Η άλλη όψη της Επανάστασης: «Ιστορικά ανέκδοτα» για τις μικρές και μεγάλες στιγμές της

Πώς προέκυψε η φράση η φράση «Αν σ’ αρέσει, μπαρμπα-Λάμπρο, ξαναπέρνα από την Άνδρο»; Ποιοι πίστευαν, ότι το αίμα τους είχε μαγική δύναμη; Πόσο κράτησε η επανάσταση των γενιτσάρων; Γιατί κάποιες ελληνικές εκκλησίες στην Τουρκοκρατία είχαν χαμηλές και στενές πόρτες; Ποια μεγάλη μορφή του Αγώνα πέθανε από τύφο;

Δεν είναι μόνον οι μεγάλες στιγμές της Επανάστασης, οι ηρωισμοί και οι νίκες, τα σπουδαία γεγονότα που καθόρισαν τον Αγώνα, οι μορφές των πρωταγωνιστών του απελευθερωτικού πολέμου των Ελλήνων από τον τουρκικό ζυγό, που έχουν γράψει ιστορία.

Στα παραλειπόμενά της μικρές, άλλες «ιστορίες», που συνήθως ονομάζονται ιστορικά «ανέκδοτα» κάνουν την υπέρβαση και μας μεταφέρουν την ατμόσφαιρα της εποχής -ή των εποχών, αν διαχωρίσουμε την Τουρκοκρατία από την Επανάσταση- φωτίζουν τα γεγονότα, λένε αλήθειες που ενίοτε αποσιωπώνται και κάποτε ξαφνιάζουν για την παραδοξότητά τους ή και προκαλούν γέλιο.

Σε κάθε περίπτωση όμως, προβάλλουν άγνωστες πτυχές, συχνά μάλιστα σημαντικές, γιατί αποτυπώνουν το γενικότερο κλίμα, μέσα στο οποίο ανδρώθηκε το επαναστατικό κίνημα.

Αυτός είναι και ο λόγος, που πολλοί συγγραφείς της «επίσημης» Ιστορίας που πραγματεύονται την Τουρκοκρατία και την Ελληνική Επανάσταση ή και παλιοί αγωνιστές έχουν περιλάβει στα κείμενά τους λεπτομέρειες, όπως ανέκδοτα για ιστορικά πρόσωπα, για σημαντικά και ασήμαντα γεγονότα, για στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής, για τις συνήθειες των ανθρώπων, την παιδεία, τον πολιτισμό κ.ά.

Ανάμεσά τους ο Ιωάννης Φιλήμων ιστορικός συγγραφέας του 19ου αιώνα και εκδότης της εφημερίδας «Αιών», ο Παναγιώτης Αραβαντινός, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας του 19ου αιώνα επίσης, όπως και ο ιστορικός Κωσταντίνος Σάθας, φυσικά ο Μακρυγιάννης, επίσης οι ιστορικοί Χρήστος Στασινόπουλος και Τάκης Σταματόπουλος και άλλοι.

Μια συλλογή από αυτές τις ιστορίες περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Όσα δεν γνωρίζατε για την Τουρκοκρατία και την Επανάσταση του 1821» (εκδόσεις Μεταίχμιο) των Ιωάννη Γρυντάκη, Γεώργιου Δάλκου, Άγγελου Χόρτη και Έκτορα Χόρτη προσφέροντας μιαν άλλη όψη της Επανάστασης και της Τουρκοκρατίας.

Η επιλογή που ακολουθεί δίνει μια αίσθηση:

Τα ράσα δεν κάνουν τον παπά

Τον τίτλο του στρατηγού Δυτικής Στερεάς είχε λάβει ο Μάρκος Μπότσαρης, με παρέμβαση του Μαυροκορδάτου, γιατί είχε επιτύχει να σώσει το Μεσολόγγι κατά την πρώτη πολιορκία, το 1822. Το γεγονός είχε προκαλέσει την αντιζηλία άλλων οπλαρχηγών ως συνήθως εκείνη την εποχή. Ο Μπότσαρης όμως τους χρειαζόταν μαζί του για να αντιμετωπίσει τους Τούρκους στην επομένη μάχη στο Καρπενήσι. Τους κάλεσε λοιπόν και για να τους αποδείξει, ότι δεν χρειαζόταν τιμητικά αξιώματα έσκισε μπροστά τους το χαρτί του διορισμού λέγοντας: Όποιος είναι άξιος παίρνει το δίπλωμα μεθαύριο, μπροστά στον εχθρό».

