Εθνική Πινακοθήκη: Οι γκραβούρες του Γκόγια, η αναδρομική του Τέτση και Συλλογή Κωστάκη

Φρανσίσκο Γκόγια για αρχή, Παναγιώτης Τέτσης στην συνέχεια και μια σειρά ακόμη εκθέσεων με έργα της Συλλογής Κωστάκη, με ένα αφιέρωμα την ελληνική «Σαγήνη του αλλόκοτου», την Νεοελληνική γλυπτική αλλά και με αφετηρία το ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης.

Επιπλέον μία δωρεά προπλασμάτων από έργα του σημαντικού γαλλο -γερμανού καλλιτέχνη του πρώτου μισού του 20ού αιώνα Χανς Αρπ, προσφορά από το ίδρυμα που φέρει το όνομά του. Και τέλος η αναγγελία ότι στο δεύτερο εξάμηνο του 2025 θα εγκαινιαστεί η  νέα παρουσίαση της μόνιμης συλλογής στον τρίτο όροφο της Εθνικής Πινακοθήκης.

Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον και πλούσιο σίγουρα, πρόγραμμα που ανακοίνωσε η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, Συραγώ Τσιάρα, στην σημερινή συνέντευξη τύπου που δόθηκε σήμερα, παρουσία της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη.

Η αξιοποίηση, η τεκμηρίωση και η εκθεσιακή προβολή των μόνιμων συλλογών με σύγχρονες μεθόδους, η διοργάνωση ατομικών και ομαδικών εκθέσεων σε ένα πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα, που να συνδέει το παρελθόν με το παρόν, η εμβάθυνση και διεύρυνση του εκπαιδευτικού προγράμματος με στόχο την ανάπτυξη του κριτικού στοχασμού και τη συναισθηματική καλλιέργεια, η διεύρυνση της εξωστρέφειας και η ενδυνάμωση της θέσης της Εθνικής Πινακοθήκης στην Ελλάδα και το εξωτερικό είναι οι άξονες, στους οποίους κινείται, όπως είπε η κυρία Τσιάρα το νέο πρόγραμμα.

«Η Πινακοθήκη μπορεί να συστήσει πλέον τον Αρπ  στο κοινό της», δήλωσε εξάλλου, η υπουργός Πολιτισμού αναφερόμενη στην δωρεά των 21 προπλασμάτων του Ιδρύματος Χανς Αρπ. «Πρόκειται για μία δωρεά που πιστοποιεί το κύρος της Πινακοθήκης στο διεθνές περιβάλλον ενώ παράλληλα αποκτά τη δυνατότητα να δημιουργεί συνέργειες με τα άλλα επιφανή μουσεία, τα οποία διαθέτουν έργα του καλλιτέχνη».

Ο ανατρεπτικός Γκόγια

Ογδόντα χαρακτικά, οξυγραφίες σε χαρτί και ακουατίντα, που χρονολογούνται από το 1797-98 και αποκτήθηκαν το 1962 από την Εθνική Πινακοθήκη ύστερα από αγορά του τότε διευθυντή του Μ. Καλλιγά πρόκειται να παρουσιαστούν από τον Δεκέμβριο  σε μία πολύ σημαντική έκθεση με τίτλο «Francisco Goya, Los Caprichos». Θα συνοδεύεται μάλιστα από φωτογραφίες των προπαρασκευαστικών σχεδίων ενώ η επιμέλεια είναι της Κατερίνας Ταβαντζή.

Πρόκειται για μία σειρά χαρακτικών που ο Γκόγια δημοσίευσε στις αρχές του 1799 και που αποτελούν ορόσημο στην καλλιτεχνική του εξέλιξη, καθώς για πρώτη φορά ο επίσημος ζωγράφος της Ισπανικής Αυλής αφέθηκε να εκφράσει τον επαναστατικό χαρακτήρα μιας τέχνης ώριμης και απελευθερωμένης από τις δεσμεύσεις των δημόσιων παραγγελιών.

