Τα Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου του Ευάγγελου Βενιζέλου, μόλις εκδόθηκαν για τρίτη φορά, έπειτα από την πρώτη, το 1991 και τη δεύτερη, το 2008.

Η συγκεκριμένη έκδοση κατ΄ανάγκη  επικαιροποιεί τις δύο προηγούμενες: Οι μείζονες προκλήσεις (σε πολιτειακό αλλά και συνταγματικό επίπεδο) της δεκαετούς κρίσης, της πανδημίας καθώς και οι αναθεωρήσεις του Συντάγματος (το 2019 τελευταία φορά), κατέστησαν την επεξεργασία του επιτακτική.

Έχουν ληφθεί επίσης υπόψη οι αλλαγές που επήλθαν στο περιεχόμενο του Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου και οι εξελίξεις στη διεθνή επιστημονική συζήτηση.

Όπως εκμυστηρεύτηκε στη διαδικτυακή συζήτηση που διοργάνωσαν οι εκδόσεις Σάκκουλα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου, η διαδικασία της συγγραφής τον βοήθησε να αντέξει τη διαδικασία του εγκλεισμού.

Συζήτησαν με τον καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου και της Νομικής εν γένει παλαιές φοιτήτριες και φοιτητές του, σήμερα αναγνωρισμένοι καθηγητές Συνταγματικού Δικαίου:

Χαράλαμπος Ανθόπουλος, Χριστίνα Ακριβοπούλου, Παναγιώτης Δουδωνής, Κατερίνα Ηλιάδου, Νέδα Κανελλοπούλου, Γιώργος Καραβοκύρης, Παναγιώτης Μαντζούφας, Λίνα Παπαδοπούλου, Νίκος Παπαχρήστος (Δικηγόρος- Μέλος ΣΕΠ ΕΑΠ), Αλκμήνη Φωτιάδου, Κώστας Χρυσόγονος.

Το κυριότερο όμως προτέρημα αυτού του βιβλίου σχετίζεται με την προσωπική διάσταση που αναδεικνύεται. Το αφιερώνει στον καθηγητή, φιλο και δάσκαλό του Δημήτρη Τσάτσο (αλλά και στην κόρη του Αλκμήνη, επίσης νομικό). Ο άνθρωπος με τον οποίο διατηρεί τις μεγαλύτερες πνευματικές συγγένειες.

Επειδή τον δίδαξε, όπως γράφει, ότι «η ευθύνη του ερμηνευτή του Συνταγματικού Δικαίου, ιδιαίτερα του ερμηνευτή του Συνταγματικού Δικαίου, είναι ευθύνη πολιτική, ευθύνη για την πολιτεία, ευθύνη για τη δημοκρατία» όπως επισημαίνει στην αφιέρωση του βιβλίου.

Μοιάζει λοιπόν ο κορυφαίος διανοητής της πολιτικής να εντοπίζει και να τιμά την καταγωγή της πολιτικής του δράσης. Αν και του το αφιέρωσε και τις τρεις προηγούμενες φορές…

«Έχω γίνει ο μαθητής των μαθητών μου» συνήθιζε να υπογραμμίζει ο Δημήτρης Τσάτσος. Τώρα με τη σειρά του ανακοινώνει και Βενιζέλος: «Καταλαβαίνω τι εννοούσε με αυτό».

Τα Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου αποτελούν βαρόμετρο της νομικής επιστήμης. Επιβάλλονται όμως και ως απαραίτητο «στοιχείο» για κάθε μορφωμένο σπίτι, ως φιλοσοφία του δικαίου.

Ο Βενιζέλος καταφέρνει να συγκρατήσει το χειμαρρώδη λόγο του, που συχνά προσεγγίζει την αφαίρεση. Εν προκειμένω, οργανώνει και παρουσιάζει το εκτενές υλικό του κατά τρόπο συγκεκριμένο και διαυγή. Πυροδοτεί καίρια ερωτήματα για τον πολιτικά σκεπτόμενο αναγνώστη: Ο ρόλος των οργάνων του κράτους μέσα στην πολιτεία, οι διεθνείς συσχετισμοί του συντάγματος και των έννομων τάξεων inter alia.

