Europa Nostra: Οι Κυκλάδες στη λίστα των πιο απειλούμενων μνημείων  

Το σύνολο των Κυκλάδων και ειδικότερα τα νησιά Σίφνος, Σέριφος και Φολέγανδρος βρίσκονται στα πλέον απειλούμενα μνημεία-τοποθεσίες της Ευρώπης για το 2024, όπως ανακοινώθηκε από την Europa Nostra και από το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.

«Μια σειρά από περιβαλλοντικά, πολιτιστικά και κοινωνικά ζητήματα, όπως η υποβάθμιση των φυσικών πόρων, η καταστροφή της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, η λειψυδρία, τα προβλήματα διαχείρισης αποβλήτων και οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες»,  είναι οι λόγοι ένταξης στη λίστα, όπως αναφέρεται από τους ευρωπαϊκούς  οργανισμούς.

Και το αποτέλεσμα είναι –πάντα σύμφωνα με την ανακοίνωση– ότι «τα νησιά κινδυνεύουν να χάσουν τον εξαιρετικό και αυθεντικό τους χαρακτήρα, καθώς η αυξανόμενη τουριστική κατασκευή απειλεί να επισκιάσει την εγγενή ομορφιά τους, ενώ ιδιαίτερη ανησυχία προκαλούν οι μικρότεροι νησιωτικοί προορισμοί εντός των Κυκλάδων, που φέρουν το μεγαλύτερο βάρος του υπερτουρισμού».

Οι Κυκλάδες βρίσκονται κατόπιν αυτού στην λίστα των 11 πλέον απειλούμενων τόπων πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης, έτσι είναι υποψήφιες για τον τελικών κατάλογο των 7, που θα ανακοινωθεί τον Απρίλιο. Τη σχετική πρόταση υπέβαλε η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού. Ενώ στην λίστα περιλαμβάνεται ένα ακόμη μνημείο ελληνικού ενδιαφέροντος, η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στην επαρχία Χατάι της Τουρκίας.

Να σημειωθεί, ότι η επιλογή έγινε με βάση την εξαιρετική πολιτιστική σημασία και την πολιτιστική αξία καθενός από τους χώρους, καθώς και τον σοβαρό κίνδυνο, που αντιμετωπίζουν σήμερα. Το επίπεδο δέσμευσης των τοπικών κοινοτήτων και η δέσμευση των φορέων του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα για τη διάσωση αυτών των τόπων θεωρήθηκαν κρίσιμες προστιθέμενες αξίες. Ενώ ένα ακόμη άλλο κριτήριο επιλογής ήταν η δυνατότητα αυτών των τόπων να λειτουργήσουν ως καταλύτης για βιώσιμη κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη.

Οι προκλήσεις – προβλήματα

Η διαρκής πίεση για νέες υποδομές και η κλιμακούμενη ζήτηση για καταλύματα είναι τα βασικά προβλήματα, που παρουσιάζονται. «Οι Κυκλάδες, γνωστές για τη μοναδική τους γοητεία και τον πλούσιο πολιτισμό τους, βρίσκονται αντιμέτωπες με μια μυριάδα προκλήσεων, που θέτει η έκρηξη της τουριστικής ανάπτυξης και η αχαλίνωτη κατασκευή», όπως αναφέρεται.

Και ως απόδειξη κατατίθενται στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, που αποκαλύπτουν μια σταθερή αύξηση των νέων οικοδομικών αδειών: Συγκεκριμένα  από 916 που είχαν εκδοθεί το 2018 αυξήθηκαν σε 1.280 το 2022. Ενώ τα κτισμένα τετραγωνικά μέτρα από 291.722  το 2018, έφθασαν το 2022 στα 419.232. Εδώ μάλιστα επισημαίνεται ιδιαίτερα, ότι τα αιτήματα για νέες κατασκευές, έξω από τα όρια των οικισμών έχουν φθάσει σε πρωτοφανή επίπεδα.

Έτσι, παρά τα σημερινά οφέλη της οικονομικής ανάπτυξης, η αλλοίωση ή και καταστροφή σε ορισμένες περιπτώσεις του τοπίου και του πολιτιστικού πλούτου αναμένεται να οδηγήσουν –όχι και τόσο μακροπρόθεσμα – στην απαξίωση και στο μαρασμό.

Η ιδιαιτερότητα των Κυκλάδων

Εκτός από την ιστορική σημασία του Αιγαίου, ένας συνδυασμός φυσικών στοιχείων και παραδοσιακής αρχιτεκτονικής καθορίζει το κυκλαδίτικο τοπίο, όπως αναφέρει η ανακοίνωση, στην οποία τονίζεται ιδιαίτερα η περίπτωση της Δήλου, μεταξύ των 220 περίπου νησιών του Αρχιπελάγους, καθώς πρόκειται για  Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Το ορεινό και τραχύ ανάγλυφο των νησιών, η παρουσία γεωργικών εκτάσεων που φιλοξενούν μικρές αγροτικές κατοικίες και κατασκευές κοινής ωφέλειας, όπως ανεμόμυλους ή αγροκτήματα και οι ξερολιθιές, που επιτρέπουν την καλλιέργεια σε εδάφη με απότομες πλαγιές λογίζονται ως στοιχεία, που συμβάλλουν στον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους. Ενώ σημαντικά επιπλέον, θεωρούνται τα λιμάνια των Κυκλάδων και ο ρόλος τους στην επικοινωνία των ανθρώπων και στον πολιτισμό εδώ και χιλιετίες.