Εμφορούμενος από τα πνευματικά και φιλοσοφικά ερείσματα του Διαφωτισμού που πρέσβευε τα ιδανικά της λογικής, της προόδου και της ελευθερίας, ο Γκόγια  αντλεί στα  έργα αυτά τα θέματά του από την ίδια τη ζωή της εποχής του, εστιάζοντας στις πιο προκλητικές όψεις της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας που τον περιβάλλει, προκειμένου να ασκήσει μια ανελέητη κριτική στις σκοτεινές πλευρές της ισπανικής κοινωνίας του τέλους του 18ου αιώνα.

Στηλιτεύει τη ματαιοδοξία και τις υποκριτικές ανθρώπινες σχέσεις, την πορνεία, τη μιζέρια και την αμορφωσιά των απλών ανθρώπων που ζουν σε έναν κόσμο βυθισμένο στις δεισιδαιμονίες και τις μαγικές πρακτικές. Καυτηριάζει την τεμπελιά και τη διαφθορά μιας συντηρητικής και σκοταδιστικής Εκκλησίας που χρησιμοποιεί ως όργανο καθυπόταξης την Ιερά Εξέταση. Χλευάζει θεσμούς σατιρίζοντας την άγνοια και την απληστία γιατρών, δασκάλων και δικαστών, ασκώντας έτσι μια έμμεση κριτική στην εξουσία του Στέμματος. Απεικονίζει φαντασιακές σκηνές μαγικών τελετουργικών, εκφράσεις ενός δημιουργικού οραματισμού που απλώνεται για να αγκαλιάσει διαστάσεις δαιμονικές, αποκυήματα της νύχτας της λογικής.

Αυτή η εκβάθυνση έτσι, στα σκοτάδια του ανθρώπινου ψυχισμού χρησιμοποιεί συχνά ως μορφολογικό εργαλείο την παραμόρφωση. Δηλαδή την αλλοίωση των χαρακτηριστικών του προσώπου με έντονους και αποκρουστικούς μορφασμούς, την  περιγραφή της φθοράς και του γήρατος των γυμνών σωμάτων των μαγισσών, την ασχήμια, τον ζωομορφισμό. Το αποτέλεσμα είναι έργα που απευθύνονται και στο σύγχρονο άνθρωπο, ως έργα  μιας διαχρονικής μοντερνικότητας.

Αλλόκοτα πλάσματα

Με κινητήριο μοχλό εξάλλου, αυτές τις σειρές των χαρακτικών έργων του Γκόγια στην Εθνική Πινακοθήκη θα παρουσιαστεί παράλληλα, στο πρόγραμμα δράσεων του Ενδιάμεσου Χώρου από τον Δεκέμβριο ένα θεματικό αφιέρωμα στην ελληνική τέχνη με τίτλο «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου».

Πρόκειται για μία ομαδική έκθεση σε επιμέλεια της Συραγώς Τσιάρα, που περιλαμβάνει τα έργα δέκα καλλιτεχνών, οι οποίοι εκκινώντας από διαφορετικές αφετηρίες εναγκαλίζονται και εικονίζουν το αλλόκοτο, το υβριδικό, και το γκροτέσκο.

Συμμετέχουν οι Άγγελος Αντωνόπουλος, Γιάννης Γαΐτης, Σίλεια Δασκοπούλου, Μαριάννα Ιγνατάκη, Διονύσης Καβαλλιεράτος, Χριστόφορος Κατσαδιώτης, Τάσος Μαντζαβίνος, Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Άγγελος Παπαδημητρίου και Φίλιππος Τσιτσόπουλος, οι οποίοι οικειοποιούμενοι το παράταιρο, το ξένο και το αποτρόπαιο στο έργο τους επαναπροσδιορίζουν τα όρια του ανθρώπινου και αμφισβητούν τις αυστηρές διχοτομικές διακρίσεις μεταξύ φυσικού και τεχνητού, ακυρώνοντας στην πράξη τις παραδοσιακές ταξινομήσεις που οριοθετούν με αυστηρότητα τα είδη.

Η έκθεση «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου συμπεριλαμβάνει εικαστικές δημιουργίες που υλοποιούνται με ποικίλα μέσα (ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, σχέδιο, animation, performance) ενώ αξιοποιεί το απόθεμα των συλλογών της Εθνικής Πινακοθήκης.

