Οι χρησμοί του μαντείου της Δωδώνης στην UNESCO

«Θα πάρω την προίκα που μου έταξαν;», «Σε ποιον θεό να προσευχηθώ για να κάνω γερά παιδιά;»,  «Είναι δικό μου το παιδί;», «Ποιος φταίει για τη βαρυχειμωνιά;», «Να μπω μέτοχος σ΄ένα πλοίο;».

Ερωτήματα αιώνων, κάποια από τα οποία θα μπορούσε να ισχύουν και σήμερα. Έρχονται όμως από αρχαιότητα, γιατί οι αγωνίες, τα άγχη και οι ανάγκες των ανθρώπων ήταν πάντα ίδιες. «Γραμμένα» πάνω σε λεπτά ελάσματα από μόλυβδο είχαν κατατεθεί από τον 6^ο ως τον 3^ο π.Χ. αιώνα στο ονομαστό Μαντείο της Δωδώνης από απλούς ανθρώπου αλλά και από πόλεις για πάρουν χρησμούς μέσα από την ερμηνεία του θροΐσματος των φύλλων της ιερής βελανιδιάς, ή το κουκούρισμα των  περιστεριών (πελειών), την πτήση των πουλιών που φώλιαζαν στις βελανιδιές, το κελάρυσμα των νερών της ιερής πηγής κοντά στο βωμό, ακόμη κι απ΄τον ήχο μεταλλικών αντικειμένων, που βρίσκονταν γύρω από το βωμό ή που πιθανώς κρέμονταν από τα ιερά δέντρα.

Στον αριθμό των 4.216 τέτοιων επιγραφών φθάνουν σήμερα τα ελάσματα αυτά, που έχουν αποκαλυφθεί από τις ανασκαφές, ένα μοναδικό παγκοσμίως σύνολο, που το υπουργείο Πολιτισμού προτείνει να ενταχθεί στην UNESCO και συγκεκριμένα στο πρόγραμμα «Μνήμη του Κόσμου»(International Memory of the World Register).

Η συντριπτική τους πλειοψηφία βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, γι΄αυτό και ο φάκελος της υποψηφιότητας συντάχθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων και επιμελήθηκε από την Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Προωθήθηκε φυσικά σε συνεργασία με την Ελληνική Εθνική Επιτροπή για την UNESCO και φέρει την υποστήριξη της τοπικής κοινωνίας και του δήμου Δωδώνης,  αλλά και της επιστημονικής κοινότητας.

Η αξία των πινακίων

Η συμβολή  αυτών των χρησμών είναι σημαντική στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και θρησκείας ενώ ταυτόχρονα συνιστούν την αδιαμεσολάβητη φωνή, που φθάνει κατ΄ευθείαν σε μας από τους ανθρώπους εκείνων των εποχών μιλώντας για τα καθημερινά τους προβλήματα που ελάχιστα διαφέρουν από τα αντίστοιχα σημερινά.

«Τα χρηστήρια πινάκια περιλαμβάνουν πληροφορίες, σχεδόν για κάθε πτυχή της κλασικής και ελληνιστικής Ελλάδας», όπως λέει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. «Αναδεικνύουν ζητήματα κοινωνικά, όπως η απελευθέρωση δούλων, η αντιμετώπιση της φτώχειας, η μετανάστευση, αλλά και εμπορικά ή οικονομικά, όπως οι παραγωγές μαλλιού και σιτηρών, η εξέλιξη συναλλαγών, η δυνατότητα εξόφλησης χρεών, καθώς και ζητήματα από τον κόσμο των συναισθημάτων, όπως η πορεία του γάμου, η δυνατότητα τεκνοποιίας, η αντιμετώπιση της χηρείας ή της απιστίας. Παράλληλα, παρέχεται πλήθος επιγραφικών δεδομένων, όπως η μορφή και η εξέλιξη των γραμμάτων ή η διατύπωση του συμπυκνωμένου λόγου».

Σύμφωνα με τις μελέτες που έχουν γίνει, τα ερωτήματα που απευθύνονταν στο μαντείο του ιερού του θεϊκού ζευγαριού Δία και Διώνης ήταν κυρίως ιδιωτικά και μάλιστα τα περισσότερα από άντρες και σπανιότερα από γυναίκες ή ζευγάρια. Θέματα οικογενειακά, υγείας, επαγγελματικά, ιδιοκτησίας, ακόμη και μετακινήσεων ήταν αυτά που έθεταν οι άνθρωποι, που ζούσαν σε έναν κόσμο δύσκολο, γεμάτο κινδύνους κάθε είδους, αρρώστιες  και απειλές.

Για παράδειγμα η αποκατάσταση των θυγατέρων ήταν βασικό μέλημα ενός πατέρα. Ενώ στον κύκλο των επαγγελματικών ενασχολήσεων περιγράφονται δραστηριότητες, όπως η καλλιέργεια της γης, η αλιεία, η κτηνοτροφία, το εμπόριο, καθώς και η αλλαγή επαγγέλματος.  Όσο για τα δημόσια ερωτήματα που είναι σχετικά λίγα, τίθενται κυρίως από πόλεις και αφορούν συνήθως σε πολιτικά ή θρησκευτικά ζητήματα.

