Η Αφροδίτη και το μενταγιόν με τα ζώδια – Μια αρχαία ελληνική πόλη στη Μαύρη θάλασσα

Το μενταγιόν είναι ασημένιο και στο κέντρο του, η ανάγλυφη εικόνα της θεάς Αφροδίτης κυριαρχεί. Γύρω της τα σύμβολα του ζωδιακού κύκλου δίνουν μια μοναδική σπουδαιότητα στο εύρημα, καθώς θεωρείται ως μία από τις πρώτες απεικονίσεις ζωδίων στον ελληνικό κόσμο.

Το μετάλλιο χρονολογείται στον 1^ο π.Χ. αιώνα και είναι ένα από τα πολλά ευρήματα, που ήρθαν στο φως φέτος, κατά τις ανασκαφές στη Φαναγορεία. Την αρχαία ελληνική αποικία στη χερσόνησο του Ταμάν στις βορειοανατολικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας, εκεί που ενώνεται με τη Θάλασσα του Αζόφ. Μια περιοχή που ανήκει σήμερα στη Ρωσία και όπου πάντως οι αρχαιολογικές έρευνες συνεχίστηκαν, παρά τη πολεμική σύρραξη στον ευρύτερο χώρο.

Ιέρεια της Αφροδίτης «βάφτισαν» ήδη οι αρχαιολόγοι την νεαρή γυναίκα, στον τάφο της οποίας βρέθηκε το σπάνιο αντικείμενο. Μαζί του υπήρχαν και άλλα κοσμήματα, όπως δακτυλίδια, σκουλαρίκια και περιδέραια, που όπως πιστεύεται ήταν όλα αφιερωμένα στη θεά. «Είναι ξεκάθαρο», όπως λέει ο αρχαιολόγος της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών Νικολάι Σουντάρεφ, «ότι η ταφή και τα αγαθά της συνδέονται με τη λατρεία της Αφροδίτης».

Αφροδίτη Ουρανία

Η εικόνα στο ασημένιο μετάλλιο ωστόσο, έχει μία ιδιαιτερότητα: Ενώ απεικονίζεται σε αυτό το κεφάλι της Αφροδίτης, οι ώμοι και τα χέρια της, περιμετρικά υπάρχουν μόνον τα δέκα από τα σύμβολα που αντιστοιχούν σε ζώδια, όπως του Λιονταριού, του Ταύρου, του Σκορπιού κλπ.

Αντίθετα τα σύμβολα του Υδροχόου και του Ζυγού απουσιάζουν, κάτι που οι αρχαιολόγοι αδυνατούν να εξηγήσουν. Εκείνο για το οποίο είναι βέβαιοι, είναι ότι πρόκειται για την Αφροδίτη Ουρανία, δηλαδή την ουράνια μορφή της θεάς, την «βασίλισσα των ουρανών» των αρχαίων σημιτικών λαών, κάτι που έχει ερμηνευθεί με βάση τον σεληνιακό της χαρακτήρα. Σε αντίστιξη με την Αφροδίτη Πάνδημο, που ήταν η γήινη όψη της θεάς.

«Αυτό το αντικείμενο θα μπορούσε να είχε φθάσει στη Φαραγονεία από την Πτολεμαϊκή Αίγυπτο», όπως αναφέρει ο ανασκαφέας, σε κάθε περίπτωση όμως υποδηλώνει και μία πίστη στην αστρολογία και στην ιδέα, ότι οι θέσεις των ουράνιων σωμάτων μπορούν να επηρεάσουν τα γεγονότα στη Γη. Κάτι που ήταν ευρέως διαδεδομένο σε όλο τον αρχαίο κόσμο.

Οι αρχαιολόγοι όμως βρήκαν επίσης τον τάφο ενός πολεμιστή, που είχε ταφεί  μεταξύ 4^ου  και 5^ου μ.Χ.  αιώνα, μαζί με ένα μεγάλο σιδερένιο ξίφος, που υποδηλώνει περσική επιρροή.

Η ιστορία της αποικίας

Τα τελευταία ευρήματα δείχνουν, πώς αναπτύχθηκε η αρχαία ελληνική αποικία της Φαναγορείας μέσα στους αιώνες. Σύμφωνα με τον αρχαίο Έλληνα ιστορικό Εκαταίο τον Μιλήσιο, η πόλη ιδρύθηκε τον 6^ο αιώνα π.Χ. από αποίκους, προερχόμενους από την Τέω, ελληνική πόλη στα παράλια της Λυδίας.

Η πόλη τους είχε λεηλατηθεί περί το 540 π.Χ. από τον πέρση βασιλιά Κύρο τον Μέγα, έτσι με αρχηγό τον Φαναγόρα έφθασαν στη Μαύρη Θάλασσα. Κατά άλλη εκδοχή πάντως ιδρυτές της ήταν κάτοικοι των Αβδήρων, που προέρχονταν όμως, επίσης από την Τέω.