Τέτσης ο λάτρης του φωτός

Μεγάλη αναδρομική έκθεση με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από την γέννηση του Παναγιώτη Τέτση θα παρουσιαστεί όμως τον Απρίλιο στην Αίθουσα περιοδικών εκθέσεων « Ίδρυμα Αντώνιος Ε. Κομνηνός».

Ζωγράφος, χαράκτης, δάσκαλος και ακαδημαϊκός, έχοντας επίσης διατελέσει πρόεδρος του Δ.Σ. της Εθνικής Πινακοθήκης, ο Παναγιώτης Τέτσης υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες καλλιτέχνες, που με το έργο και τη διδασκαλία του διαμόρφωσε την μεταπολεμική ζωγραφική της χώρας.

Η ζωγραφική του Τέτση, σύγχρονη και  δημιουργική, απλώθηκε  εξάλλου, πολύ πιο πέρα από τα στενά όρια της εντοπιότητας και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα από τα πλέον αυθεντικά δείγματα της ελληνικής τέχνης των ζωγράφων της μεταπολεμικής γενιάς.

Φανατικός οπαδός της ζωγραφικής του φωτός και λάτρης του χρώματος, ο Τέτσης έδειξε με το έργο του, τι σημαίνει γνήσια καλλιτεχνική δημιουργία, εμπνευσμένη από τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του τόπου. Σε κανένα από τα έργα του ωστόσο, δεν αναδείχτηκε πιο εύγλωττα η κολορίστικη ικανότητά του όσο στην επική σύνθεση της «Λαϊκής Αγοράς» (1979-1982) που υποδέχεται τους επισκέπτες στην είσοδο της Εθνικής Πινακοθήκης. Ένα μνημειακό έργο, όπου ο θεατής έχει τη ψευδαίσθηση ότι συμμετέχει, βυθισμένος κυριολεκτικά στο χρώμα και την κίνηση των μορφών.

Στην έκθεση, σε επιμέλεια Έφης Αγαθονίκου θα παρουσιαστούν περίπου 110 ζωγραφικά έργα και 50 χαρακτικά, που προέρχονται από τις δωρεές του Τέτση στην Εθνική Πινακοθήκη, από ιδιωτικές συλλογές, καθώς και από συλλογές οργανισμών.

Μια φάρμα των ζώων

«Η Φάρμα» είναι ο τίτλος της ιδιαίτερης θεματολογικά έκθεσης, που θα παρουσιαστεί εξάλλου, από την άνοιξη στην Εθνική Γλυπτοθήκη σε επιμέλεια Τώνιας Γιαννουδάκη.

Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1940 και φτάνοντας έως και τη δεκαετία του 1970, ζώα και πουλιά θα συνθέσουν μια πρωτότυπη παρουσίαση. Φιγούρες οικείες και άλλες λιγότερο γνωστές, σε χαρακτηριστικές στάσεις, ρεαλιστικά πλασμένες ή αφαιρετικές, θα συναντήσουν την πανίδα του πάρκου  και θα συνομιλήσουν με τους μικρούς και τους μεγάλους φίλους του.

Έτσι, μέσα από έργα της Μπέλλας Ραφτοπούλου, του Αντώνη Καραχάλιου, του Γιάννη Αντωνιάδη, του Νικόλα Δογούλη, ιδιαίτερα, όμως, της Φρόσως Ευθυμιάδη Μενεγάκη, οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν μια διαφορετική πλευρά της καλλιτεχνικής δημιουργίας, ένα σχετικά σπάνιο, αλλά πολύ ενδιαφέρον θέμα της Γλυπτικής, και ταυτόχρονα να παρακολουθήσουν τη συνύπαρξη ή το πέρασμα από τη ρεαλιστική στην αφαιρετική απόδοση.

Το επιπλέον ενδιαφέρον της έκθεσης έγκειται στο γεγονός, ότι στην νεοελληνική γλυπτική κυρίαρχο θέμα στο πεδίο της αναπαράστασης είναι η ανθρώπινη μορφή ενώ η ζωοπλαστική καλλιεργήθηκε από ορισμένους γλύπτες, συνήθως περιστασιακά.