Όχι στη διαιώνιση του είδους

Κατά τον 16ο αιώνα, όποιος γινόταν σουλτάνος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν μπορούσε να κοιμηθεί ήσυχος, γιατί κινδύνευε καθημερινά να δολοφονηθεί από τα αδέρφια του, που είχαν κι αυτά δικαιώματα στον θρόνο. Αρχικά, οι σουλτάνοι βρήκαν έναν απλό και εύκολο τρόπο για να αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο: Μόλις ανέβαιναν στον θρόνο, χωρίς κανέναν ενδοιασμό, έδιναν διαταγή για να δολοφονηθούν όλοι οι αδελφοί τους. Αργότερα ωστόσο βρέθηκε μια λιγότερο σκληρή λύση, πλην εξίσου αποτελεσματική: Τα αδέρφια, εν δυνάμει διεκδικητές του θρόνου φυλακίζονταν σε ειδικά διαμερίσματα του παλατιού με μόνη ευνούχους και γριές εταίρες για να μην μπορούν να αποκτήσουν απογόνους.

Απαγορεύεται η είσοδος

«Αχούρ» δηλαδή στάβλους αποκαλούσαν οι Τούρκοι τις ελληνικές εκκλησίες και συχνά έβαζαν μέσα σε αυτές τα άλογά τους. Γι’ αυτό και οι Έλληνες εφηύραν μία λύση: Να χτίζουν εκκλησίες -όπου τους επιτρεπόταν φυσικά, γιατί γενικά απαγορευόταν- με χαμηλές και στενές πόρτες, που δεν επέτρεπαν την είσοδο των αλόγων.

Την κεφαλήν επί πίνακι

Ηγεμόνα της Βλαχίας είχε διορίσει το 1786 ο σουλτάνος τον Νικόλαο Μαυρογένη, επειδή είχε εξαιρετικά ηγετικά προσόντα. Σε πολλούς όμως δεν άρεσε αυτή η επιλογή _μεταξύ αυτών και Έλληνες_ και κυρίως στον τραπεζίτη του σουλτάνου έναν Πετράκη. Γι΄ αυτό και ο Μαυρογένης μόλις διορίστηκε, ζήτησε από τον σουλτάνο μία και μόνη χάρη: το κεφάλι του Πετράκη. Και έτσι έγινε. Τέσσερα χρόνια αργότερα ωστόσο, το 1790, και ο Μαυρογένης θα τιμωρούνταν με αποκεφαλισμό, εξαιτίας κάποιας πολεμικής του αποτυχίας.

Εξ οικείων τα βέλη

Μεγάλη μορφή του Αγώνα ο Λάμπρος Κατσώνης είχε και κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού Πολέμου (1787-1792) μεγάλες επιτυχίες εναντίον του τουρκικού στόλου στο Αιγαίο. Τέτοιες μάλιστα, που ο σουλτάνος, θέλοντας να τον εξαγοράσει του είχε προσφέρει την Τζια, τη Μύκονο, την Πάρο και άλλα μικρότερα νησιά, με τον όρο να σταματήσει τις επιθέσεις εναντίον του. Ο Κατσώνης όμως δεν δέχτηκε και συνέχισε τη δράση του. Τον Φεβρουάριο του 1790 ωστόσο βρέθηκε αντιμέτωπος με όλον τον τουρκικό και αλγερινό στόλο στο στενό μεταξύ Εύβοιας και Άνδρου. Η ναυμαχία ήταν σκληρή, οι απώλειες μεγάλες κι από τις δύο πλευρές και ο Κατσώνης μόλις που κατόρθωσε να διασωθεί με τρία πολεμικά πλοία. Τότε οι Υδραίοι ναυτικοί που υπηρετούσαν σε πλοία του τουρκικού στόλου έβγαλαν κατά την παράδοση το γνωστό δίστιχο: «Αν σ’ αρέσει, μπαρμπα-Λάμπρο, ξαναπέρνα από την Άνδρο».