Η Φαναγορεία ήταν κοντά και σε άλλες ελληνικές αποικίες σ΄αυτή την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, η οποία ήταν γνωστή στους αρχαίους Έλληνες ως Κιμμέριος Βόσπορος, λόγω ενός ντόπιου πληθυσμού, που ονομαζόταν Κιμμέριος αλλά και από μία λέξη, που σημαίνει «πέρασμα βοοειδών».

Είναι  μία από τις μεγαλύτερες αρχαίες ελληνικές πόλεις σε ρωσικό έδαφος, με συνολική έκταση περί τα 600 στρέμματα αλλά σήμερα το ένα τρίτο της βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Τη μεγαλύτερη ακμή της τη γνώρισε τον 4^ο π.Χ. αιώνα, αφού από αυτή την περίοδο σώζονται οι λιθόστρωτοι δρόμοι, τα πηγάδια, τα σπίτια με τα κεραμίδια, κατάλοιπα του Γυμνασίου ενώ το πιο εντυπωσιακό κτίσμα πρέπει να ήταν ο ναός αφιερωμένος στην Αφροδίτη.

Από τον 1^ο π.Χ. αιώνα η Φαναγορεία έγινε μέρος του Βασιλείου του Πόντου, αργότερα πέρασε στους Ρωμαίους για να καταστραφεί τον 4ο αιώνα εξ αιτίας των επιδρομών των Ούνων, γεγονός που σήμαινε το τέλος της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας.

Τα ευρήματα και ο Πούτιν

Τα 1.500 χρόνια ύπαρξης της Φαναγορείας όμως, αποτυπώνονται σήμερα στα επάλληλα ανασκαφικά στρώματα, τα οποία συναντούν οι αρχαιολόγοι σε βάθος έξι έως επτά μέτρων. Ένα από τα πλεονεκτήματα των ανασκαφών εξάλλου, είναι ότι η περιοχή είναι ελεύθερη από νέα κτίσματα, έτσι δεν υπάρχουν σύγχρονες καταστροφές. Τα ευρήματα έτσι, είναι εκπληκτικά.

«Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει σπουδαία δουλειά εδώ και έχει υπάρξει τεράστιος αριθμός ευρημάτων», όπως λέει ο ο Νικολάι Σουντάρεφ. «Μεγάλες νεκροπόλεις με χιλιάδες ελληνικές ταφές έχουν ανασκαφεί και έχουν βρεθεί καταπληκτικά αγγεία με υπέροχες διακοσμήσεις. Υπάρχουν χιλιάδες από αυτά».

Εκτός από τα αγγεία βέβαια, υπάρχουν τα νομίσματα, τα κοσμήματα, τα αγάλματα, οι ελληνικές επιγραφές κ.ά. Είναι γνωστό άλλωστε, ότι τα ερείπια της Φαναγορείας αποτελούν τον μεγαλύτερο χώρο ελληνικών αρχαιοτήτων στην Ρωσία, έχοντας προμηθεύσει τα μουσεία της με εκπληκτικά ευρήματα.

Οι ανασκαφές πραγματοποιούνται εδώ και δεκαετίες, ακόμη και στο τμήμα της πόλης που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, από το Αρχαιολογικό  Ινστιτούτο της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών με τη συμμετοχή  επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων, όπως ιστορικούς, αρχαιολόγους, ανθρωπολόγους, αρχαιοζωολόγους, νομισματολόγους, επιγραφολόγους κλπ.

Την έρευνα από το 2004 χρηματοδοτεί το Volnoe Delo Foundation, ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός, που ιδρύθηκε από το Ρώσο δισεκατομμυριούχο και βιομήχανο Όλιογκ Ντιριπάσκα. Τον περασμένο Σεπτέμβριο το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ τον κατηγόρησε για παραβίαση  κυρώσεων, που του είχαν επιβληθεί αλλά ο ίδιος έχει δηλώσει ότι είναι «ψευδείς και αβάσιμες».

Στο θαλάσσιο χώρο της Φαναγορείας πάντως είχε καταδυθεί το 2011 ο Βλαντιμίρ Πούτιν «ανακαλύπτοντας» δύο αρχαίους αμφορείς, που όπως έγινε γνωστό αργότερα είχαν τοποθετηθεί επίτηδες σε προσβάσιμο σημείο.

Διαβάστε επίσης:

Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός ανάμεσα στα Ανθοπωλεία της Βουλής

Πολ Άλεν: Ο ταξιδιώτης του μέλλοντος και η συλλογή του ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων