Η διορατική Locus μετακινεί στον Ταύρο μέρος του σύγχρονου εικαστικού διαλόγου

Η Μαρία Θάλεια Καρρά και η Όλγα Χατζηδάκη εγκαινιάζοντας το νέο τους χώρο Tavros με την έκθεση (of) public interest του Γιόνας Ντάλμπεργκ αποδεικνύουν ότι δεν σπεύδουν να καλύψουν τα συλλογικά τραύματα με ουδέτερους επιδέσμους.

Εκ συστάσεως του ανεξάρτητου οργανισμού τους Locus Athens εξερευνούσαν τα όρια στη γλώσσα της σύγχρονης τέχνης (η Locus ιδρύθηκε το 2004 από τη Μαρία Θάλεια και τη Σοφία Τουρνικιώτη ενώ στην πορεία εισχώρησε και η Όλγα).

Μόλις πριν δύο μήνες διαμόρφωσαν τη μόνιμη στέγη τους σε αυτόν τον μεσαίας κλίμακας, μη κερδοσκοπικό χώρο στον ομώνυμο δήμο Ταύρου.

Διευρύνοντας την έννοια της επιμέλειας, αναζητούν νέους τρόπους καλλιτεχνικής έκφρασης που διαχέονται στις σύγχρονες πόλεις και δημιουργούν διάλογο με τις τοπικές κοινωνίες γύρω από τρεις βασικούς πυλώνες: δημοκρατία, ισότητα, οικολογία.

Η Τέχνη αποκτά νόημα όταν αφορά και κινητοποιεί το συλλογικό ενδιαφέρον, δεν αρκεί να ικανοποιεί μόνο τις αισθητικές αναζητήσεις μιας ελίτ.

Ιδιωτική ποιότητα, δημόσιας ωφέλειας

«Στόχος μας παραμένει να ακουμπήσουμε δύσκολα θέματα, που μας κάνουν να αισθανόμαστε άβολα, που μας ενοχλούν και εμάς τις ίδιες λιγάκι», εξηγούν oι επιμελήτριες σήμερα.

«Διαρκώς ξεφεύγουμε από το στενό κοινό της τέχνης και συνδεόμαστε με ανθρώπους που τους ενδιαφέρουν όσα απασχολούν τις σύγχρονες κοινωνίες».

Έτσι αποκτά ιδιαίτερη σημασία το τεράστιο παράθυρο στην Tavros, που βλέπει στο πάρκο και από πίσω τις εργατικές πολυκατοικίες σε μια γειτονιά η οποία τη δεκαετία του 1920 ξεχείλισε από μετανάστες της Μικράς Ασίας σε έναν αμπελώνα δίπλα στις απολήξεις του Κηφισού.

Παρομοίως και το σήμα του χώρου από τους σχεδιαστές του nowhere studio, που αναπαριστά τις οροσειρές ανάμεσα στα σύνορα Αρμενίας και Τουρκίας, ένα σημείο κίνησης ανθρώπινων ροών, άλλο μεταναστευτικό χωνευτήρι.

Εγείροντας λοιπόν ζητήματα συλλογικού και ατομικού πένθους, δημοκρατίας και ατομικής δυσφορίας στον δημόσιο γίγνεσθαι, η εναρκτήρια έκθεση του Tavros με τίτλο (of) public interest (δημοσίου ενδιαφέροντος) του Γιόνας Ντάλμπεργκ, αποτελεί τρόπον τινά ιδρυτική δήλωση και μανιφέστο της Locus. 

Ο σουηδός καλλιτέχνης και καθηγητής απέκτησε ιδιαίτερη φήμη ύστερα από το τρομοκρατικό χτύπημα το 2011 στο νησί Ουτόγια της Νορβηγίας όταν στην κατασκήνωση της νεολαίας του Εργατικού Κόμματος ο Μπρέιβικ πυροβόλησε θανατηφόρα καμιά εξηνταριά παιδιά.