Αιματολογικές συνήθειες…

Οι Τούρκοι πίστευαν ότι η βασιλική οικογένεια είχε άγια προέλευση. Από αυτή την πίστη προήλθε ο κανόνας, ότι οι πρίγκιπες έπρεπε να εκτελούνται χωρίς να χύνεται το αίμα τους, γι’ αυτό στραγγαλίζονταν. Πίστευαν ότι το αίμα τους περιείχε μια μαγική δύναμη, που υπήρχε κίνδυνος να χρησιμοποιηθεί κακόβουλα από τους εχθρούς τους.

Από τύφο στον τάφο

Όλη της την περιουσία, που ήταν μεγάλη, είχε δώσει για τον Αγώνα η Μαντώ Μαυρογένους, εξοπλίζοντας πλοία και συντηρώντας εκστρατευτικά σώματα. Μετά την Επανάσταση ζούσε πότε στην Πάρο και πότε στην πατρίδα της, τη Μύκονο, φτωχή και ξεχασμένη. Η βαυαρική κυβέρνηση της είχε χορηγήσει μια μικρή σύνταξη, σαν αυτές που έπαιρναν οι χήρες των αγωνιστών. Όπως έλεγε όμως η ίδια δεν έφτανε ούτε για να πληρώνει την υπηρέτριά της. Μάταια έστελνε αναφορές στην κυβέρνηση, γράφοντας τα παράπονά της. Τέλος, αποφάσισε να πάει στην Αθήνα για να δώσει προσωπικά μια αναφορά στον Όθωνα. Αλλά εκείνη την εποχή είχε εξαπλωθεί στην πρωτεύουσα τύφος, που για κακή της τύχη, προσέβαλε και την ίδια. Έτσι, όταν επέστρεψε στο σπίτι της δεν άντεξε και έπειτα από λίγο πέθανε.

Έλληνες… μισέλληνες

Σε πολλά νησιά των Κυκλάδων υπήρχαν Έλληνες καθολικού δόγματος και οι περισσότεροι από αυτούς, όταν ξέσπασε η Επανάσταση τάχθηκαν με το μέρος των Τούρκων. Στη Σύρο ειδικά οι καθολικοί ήταν φανερά φιλότουρκοι. Κάτι που αποδείχθηκε και σε ένα τραγικό γεγονός της Ιστορίας, την καταστροφή της Χίου. Τότε οι καθολικοί Έλληνες της Σύρου ενθουσιάστηκαν και βγήκαν στους δρόμους του νησιού χορεύοντας και τραγουδώντας…

Από τον ύπνο στον θάνατο

Κατά την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου πολλά γυναικόπαιδα, όταν ακούστηκε η κραυγή «Πίσω, πίσω!» ξαναγύρισαν και μπήκαν στην πόλη, όπου όμως σε λίγο τους ακολούθησαν οι εχθροί. Όπως είχε προσυμφωνηθεί, όλες οι μανάδες, που είχαν μικρά παιδιά τα είχαν ποτίσει με αφιόνι ώστε να μην κλαίνε και προδώσουν το σχέδιο της εξόδου. Στις δύσκολες ώρες λοιπόν που ακολούθησαν, με τους Τούρκους να σπέρνουν το θάνατο και το αίμα πολλές γυναίκες έτρεχαν να βρουν κάποιο πηγάδι, για να ρίξουν τα παιδιά τους, για να περάσουν από τον ύπνο στον θάνατο χωρίς να το καταλάβουν…

Επανάσταση στο πιτς φιτίλι!