Οι προτάσεις

Με τα δεδομένα αυτά Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού έχει προτείνει τη λήψη στρατηγικών μέτρων, από τα οποία άμεσης προτεραιότητας θεωρούνται η θέσπιση του Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου για τον Τουρισμό για τη ρύθμιση και τη διαχείριση δραστηριοτήτων, καθώς και η θέσπιση ενός δεσμευτικού Περιφερειακού Χωροταξικού Σχεδίου Νοτίου Αιγαίου. Η πρόταση υπογραμμίζει επίσης, ότι τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια οφείλουν να ορίζουν ζώνες βελτίωσης του τοπίου, να συνεργάζονται με τα αρμόδια υπουργεία και να δημιουργούν ειδικούς θεσμικούς κανονισμούς.

Η ένταξη κατόπιν αυτών, στη λίστα των 7 πιο απειλούμενων τόπων στοχεύει στη διεθνή αναγνώριση της απειλής αλλά και στην ευαισθητοποίηση της πολιτικής σχετικά με τις επενδύσεις στον τουρισμό, την υπερκατασκευή και την προστασία των φυσικών και γεωργικών περιοχών. Υποστηρικτές σε αυτήν την εκστρατεία εξάλλου, είναι οι δήμαρχοι των τριών ιδιαίτερα πληγεισών νησιών: της Σερίφου, της Σίφνου και της Φολεγάνδρου

Η Ορθόδοξη Εκκλησία

Όσον αφορά την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στην επαρχία Χατάι της Τουρκίας, ο λόγος της ένταξής της είναι οι ζημιές, που υπέστη πριν από ένα χρόνο από τον σεισμό της 6ης Φεβρουαρίου του 2023. Η κατάρρευση τμήματος του κτηρίου, οι ζημιές στο θόλο και οι ρωγμές στους τοίχους, έχουν μάλιστα επιδεινωθεί έκτοτε, λόγω της αδιαφορίας από τις αρμόδιες αρχές. Κάτι, που όπως επισημαίνεται  μπορεί να επιδεινώσει περαιτέρω τα δομικά προβλήματα. Γιατί χωρίς τα μέτρα επέμβασης που απαιτούνται, οι υπάρχουσες ζημιές θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην πλήρη κατάρρευση του μνημείου.

Η εκκλησία έχει ιστορία μεγαλύτερη των χιλίων ετών ενώ η βυζαντινή αρχιτεκτονική της είναι εμφανής στη χρήση μεγάλων πελεκητών λίθων και μικρών λίθινων κλειδιών, χαρακτηριστικά που αποδίδονται στην περίοδο των Σταυροφόρων. Επί αιώνες άλλωστε, υπήρξε τόπος συνάθροισης και πολιτισμού των ορθοδόξων στην Τουρκία.

Την πρόταση υπέβαλε η Ένωση Γειτονιάς Sarılar και η Europa Nostra Türkiye με την υποστήριξη του Παραρτήματος των Ενώσεων Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Hatay.

Τα μνημεία της λίστας

Τα υπόλοιπα μνημεία της λίστας είναι: Ο αρχαιολογικός χώρος του Muret e Portës στο Δυρράχιο της Αλβανίας με κατάλοιπα από την αρχαία ελληνική, τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή περίοδο. Το Ιστορικό και Πολιτιστικό Καταφύγιο Amberd στην Αρμενία ένα κάστρο του 7^ου αιώνα, που καταρρέει. Το Palais du Midi στις Βρυξέλλες, εμβληματικό μνημείο αρχιτεκτονικής, το οποίο κινδυνεύει από κατεδάφιση κατά μεγάλο μέρος του, λόγω επικείμενης επέκτασης του μετρό. Οι Εργατικές Κατοικίες στις πόλεις Ρουμπέ και Τουρκουάν της Γαλλίας, ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά συγκροτήματα για εργάτες της γαλλικής κλωστοϋφαντουργίας, που κινδυνεύουν από κατεδάφιση.

Επίσης η εκκλησία του Σαν Πιέτρο του 15ου αιώνα στο Μιλάνο, με νωπογραφίες από μεγάλους ζωγράφους, που ωστόσο καταστρέφονται ελλείψει πόρων για τη συντήρησή τους. Η Συναγωγή της Σιένα της Ιταλίας, κτήριο του 1786 με αρχιτεκτονική μείξη από ροκοκό και νεοκλασικά στοιχεία, που έχει υποστεί μεγάλες δομικές ζημιές από το σεισμό του 2023. Το Παλάτι στο Sztynort της  Πολωνίας, κτίσμα του 17^ου αιώνα που απαιτεί άμεσα μέτρα αποκατάστασης. Η Εστία του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Στρατού στο Šabac της Σερβίας, μοντερνιστικό κτήριο του 1962, που κινδυνεύει να καταστραφεί. Και η Σιδερένια Πύλη της Αντιόχειας στην επαρχία Χατάι, πέτρινο οικοδόμημα ύψους 18 μέτρων, που πιστεύεται ότι είναι το μέρος όπου ο Άγιος Πέτρος συγκέντρωσε την πρώτη χριστιανική κοινότητα. Είναι η μόνη σωζόμενη από τις πέντε Πύλες, αλλά πλέον κινδυνεύει άμεσα λόγω των σεισμών της 6ης Φεβρουαρίου 2023.

Διαβάστε επίσης:

Γιάννης Τσαρούχης – Μια έκθεση του «ερευνητή και μαθητή» της ζωγραφικής

Στο υπουργείο Πολιτισμού το εργοστάσιο Τσαούσογλου – Εξαγορά από την Εθνική έναντι €12,6 εκατ.

Γιάννης Ρίτσος: Ένα σπίτι στη Μονεμβασιά γεμάτο ποίηση