαντικά ή νατουραλιστικά, αν και γενικότερα προέρχονται χρονολογικά από την ώριμη Αναγέννηση και το Μπαρόκ ως και τη μοντέρνα τέχνη του 20ού αιώνα. Μεγάλη προτίμηση υπάρχει πάντως στις θαλασσογραφίες, ενώ τα πορτρέτα των μελών της πρώην βασιλικής οικογένειας, καθώς και ευρωπαίων ευγενών κυριαρχούν.

Έχουν όμως εντοπισθεί ακόμη αρχιτεκτονικά μέλη, πέντε προτομές του γλύπτη Ιωάννη Κόσσου οι δύο από τις οποίες είναι του Γεωργίου Α΄ (1870) και της Όλγας (1869), ένα μαρμάρινο, ανάγλυφο γυναικείας μορφής του γλύπτη Αντώνιου Σώχου, ένα ενυπόγραφο έργο της Μ. Γκούντμαν (1894), ένα αρχιτεκτονικό σχέδιο εκκλησίας του Κ. Λάσκαρη, τρεις φωτογραφίες των αρχών του 20^ου αιώνα εκ των οποίων η μία του φωτογράφου Δ. Γαζιάδη με θέμα τα λάφυρα του Ελληνοβουλγαρικού Πολέμου, καθώς και τέσσερις μαρμάρινες βάσεις από τις οποίες λείπουν τα γλυπτά.

«Ο Προμηθέας λυόμενος»

Ιδιαίτερη είναι η περίπτωση ενός σπουδαίου πίνακα του δανού ζωγράφου Καρλ Μπλοχ «Ο Προμηθέας λυόμενος», έργο του 1864, που ήταν παραγγελία του  Γεωργίου Α΄, ο οποίος είχε ανεβεί στον θρόνο ένα χρόνο νωρίτερα. Μάλιστα είχε παραγγελθεί ως συμβολικό της απελευθέρωσης των Ελλήνων με την Επανάσταση του 1821. Πρόκειται για έναν ιστορικής σημασίας πίνακα μεγάλης κλίμακας (4,35μ. Χ 3,19μ.​), ο οποίος είχε «ανακαλυφθεί» κατά την διάρκεια της καταγραφής των κινητών αντικειμένων στο Τατόι το 2012,  προσεκτικά τυλιγμένος σε ρολό και συσκευασμένος με ιδιαίτερη επιμέλεια.

Ελαιογραφία σε καμβά ο «Προμηθέας Λυόμενος» θεωρείται από τα σημαντικότερα, αν όχι το σημαντικότερο έργο του Καρλ Μπλοχ (1834-1890) ενώ  όταν ολοκληρώθηκε και πριν τα αποκαλυπτήριά του στην Ελλάδα είχε εκτεθεί στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών της Δανίας το 1865, συγκεντρώνοντας πρωτοφανές πλήθος κόσμου, καθώς συνδέθηκε και με τα ιστορικά γεγονότα της χώρας, που είχε νωπή ακόμα την ήττα της κατά τον  Πρωσσο-Δανικό πόλεμο του 1864.

Στη συνέχεια στάλθηκε στην Ελλάδα και τοποθετήθηκε, κατά πάσα πιθανότητα στο μεγάλο κλιμακοστάσιο του Βασιλικού Ανακτόρου των Αθηνών (σημερινή Βουλή) ενώ ξαναγύρισε στη Δανία για έκθεση άλλες δύο φορές: Το 1910 και το 1932.

Μετά το 1932 όμως, χρονιά που εκτέθηκε στο Charlottenborg Palace, το Βασιλικό Ανάκτορο της Κοπεγχάγης τα ίχνη του χάθηκαν και έκτοτε πίνακας ήταν γνωστός πλέον μόνον από ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Έτσι θεωρήθηκε, πως είτε κάηκε ή χάθηκε σε ναυάγιο κατά τη διάρκεια κάποιας από τις μετακινήσεις.

Στην πραγματικότητα ωστόσο, φαίνεται ότι βρισκόταν πάντοτε στην κατοχή της πρώην βασιλικής οικογένειας της Ελλάδας, καθώς σύμφωνα με την σύγχρονη έρευνα εντοπίσθηκε στο υπόγειο του ανακτόρου του Διαδόχου «Ροδοδάφνη», δηλαδή το Ανάκτορο Πλακεντίας, και από εκεί μεταφέρθηκε, όπως όλα τα κινητά αντικείμενα από τις υπόλοιπες βασιλικές κατοικίες στο Τατόι.

Ενθυμήματα και δώρα

Ιστορικά γεγονότα υπενθυμίζουν τα έγγραφα, τα βιβλία και οι φωτογραφίες από το Τατόι. Όπως το προικοσύμφωνο για το γάμο του Γεώργιου του Α΄ με την ΄Ολγα Δούκισσα Όλγας Κωνσταντίνοβνα της Ρωσίας και δύο βιβλία επισκεπτών, όπου διακρίνονται οι υπογραφές του Κωνσταντίνου Καραμανλή, του αρχιεπισκόπου Μακαρίου και του Γεώργιου Ράλλη.

