Ένας αιώνας ιστορίας του Πειραιά μέσα από τα κτήρια – Η καταγραφή

Είναι η νέα πόλη που σχεδιάστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα ως επίνειο της Αθήνας, πρωτεύουσας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και η πορεία της παρά τις εθνικές και παγκόσμιες συγκυρίες θα γραφεί σταθερά ανοδική.

Γιατί στις παραμονές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και μετά την λήξη του ο Πειραιάς θα είναι το τέταρτο λιμάνι της Μεσογείου. Ενώ παρά τα διεθνή γεγονότα που θα ακολουθήσουν και την αναπόφευκτη επιβράδυνση της ανάπτυξής του, ο κομβικός του ρόλος είναι αδιαμφισβήτητος. (Με αρνητική απόδειξη, τον βομβαρδισμό του, πρώτα από τους Γερμανούς το 1941 και στη συνέχεια από τους Συμμάχους το 1944). Για να φθάσουμε έτσι, στην σημερινή εποχή της ακμαίας και δυναμικά εξελισσόμενης πόλης, που παράλληλα κρατά ως ένα βαθμό και ένα μέρος της παλιάς αρχιτεκτονικής λάμψης της.

Περί τα 350 κτήρια, που χρονολογούνται από το 1834 ως το 1940 και διατηρούνται ως σήμερα έχει καταγράψει ο αναγνωρισμένος και επιτυχημένος φορέας MONUMENTA συμπληρώνοντας λιγότερο από έναν χρόνο από την έναρξη του προγράμματος στον Πειραιά. Αυτά τα πρώτα αποτελέσματα μάλιστα, πρόκειται να παρουσιαστούν σε ειδική εκδήλωση την Τετάρτη 22 Μαΐου (ώρα 6μ.μ.) στο ιστορικό κτήριο της Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά.

Διατηρητέα και μη

«Η καταγραφή έχει ξεκινήσει από το παλαιό, εμπορικό κομμάτι της πόλης γύρω από το Δημοτικό Θέατρο και την Αγία Τριάδα, μια περιοχή στην οποία έχουν εντοπισθεί κτήρια πολλών αρχιτεκτονικών ρευμάτων από τα νεοκλασικά και εκλεκτικιστικά, φθάνοντας ως αυτά του μοντέρνου κινήματος», λέει η αρχαιολόγος Ειρήνη Γρατσία, συντονίστρια του προγράμματος της MONUMENTA.

Για να συμπληρώσει όμως, ότι από αυτά ένα 10% ως 20% είτε βρίσκονται σε εγκατάλειψη είτε σε πολύ κακή κατάσταση. Γεγονός, που δεν προδιαγράφει ευοίωνα το μέλλον τους, αντίθετα με άλλα κτήρια, τα οποία έχουν αποκατασταθεί και λειτουργούν ως σήμερα, όπως για παράδειγμα το εντυπωσιακό μέγαρο του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου, που είχε κατασκευαστεί το 1927-1930.

Αρκετά από αυτά πάντως, είναι χαρακτηρισμένα ως μνημεία ή διατηρητέα από το Υπουργείο Πολιτισμού και το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (και τις παλαιότερες μορφές του), όχι όμως όλα. Με συνέπεια να οδηγούνται στην κατεδάφιση, γεγονός που σημαίνει και την προοδευτική αλλοίωση της φυσιογνωμίας της πόλης.

Όλα τα αρχιτεκτονικά ρεύματα

«Όχι μόνο στο ιστορικό κέντρο, αλλά και στις υπόλοιπες περιοχές του σημερινού Δήμου, έχουμε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε στα πολυάριθμα σωζόμενα σύνολα κτηρίων ή μεμονωμένων κελυφών την απόδοση των γνωρισμάτων του Νεοκλασικισμού σε όλη την πορεία του, του Εκλεκτικισμού του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού, των μεταβατικών ρευμάτων μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1920, καθώς και του Μοντέρνου Κινήματος», όπως επισημαίνει όμως, η αρχιτέκτονας Σταματία Μαλικούτη, επιστημονικά υπεύθυνη προγράμματος και ερευνήτρια της αρχιτεκτονικής του Πειραιά.

Η αρχιτεκτονική ταυτότητα του Πειραιά επομένως, χαρακτηρίζεται, όπως προσθέτει, από «εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ποικιλία μορφών και κτηριολογικών τύπων, που είναι δημιουργήματα τόσο της επίσημης, όσο και της ιδιωτικής αρχιτεκτονικής πρακτικής». Σ’ αυτά περιλαμβάνονται κατοικίες, επαγγελματικά ακίνητα (βιομηχανικά κελύφη, βιοτεχνίες και αποθήκες, ξενοδοχεία, γραφεία), δημόσια οικοδομήματα, εγκαταστάσεις μεταφορικής και λιμενικής υποδομής. Πρόκειται δηλαδή, για αξιόλογη δημιουργία, και σήμερα πολιτιστική κληρονομιά που αξίζει να διατηρηθεί.

Προφορικές μαρτυρίες και αρχειακό υλικό

Σημαντικό ωστόσο είναι, ότι το έργο της MONUMENTA δεν περιορίζεται στην επιτόπια καταγραφή και αυτοψία αλλά συλλέγει προφορικές μαρτυρίες μέσω συνεντεύξεων με κατοίκους της πόλης ενώ συγκεντρώνει φωτογραφίες και άλλο αρχειακό υλικό, που ψηφιοποιείται – πριν επιστραφεί στους κατόχους του- και καταχωρίζεται σε ελεύθερα προσβάσιμη βάση δεδομένων.

Πρόκειται για ένα έργο δηλαδή, που κυριολεκτικά γίνεται πόρτα- πόρτα με απώτερο στόχο φυσικά, την μελέτη των κτηρίων αλλά και την προστασία και την ανάδειξή τους.

Παράλληλα όμως, συγκεντρώνονται στοιχεία και για κτήρια, που έχουν κατεδαφιστεί, προκειμένου να ενταχθούν κι αυτά στη βάση δεδομένων, όπως επισημαίνει η κυρία Γρατσία. Ενώ το όλο έργο επιτυγχάνεται χάρις στην συμμετοχή εθελοντών αρχιτεκτόνων, μηχανικών και αρχαιολόγων.

Να σημειωθεί εξάλλου, ότι το αντίστοιχο πρόγραμμα για την Αθήνα «Τεκμηρίωση και Ανάδειξη κτηρίων του 19ου και 20ου αιώνα στην Αθήνα» από την MONUMENTA, Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία για την Προστασία της Φυσικής και Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς Ελλάδας και Κύπρου, έχει ολοκληρωθεί με την αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.

Το σύνολο των διαθέσιμων στοιχείων βρίσκεται στην βάση δεδομένων www.monumenta.org

Διαβάστε επίσης:

Το παλάτι με τα παράξενα πλάσματα – Ο μπλε ιπποπόταμος και η ακρίδα μπαρ

Ελεονώρα Μελέτη: «Χρειάστηκαν χρόνια επώδυνης θεραπείας»

«ΦΟΥΑΓΙΕ» στο θέατρο Μικρό Γκλόρια 8-30 Μαΐου – Μια συναρπαστική εμπειρία με χιούμορ και ειλικρίνεια