Η ρωσική πρωτοπορία

Η έκθεση «Φύση, Πόλη, Σύμπαν. Έργα από τη συλλογή Κωστάκη του ΜΟΜus – Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης» τον Νοέμβριο του 2025 έχει επετειακό χαρακτήρα, καθώς  πραγματοποιείται 30 χρόνια μετά την πρώτη έκθεση της συλλογής Κωστάκη στην Ελλάδα  που εγκαινιάστηκε στην Εθνική Πινακοθήκη τον Δεκέμβριο του 1995 σε επιμέλεια της Άννας Καφέτση.

Η έκθεση του 1995 αποτέλεσε το πρώτο έναυσμα που οδήγησε στην αγορά της συλλογής από το υπουργείο Πολιτισμού, η οποία ολοκληρώθηκε το 2000 και περιήλθε στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης (σήμερα MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη). Η συλλογή των 1277 έργων εμπλουτίστηκε έκτοτε από επιπλέον έργα και από ένα πολύ πλούσιο αρχείο.

Η έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη σε επιμέλεια Μαρία Τσαντσάνογλου και Συραγώς Τσιάρα θα παρουσιάσει τη συλλογή μέσα από τη νέα οπτική των σχέσεων του ανθρώπου με το περιβάλλον του, που αποτέλεσε στη Ρωσία των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα ένα ιδιαίτερο πεδίο καλλιτεχνικής δημιουργίας και σχετίστηκε με τις ιδεολογικές, πολιτικές και αισθητικές προτάσεις της ιστορικής αυτής περιόδου. Οι αλματώδεις μετακινήσεις από τον κανόνα στο πείραμα και από τη σύμβαση στην ουτοπία προσδιόρισαν τη σχέση της τέχνης με τη ζωή, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή στον κατασκευασμένο χώρο (Πόλη), στον οργανικό χώρο (Φύση) και στον ανεξερεύνητο χώρο (Σύμπαν). Παράλληλα θα διερευνήσει τη σχέση των εικαστικών με τις άλλες τέχνες.

Στην έκθεση θα παρουσιαστούν περίπου 250 έργα τέχνης και αντικείμενα αρχείου προερχόμενα από τη συλλογή Κωστάκη.

Τα αρχεία μιλούν  

Μια ιδιαίτερη έκθεση τέλος, που θα ξεκινήσει τον Δεκέμβριο στο πλαίσιο του προγράμματος Ενδιάμεσος Χώρος έχει τίτλο «Ιστορίες από το Αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης» και βασίζεται όντως στο αρχείο της Πινακοθήκης παρουσιάζοντας για πρώτη φορά περιεχόμενό του.

Η έκθεση βασίζεται στην έρευνα που διεξάγει η εικαστικός Νατάσα Μπιζά, η οποία  αναγνώρισε και ανέδειξε ενδιαφέρουσες ιστορίες από τις παρυφές της μουσειολογικής και θεσμικής ιστορίας του μουσείου, αλλά και της πολιτιστικής ιστορίας της Ελλάδας. Έτσι το αρχείο  αντιμετωπίζεται ως πηγή καλλιτεχνικής αναδιαμόρφωσης και ερμηνείας, με στόχο τη διεύρυνση της μονοδιάστατης παραδοσιακής χρήσης του αρχείου ως γραφειοκρατικού εκφέροντος.

Το καλλιτεχνικό ενδιαφέρον της Νατάσας Μπιζά για το αρχείο του μουσείου εφορμά άλλωστε, από τη γενική καλλιτεχνική πρακτική της, η οποία πραγματεύεται το ζήτημα της θεσμικής κριτικής και της εικαστικής απόδοσης του υλικού πολιτισμού και των ιστορικών αρχείων.

Στην έκθεση  θα παρουσιαστεί ένα συμπληρωματικό αρχείο αφηγήσεων με θεματικούς πυλώνες το Κτήριο, τους Ανθρώπους και τις Συλλογές της ΕΠΜΑΣ. Πρόκειται για ιστορίες, οι οποίες θα παρουσιαστούν μέσω  φωτογραφιών, βιντεοπροβολών, εγκαταστάσεων και βιβλίων-εικαστικών έργων (artist’s book). Η επιμέλεια είναι της Ελπινίκης Μεϊντάνη.

Διαβάστε επίσης