Ακόμη έξι λευκώματα με φωτογραφίες από τους θερινούς Ολυμπιακούς αγώνες του 1906 στην Αθήνα, από την κηδεία του βασιλιά Παύλου και την επίσκεψη του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου στην Αίγυπτο, όπου συναντήθηκε  με τον πρόεδρο Νάσερ.

Επίσης λεύκωμα με 29 φύλλα και φωτογραφίες της Φρειδερίκης και δεύτερο με καρτ-ποστάλ και φωτογραφίες από τους προγόνους της. Αλλά και δύο ντοσιέ με έγγραφα, το ένα για το Κυπριακό και το δεύτερο για την ίδρυση της «Εθνικής Εταιρείας Διαφωτίσεως».

Τα βασιλικά οικόσημα, στέμματα, μικρές ανάγλυφες προτομές ανδρικών μορφών, μετάλλια και κύπελλα από τη νίκη του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου στους Ολυμπιακούς  ιστιοπλοϊκούς αγώνες του 1960 περιλαμβάνονται σε μια άλλη ενότητα, μαζί ένα όπλο σκοποβολής του χρυσού ολυμπιονίκη των αγώνων του Βερολίνου, Γιώργου Στάθη, ο οποίος το είχε δώρισε στη βασιλική οικογένεια.

Στα μικροαντικείμενα ανήκουν και μια μία εικόνα, που ήταν δώρο για το γάμο του Γεώργιου του Α΄ και της Όλγας, ένα δισκοπότηρο ρωσικής κατασκευής, τα χάλκινα ομοιώματα των χεριών του Παύλου και της Φρειδερίκης, ένα αντίγραφο μυκηναϊκού κυπέλλου από χρυσό 24 καρατίων, ένα ομοίωμα χριστιανικού ναού  και μία χρυσή θήκη για καλλυντικά με κόκκινους ημιπολύτιμους λίθους του οίκου LA MINAUDIERE.

Προσωπικά

Μία νυφική φορεσιά Καραγκούνας είναι η μόνη ολοκληρωμένη ενδυμασία εξάλλου, καθώς υπάρχουν και πολλά ετερόκλητα κομμάτια που φαίνεται να προέρχονται από την Αττική, τη Μακεδονία, την Ήπειρο, την Κρήτη και τη Θάσο με χρονολόγηση ως επί το πλείστον στον 19ο αιώνα.

Επίσης ένα παρασόλι από δαντέλα με βάση από καλάμι μπαμπού και λαβή από κόκαλο, ένα τμήμα από σπερβέρι (κουρτίνα που απομόνωνε το νυφικό κρεβάτι από το υπόλοιπο μέρος του δωματίου ή του σπιτιού) και ένα παραδοσιακό νυφικό σεντόνι σε λινό ύφασμα με ανατολίτικα διακοσμητικά μοτίβα. Φυσικά έχουν απομείνει και είδη ένδυσης, όπως κάποιες τουαλέτες, πουκάμισα, γιακάδες, γιλέκα, παπούτσια και καλαπόδια, μπότες ιππασίας κλπ.

Είδη ταξιδίου και μεταφοράς, όπως βαλίτσες, μεταξύ των οποίων μία επώνυμη, και μπαούλα με ετικέτες από γνωστά ξενοδοχεία του εξωτερικού περιλαμβάνονται επίσης, αλλά και εξοπλισμός ιπποστασίου, άμαξας και ιππασίας.

Κι όσο για τα έπιπλα, ανάμεσά τους καταγράφονται ένας θρόνος- κάθισμα σε απομίμηση του θρόνου το Μίνωα στην Κνωσό, μπαρ- έπιπλο, γραφείο, ανάκλιντρο, τουαλέτες, κομοδίνα, κρεβάτια, ντουλάπες κ.ά. Πλήρης και ο εξοπλισμός της κουζίνας.

Για τα αυτοκίνητα και τις άμαξες τέλος, έχει γίνει πολύς λόγος. Πρόκειται για οκτώ άμαξες που έχουν ήδη συντηρηθεί καθώς και τέσσερα παϊτόνια, που είναι είδος ελαφριάς άμαξας ενώ τα αυτοκίνητα είναι οκτώ -Rolls Royce, MG και Fiat – μοντέλων περιορισμένου αριθμού.

Το εσωτερικό τους είναι χειροποίητο με επενδύσεις ξύλου και δερμάτινων καθισμάτων, όπως άρμοζε για τους ιδιοκτήτες τους.

Διαβάστε επίσης:

Μουσείο Μπενάκη: Η Αθήνα και η Μεγάλη Ιδέα – Η Ιστορία αφηγείται

Η Χρονιά του Κουνελιού – Η τέχνη από τον Τζεφ Κουνς ως τον Μπασκιά