Αστικός μύθος

Το 2014 η νορβηγική κυβέρνηση ανακήρυξε διαγωνισμό για τη δημιουργία μνημείου στον αιματοβαμμένο τόπο. Η πρόταση του Ντάλμπεργκ με τίτλο Memory Wound απεδείχθη νικηφόρα και ο καλλιτέχνης άρχισε αμέσως να υλοποιεί το έργο του.

Επρόκειτο να δημιουργήσει μία αληθινή τομή στη γη, στην άκρη της χερσονήσου η οποία ατενίζει το νησί δημιουργώντας έτσι έναν κυριολεκτικά βαθύ, καίριο συμβολισμό μέσα στο φυσικό τοπίο για το συλλογικό τραύμα.

Ενώ όμως ο Γιόνας Ντάλμπεργκ εργαζόταν στο στούντιό του, κυκλοφόρησε στο ίντερνετ ένα μεμονωμένο καρέ από την πρότασή του, η φωτογραφία της εγκοπής της χερσονήσου.

Άρχισε να γίνεται βάιραλ, να διογκώνεται ανεξέλεγκτα και να αλλοτριώνεται η ερμηνεία του έργου, να χάνει την πυρηνική, αρχική του έννοια μέσα στο δαιδαλώδες διαδίκτυο.

Αναμείχθηκαν μέχρι και ακροδεξιές οργανώσεις. Η νορβηγική κυβέρνηση απέσυρε το έργο παρότι είχε ήδη αποζημιώσει τον καλλιτέχνη. Εκείνος το έμαθε τυχαία, όχι από επίσημη ενημέρωση.

Για να επουλώσει τα δικά του τραύματα, δημιουργεί εν συνεχεία το οπτικοακουστικό έργο Notes on a Memorial (2018), το οποίο παρουσιάζει τώρα ο Tavros: η ωμή παράθεση διαφορετικών, βιωματικών εικόνων που ανατέμνουν διαφορετικούς σταθμούς στον χρόνο:

Το τρομοκρατικό χτύπημα, τη διανοητική διαδικασία πριν από την πρόταση και τελικά την ανάδειξή της, το θόρυβο στα μίντια, τις αντιδράσεις, την ακύρωση  του μνημείου η οποία εκλαμβάνεται ως αποτυχία και κάποια στιγμή η απώλεια του πατέρα του.

Τα εικοσιπέντε περίπου λεπτά της ταινίας που πραγματοποιείται σε επιτοίχια προβολή εννέα μέτρων, με voice over τον ουδέτερο τόνο της φωνής του Ντάλμπεργκ στη σουηδική γλώσσα, χωρίς ρυθμό και απολύτως αποδραματοποιημένη, προκαλεί μαιευτικά τον θεατή να στοχαστεί σε μία ελεγειακή αναπόληση.

Μια κόκκινη γραμμή εν κινήσει κυλάει σαν αίμα πάνω στις εικόνες που εναλλάσσονται υποβλητικά δηλώνοντας ότι θα παραμείνουν και μετά τον θάνατο των όντων ζωντανές και παλλόμενες σε ένα αιώνιο παρόν.

«Ο τρόπος που παρουσιάζεται σχεδόν ως μνημειακό έργο, μοιάζει να αποτελεί μεταφορά ξανά του ίδιου, πρωταρχικού έργου που δεν έγινε ποτέ, αυτό το τοίχος που κατεβαίνει και δεν μπορεί να επουλωθεί και δεν μπορείς να δεις το νησί», παρατηρούν η Όλγα και η Μαρία Θάλεια.

«Το ίδιο το έργο συνιστά έναν τοίχο ο οποίος μεταφέρεται ως τραύμα».

Η τέχνη ως μέρος του τοπικού στοιχείου

Ακόμη και το γραφείο τους μέσα στον Tavros μετουσιώνει την ιδέα της τέχνης ως μεταφοράς: μια τεράστια κατασκευή που στηρίζεται πάνω σε ρόδες και μετακινείται στο χώρο. Αρχιτεκτονικό πρότζεκτ με την υπογραφή του γραφείου Area Architecture Research Athens.