Τα ερωτήματα

Τα πινάκια αυτά είναι πολύ μικρά, έχοντας μέγεθος λίγων εκατοστών και κατά κανόνα είχαν χρησιμοποιηθεί πολλές φορές. Οι προσκυνητές του μαντείου χάρασσαν το ερώτημά τους στην μία όψη του μολύβδινου ελάσματος και στη συνέχεια το δίπλωναν ή το τύλιγαν, κλείνοντας το ερώτημα στο εσωτερικό του.

Το μέγεθος των γραμμάτων εξάλλου, δεν ξεπερνά το 1-1,5 χιλιοστό. Το σημαντικό όμως, που δείχνει και την εμβέλεια του φημισμένου μαντείου είναι, ότι έχουν γραφτεί σε ποικίλες αλφαβήτους και διαλέκτους, καθώς έφθαναν σ΄αυτό άνθρωποι από όλες της περιοχές. Από τις Συρακούσες και τον Τάραντα, τη Βοιωτία, την Αθήνα, την Κόρινθο.

Μια από τις παλαιότερες ερωτήσεις στο μαντείο, γραμμένη σε κορινθιακό αλφάβητο στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα είναι εκείνη που κάνει ο Έρμων, ο οποίος θέλει να μάθει σε ποιον θεό πρέπει να προσευχηθεί, ώστε να αποκτήσει χρήσιμα τέκνα από την σύζυγό του, Κρηταία. Σε ένα άλλο μολύβδινο πινάκιο, οι κάτοικοι της Δωδώνης ρωτούν, εκεί γύρω στον 4ο-3^ο π.Χ. αιώνα εάν η βαρυχειμωνιά οφείλεται σε κάποιο παράπτωμα.

Ο Δίας και η Διώνη

Το ιερό και μαντείο της Δωδώνης ήταν ίσως το παλαιότερο και σημαντικότερο μαντείο της αρχαιότητας, αφού θεωρείται, ότι πιθανώς ήταν ενεργό από την 2^η π.Χ. χιλιετία. (Αργότερα έγινε το δεύτερο μετά το μαντείο των Δελφών). Αρχικά ήταν αφιερωμένο στη Μητέρα Γη, η οποία στην περιοχή αυτή ονομαζόταν και Διώνη και στη συνέχεια . αφιερώθηκε στον Δία και τη Διώνη.

Κατά τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους το μαντείο ήταν υπαίθριο, πλαισιωμένο από το ιερό δάσος με τις θεϊκές βελανιδιές, ενώ μία πηγή αφιερωμένη στο Δία βρισκόταν πλησίον και πιθανώς χρησίμευε για τους απαραίτητους εξαγνισμούς.

Από τα ομηρικά έπη μαθαίνουμε ότι οι ιερείς του Δία ονομάζονταν Σελλοί ή Ελλοί. ΄Ηταν ανυπόδητοι και κοιμόνταν στο έδαφος κάτω από τη θεϊκή βελανιδιά, ώστε να είναι σε άμεση επαφή με τις δυνάμεις της φύσης, τη γη και τη γονιμότητα. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο εξάλλου, ως ιέρειες του μαντείου αναφέρονται και οι γκριζομάλλες Πελειάδες (περιστέρες).

Πρόκειται για μία αναφορά σε έναν από τους μύθους, που ήθελε ένα από τα μαύρα περιστέρια που ξεκινώντας από τη Θήβα της Αιγύπτου έφτασε στη Δωδώνη και αφού κάθισε στην ιερή βελανιδιά υπέδειξε με ανθρώπινη φωνή την περιοχή ως ιερή.

Να σημειωθεί ακόμη, ότι σύμφωνα με τον Απολλώνιο το Ρόδιο από τις ιερές βελανιδιές της Δωδώνης είχε κατασκευαστεί η καρίνα της Αργούς, έτσι οι μαντικές ικανότητές της βοήθησαν τους Αργοναύτες στο δύσκολο ταξίδι για να αποκτήσουν το Χρυσόμαλλο Δέρας.

Οι τρίποδες

 Από άλλες πηγές αλλά και από τις ανασκαφές φυσικά προκύπτει επίσης, ότι η ιερή βελανιδιά περιβαλλόταν πάντα από χάλκινους τρίποδες, που αφιέρωναν οι πιστοί, μαζί με πλήθος άλλων προσφορών, όπως ειδώλια, όπλα και κοσμήματα.

Το ιερό πάντως έχασε μεγάλο μέρος της αίγλης του, μετά πρώτη καταστροφή που υπέστη το 219 π.Χ. από τους Αιτωλούς, συνέχισε όμως να λειτουργεί και το μαντείο του να δίνει χρησμούς  ως το 392 μ.Χ. όταν σίγησε οριστικά ύστερα από τον νόμο του αυτοκράτορα Θεοδόσιου.

Τότε κόπηκε και η ιερή βελανιδιά που είχε απομείνει, αν και σήμερα ο επισκέπτης θα μπορέσει να καθίσει κάτω από την μεγάλη νεώτερη βελανιδιά που κοσμεί τον αρχαιολογικό χώρο.

Εφ΄όσον η Διεθνής Συμβουλευτική Επιτροπή του Προγράμματος της UNESCO προκρίνει την εγγραφή των πινακίων της Δωδώνης στον αντίστοιχο Κατάλογο, θα πρόκειται για την δεύτερη ελληνική εγγραφή. Η πρώτη αφορά στον Πάπυρο του Δερβενίου, το αρχαιότερο σωζόμενο «βιβλίο» της Ευρώπης, χρονολογούμενο στον 4^ο π.Χ. αιώνα με κείμενο που ανάγεται στον 5^ο  π.Χ.