Αποχαιρέτα την, την Παλμύρα που χάνεις… Παράφραση του γνωστού στίχου του Καβάφη, που ταιριάζει στην περίπτωση της Παλμύρας, της σπουδαίας αρχαίας πόλης της Συρίας, που είδε μεγάλο μέρος της να καταστρέφεται κατά τη διάρκεια των πρόσφατων πολέμων.

Δώδεκα από τα σημαντικότερα μνημεία της και τους αρχαιολογικούς χώρους της Συρίας έχουν υποστεί ανυπολόγιστες και μη αναστρέψιμες ζημιές ενώ το ίδιο έχει συμβεί και σε μεγάλο μέρος των εκθεμάτων του αρχαιολογικού μουσείου της Παλμύρας.

1

Ειδικά η πόλη, γνωστή με το ελληνικό της όνομα, περίφημη για τον πλούτο της, ιδίως στην Ρωμαϊκή εποχή αλλά και για την θρυλική βασίλισσά της την Ζηνοβία, εγγεγραμμένη από το 1980 στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO έχει υποστεί τεράστιες καταστροφές τα τελευταία χρόνια με επιστέγασμα αυτές του περασμένου Δεκεμβρίου κατά την απελευθέρωση της χώρας από το καθεστώς Άσαντ.

Την καταγραφή τους ανέλαβε μία 15μελής διεπιστημονική ομάδα, πρωτοβουλία του Palmyrene Voices της ΜΚΟ Heritage for Peace σε συνεργασία με το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας της Ισπανίας, που αξιολόγησαν την σημερινή κατάσταση των αρχαιολογικών μνημείων και τις γύρω κατοικημένες περιοχές, συγκρίνοντάς τα με αυτήν πριν από την έναρξη της συριακής εξέγερσης, το 2011.

Μνημεία και μουσείο

Κατεστραμμένο, όπως διαπίστωσαν οι παρατηρητές είναι το εντυπωσιακό κάποτε Τετράπυλον της Ρωμαϊκής εποχής, μία μνημειώδης τετράγωνη κατασκευή με τέσσερις συστάδες κιόνων -συνολικά 16 κίονες- , έργο του Διοκλητιανού τον 3ο αιώνα.

Ομοίως και το ρωμαϊκό θέατρο, το στρατόπεδο του ρωμαίου αυτοκράτορα αλλά και το μεταγενέστερο Κάστρο της Παλμύρας του 13ου αιώνα.

Πιο συγκεκριμένα, οι τέσσερις κατασκευές του Τετράπυλου καταστράφηκαν από εκρήξεις, που μετέτρεψαν τους κίονες σε ερείπια γεμίζοντας το χώρο με τα θραύσματά τους αλλά και τους ειδικούς με απελπισία, καθώς δεν υπάρχουν στοιχεία τεκμηρίωσης ώστε να προχωρήσει κανείς στην αποκατάσταση και την αναστήλωσή τους. Στο ρωμαϊκό θέατρο εξάλλου, έχει καταρρεύσει η πρόσοψή του από τους βομβαρδισμούς ενώ έχουν βρεθεί και ίχνη παράνομων ανασκαφών.

Το Τετράπυλον του 3ου μ.Χ. αιώνα πριν τις καταστροφές
Το Τετράπυλον του 3ου μ.Χ. αιώνα πριν τις καταστροφές

Αλλά και ο ναός Βαάλ Σαμίν, που χρονολογείται από τον 2ο π.Χ. αιώνα, αφιερωμένος σε θεότητα των Χαναναίων έχει γίνει κι αυτός σωρός ερειπίων.

Όσον αφορά το Αρχαιολογικό Μουσείο η έκθεση σημειώνει, ότι τα περισσότερα από τα μεγάλα αγάλματα είναι σπασμένα ενώ ακόμη και η δομή του ίδιου του κτιρίου έχει υποστεί σοβαρές ζημιές από αεροπορικούς βομβαρδισμούς.

Σε κάθε περίπτωση το μουσείο δεν λειτουργεί, όσο για την προστασία του την έχουν αναλάβει οι ελάχιστοι φύλακες από την Διεύθυνση Αρχαιοτήτων, καθώς όμως και ορισμένοι εθελοντές από την γύρω περιοχή. Χωρίς ωστόσο να υπάρχει υποστήριξη από την νέα διοίκηση αλλά ούτε και προσωπικό για την επίβλεψη του μουσείου.