Ο σουλτάνος Μαχμούτ Β’ ήθελε την ανασυγκρότηση του οθωμανικού στρατού κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα και την κατάργηση των γενιτσαρικών ταγμάτων. Έτσι το 1826 εκείνοι αντέδρασαν. Θεωρώντας ως δεδομένο, ότι θα έχαναν όλες τις απολαβές και τα προνόμιά τους, κατηγόρησαν τον ίδιο τον Μαχμούτ ως «άπιστο σουλτάνο», συγκέντρωσαν 20.000 άνδρες και επαναστάτησαν. Είχαν φροντίσει μάλιστα να προετοιμάσουν 100 πασσάλους με τα ονόματα των υποψήφιων θυμάτων τους, τον Μαχμούτ δηλαδή και τους συνεργάτες του. Εκείνος όμως κατέπνιξε την επανάσταση στο αίμα και διέλυσε τα γενιτσαρικά τάγματα. Αμέσως μετά τη σφαγή ο εκπρόσωπος του σουλτάνου Χουσεΐν πασάς, θεωρώντας… επαναστατική πράξη την κατάργηση του θεσμού των γενιτσάρων κάλεσε τον Γάλλο διερμηνέα και του είπε: «Γράψε στο Παρίσι, πως εμείς κάναμε επανάσταση μέσα σε 20 λεπτά»!

Επαναστατική πειρατεία

Κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού Πολέμου οι Ψαριανοί είχαν κυριαρχήσει στο Αιγαίο και με τα 50 και πλέον πλοία τους είχαν γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων. Είχαν κατορθώσει να διακόψουν τις εμπορικές επικοινωνίες των πλοίων υπό τουρκική σημαία από και προς τη Μακεδονία, την Θράκη και τα μικρασιατικά παράλια και η λεία τους από το κούρσεμα πλοίων και των παράλιων περιοχών ήταν τεράστια. Οι πειρατικές επιδρομές τους μάλιστα έφθαναν ως τη Συρία ενώ λέγεται, ότι πολλές φορές ανέβαζαν με βίντσι στα πλοία τους κιβώτια με ασημένια τουρκικά νομίσματα από τις καταδρομικές τους επιχειρήσεις. Ονομαστοί για την τόλμη και τις ικανότητές τους καπεταναίοι υπήρξαν ο Βαρβάκης, ο Καραπατάκης, ο Μανόλαρος, ο Σαρηγιάννης και ο Καλημέρης.

Τα τίμια ρούχα

Ένας χριστιανός από την Κρήτη, ο Μάρκος Κυριακόπουλος, που είχε εξισλαμισθεί στα 14 του χρόνια βασανιζόταν από τύψεις για το γεγονός, έτσι όταν μεγάλος πια πήγε στη Σμύρνη δήλωσε επίσημα, ότι επέστρεψε στη θρησκεία των γονιών του. Αρχικά οι Τούρκοι τον πήραν για τρελό και τον έδεσαν. Στη συνέχεια, επειδή εκείνος επέμενε να δηλώνει την πίστη του, τον βασάνισαν απάνθρωπα και τον αποκεφάλισαν. Από αυτό το γεγονός οι Χριστιανοί τον θεώρησαν μάρτυρα. Κι από την μεριά τους όμως οι Τούρκοι εκμεταλλεύτηκαν την θυσία του για να κερδίσουν χρήματα, πουλώντας το πτώμα του για 400 σκούδα. Τα κουρελιασμένα ρούχα του έπιασαν πολύ περισσότερα…

Διαβάστε επίσης:

Αυτό έλαβαν δώρο οι ξένοι καλεσμένοι: Σπάνιο Λεύκωμα της Ελληνικής Επανάστασης

Επέτειος της ελληνικής επανάστασης: Ευχές στον ελληνικό λαό από ηγέτες ξένων κρατών

«Πάνω στα ερείπια της Ελλάδας όρθωσε το ανάστημά της μια νέα εποχή»: Η εφημερίδα Die Welt για την Επανάσταση