Ως mobile office αποτελεί μια επιτυχημένη μεταφορά της ομάδας τέχνης. Όταν αφαιρεθεί ο τοίχος από την έκθεση του Ντάλμπεργκ θα ελευθερωθεί και θα αλλάξει θέση. Μπορεί να χρησιμεύσει ως τραπεζαρία, ως dressing room (το δημόσιο και το ιδιωτικό) με τις κουρτίνες που το περιβάλλουν, ως τραπέζι συσκέψεων.

Παράλληλα με την έκθεση (of) public interest και δουλεύοντας πάντα με τον δημόσιο χώρο ως ανοιχτό πεδίο καλλιτεχνικής δράσης, οι δύο επιμελήτριες της Locus υλοποίησαν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ΤεχνοΔοχεία στο δεύτερο δημοτικό Ταύρου με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Πάνω από δύο μήνες, δώδεκα συντελεστές (αρχιτέκτονες, συγγραφείς, κινηματογραφιστές μεταξύ άλλων) συνεργάστηκαν με διακόσια τόσα παιδιά από όλες τις τάξεις του δημοτικού οδηγώντας τα από την επιπόλαιη και επιφανειακή τεχνολογία της αφής «στην τεχνολογία της τεχνικής και της δημιουργικότητας, μια άλλη χειρωνακτική εργασία» όπως παρατηρούν.

Το Αιγάλεω Σίτι (2014) αποτέλεσε το πρώτο community project το οποίο ανέλαβαν οι δύο επιμελήτριες ως κολλεκτίβα. «Αναρωτηθήκαμε πώς γίνεται η ανάπλαση της ιστορίας μιας πόλης. Προκύπτει από την πολυφωνία, από διαφορετικές αφηγήσεις μικρότερων κοινοτήτων που συνθέτουν μια μεγαλύτερη οντότητα» διευκρινίζουν.

«Οπότε διάφοροι επαγγελματίες (αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, εκπαιδευτικοί, ομάδες τέχνης) συνεργάστηκαν με τους κατοίκους του Αιγάλεω για να αναδείξουν ένα διαφορετικό κομμάτι της πόλης».

Ξεκίνησε ως πρωτοβουλία και ανάθεση από το Neon αλλά τελικά επεκτάθηκε στο χρόνο «διότι καλέσαμε ανθρώπους να δημιουργήσουν συνεργασίες και εδώ η εμπιστοσύνη αποτελεί τη λέξη κλειδί και η εμπιστοσύνη θέλει χρόνο» παρατηρούν οι ίδιες.

Community projects θεωρούνται ευρύτερα καλλιτεχνικά προγράμματα που ενεργοποιούνται με τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων για να διερευνήσουν θέματα που τους απασχολούν μέσα από την τέχνη.

Και η δική τους πρωτοβουλία με τίτλο Γεωμετρίες το 2018 με την υποστήριξη της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών στο Γεωπονικό πανεπιστήμιο κληροδότησε στο χώρο ίχνη τέχνης από σαράντα συνεργαζόμενους καλλιτέχνες και συντελεστές.

Το μνημειώδες έργο της Αθηνάς Ιωάννου  στο κεντρικό κτίριο προς την πρυτανεία, ένα θερινό σινεμά στους κήπους και μια πυραμίδα από την Βαλεντίνα Κάργα και τη σέρβα Μαργετίτσα Πιότριτς (Marjetica Potrc).

Συνεπείς στην επιθυμία τους να συνδέουν την τέχνη με την κοινωνία, θα οργανώνουν βραδιές ανοιχτών συζητήσεων στον Tavro με αφορμή τις εκάστοτε εκθέσεις, όπως η βραδιά με τίτλο Αφηγήσεις από μέρη (ανα)ασφαλή που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο με την έκθεση του Ντάλμπεργκ. 

Ακούστηκαν απόψεις για τον Εμφύλιο, τη Μακρόνησο, το 1922, τους πρόσφυγες σήμερα. Δεν καταγράφτηκαν συγκεκριμένα συμπεράσματα. «Σημασία έχει ότι συζητάμε», καταλήγουν οι δύο επιμελήτριες της Locus.

Πληροφορίες:

Η έκθεση κατεβαίνει αύριο Σάββατο 21 Δεκεμβρίου