Ο μαζικός εκτοπισμός

Η διαθεσιμότητα περισσότερου προσωπικού για την προστασία της κληρονομιάς και την διάσωση των μνημείων της Παλμύρας συνδέεται άμεσα με την επιστροφή του πληθυσμού της, όπως λένε οι συντάκτες της έκθεσης.

«Η πόλη αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή σημαντικές προκλήσεις, λόγω της καταστροφής που υπέστη από την σύγκρουση, η οποία οδήγησε στον μαζικό εκτοπισμό των κατοίκων της», υποστηρίζουν.

Οι παρατηρητές όμως, σημειώνουν επίσης, ότι απαραίτητη προϋπόθεση για να ανακτήσει η πόλη την ζωντάνια της και το ανθρώπινο δυναμικό της ώστε να διαχειριστεί την κληρονομιά της είναι να δοθεί προτεραιότητα στην ανακατασκευή των βασικών υποδομών και των κατοικήσιμων περιοχών της.

«Χωρίς στέγαση, βασικές υπηρεσίες και οικονομικές ευκαιρίες, η επιστροφή του πληθυσμού θα είναι περιορισμένη καθιστώντας δύσκολο για τους τοπικούς επαγγελματίες και τους εργαζόμενους να προσφερθούν στην διατήρηση της κληρονομιάς», όπως λένε.

Γι΄ αυτούς του λόγους επείγουσα θεωρείται η εφαρμογή στρατηγικών αποκατάστασης και ανακατασκευής των μνημείων του αρχαιολογικού χώρου αλλά και της σύγχρονης πόλης της Παλμύρας, προκειμένου «να διασφαλιστεί η διατήρηση αυτού του παγκοσμίως σημαντικού χώρου και η επιστροφή των ανθρώπων».

Το ρωμαϊκό θέατρο πριν τις καταστροφές
Το ρωμαϊκό θέατρο πριν τις καταστροφές

Οι σύγχρονες ανάγκες

Το 80% της σύγχρονης πόλης της Παλμύρας άλλωστε, έχει καταστραφεί ή βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης, όπως αναφέρει η έκθεση ενώ νάρκες, πυρομαχικά και όπλα είναι διάσπαρτα παντού. Βασικές υπηρεσίες εξάλλου, όπως το νερό, το ηλεκτρικό ρεύμα, το διαδίκτυο, η εκπαίδευση και η υγεία είναι σχεδόν ανύπαρκτες για τον πληθυσμό, που υποφέρει από μεγάλη φτώχεια.

Δεν είναι περίεργο λοιπόν, που στην πόλη έχουν επιστρέψει μόνον 10.000 άνθρωποι, δηλαδή το 10% περίπου των 100.000 κατοίκων της.
Για όλα αυτά φρόντισαν οι περίοδοι καταστολής υπό την προεδρία των Χαφέζ αλ-Άσαντ (1971–2000) και Μπασάρ αλ-Άσαντ (2000–2024), καθώς και καταστροφικές ζημιές κατά τη διάρκεια της κατοχής από το Ισλαμικό Κράτος (ISIS).

Να σημειωθεί, ότι τα τεκμηριωμένα μνημεία και τα αρχαιολογικά κατάλοιπα καλύπτουν περί τα 12 τετραγωνικά χιλιόμετρα, συμπεριλαμβανομένης και της περίφημης Όασης της Παλμύρας με τους φοίνικες, τα ελαιόδενδρα, τις χουρμαδιές και τις ροδιές, που κάηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου από τις πυρκαγιές του 2020, που έβαλε το καθεστώς Άσαντ.

Αλλά και όσα δένδρα δεν κάηκαν, ξεραίνονται ελλείψει νερού… Παρ΄όλα αυτά, όπως έχουν διαπιστώσει οι παρατηρητές, ορισμένοι ιδιοκτήτες οπωρώνων, που επιστρέφουν, προσπαθούν να σώσουν ό, τι έχει απομείνει από τους φοίνικες και τα ελαιόδεντρα τους.

Διαβάστε επίσης:

Ο περίφημος «Γρύπας πολεμιστής» για πρώτη φορά σε έκθεση

Δωρεά Ζουμπουλάκη: Ένα παράδειγμα για όλους τους συλλέκτες

Ελ Γκρέκο – Η ρουμανική κυβέρνηση μπλόκαρε την πώληση έργου του