Το Δίκαιο δεν προκύπτει μόνο από τη λαϊκή βούληση ή από την επιβολή του αντικειμενικού, πλην όμως αποστασιοποιημένου Λόγου. Ούτε καν (μόνο) από τον συγκερασμό τους.

Αν τολμήσει κανείς να συμπυκνώσει σε λίγες γραμμές το πόνημα του καθηγητή: Το Δίκαιο τελικά προκύπτει από την ισορροπία ανάμεσα στο πραγματικό (τους συμβιβασμούς του) και τις μακρόπνοες, πολιτικές αξίες που αποπνέουν τους κανόνες του.

Ο μοιραίος πολιτικός, πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και πρώην πρόεδρος του ΠαΣοΚ παραδέχθηκε ότι ο δικός του πόλεμος δόθηκε το 2009, το 2010, το 2011.

«Η δική μου πολιτική ζωή παίχθηκε το βράδυ που έπρεπε να πω ναι ή όχι στο εάν θα αναλάβω αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Οικονομικών, εάν θα θυσιάσω την προοπτική μου και τη δημοφιλία μου εκείνης της εποχής αναλαμβάνοντας προσωπικά και επώνυμα το κόστος εξαιρετικά δύσκολων αποφάσεων, τις οποίες ο ελληνικός λαός, στη μεγάλη του πλειοψηφία, θεωρούσε εχθρικές για αυτόν και μη αναγκαίες για την πατρίδα»…

…«Ουδείς ανεκάλεσε ή μετρίασε τα μέτρα αυτά, όλοι οι άλλοι έλεγαν ψέματα. Αλλά η κοινή γνώμη αναζητά πάντα την αλήθεια, δήθεν, και όταν πεις την πικρή αλήθεια, αυτή ψηφίζει και ξαναψηφίζει το ευχάριστο ψέμα».

Ή όπως σημείωνε ο Σαρτρ: «Το χειρότερο όταν σου λένε ψέμματα είναι να ξέρεις ότι δεν αξίζεις την αλήθεια».

Και τέλος, όσον αφορά το βράδυ της 15η Ιουνίου 2011 και την απόφασή του:

«Άλλαξε τη ζωή μου άρδην και τη σχέση μου με τον κόσμο, αλλά άλλαξε και τη σχέση μου, θα μου επιτρέψετε να πω, με αυτό που λέγεται πατρίδα και με αυτό που λέγεται ιστορία, όσο μικρή θέση και εάν έχουμε, σε μία υποσημείωση στην ιστορία του μέλλοντος, που μπορεί να είναι αυστηρή ή επιεικής. Έστω σε μια υποσημείωση».

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος δεν κέρδισε ανεπιφύλακτα τις καρδιές των ψηφοφόρων του με την υψιπετή του σκέψη και αιχμηρή γλώσσα. Υπήρξαν ενδεχομένως πιο αναγεννησιακές ή προοδευτικές από την εποχή τους. Άλλες φορές πάλι χαντακώθηκε στον πολιτικό πραγματισμό των ημερών του.

«Η δημοκρατία έχει και γενετικά προβλήματα, άρα πρέπει να διαχειρισθεί και αυτές τις αντιφάσεις», δήλωσε.

Πέρα από το αν συμφωνεί κανείς ή όχι με τις επιμέρους δράσεις του, με μια μακροσκοπική αποτίμηση ορισμένοι θεωρούν ότι ο Βενιζέλος χάραξε θετικά την πολιτική και νομική υπόσταση της εποχής του. Ίσως μελλοντικά αναθεωρηθεί η προσφορά του.