Ένας άνδρας με το καπέλο του για σχεδόν 60 εκατομμύρια ευρώ

Με προέλευση την Αγγλία των μέσων του 19ου αιώνα το καπέλο «μπόουλερ» ήταν δημοφιλές  αρχικά στους ιππείς, που βρίσκονταν στην ύπαιθρο και είχαν ανάγκη προστασίας από κλαδιά δέντρων, που κρέμονταν ως κάτω. Πολύ σύντομα το συγκεκριμένο καπέλο άρχισε να φοριέται και από τους κατοίκους των πόλεων, που ήθελαν να αποφύγουν τη «σταθερή βροχόπτωση άμμου, καπνού και αιθάλης» στις βικτωριανές πόλεις, όπως γράφει για την ιστορία αυτού του αξεσουάρ ο συγγραφέας Φρεντ Μίλερ Ρόμπισον.  Έτσι στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα, όταν ο ζωγράφος  Ρενέ Μαγκρίτ (1898-1967) ήταν σε νεαρή ηλικία είχε γίνει ένα τυπικό συμπλήρωμα της εμφάνισης των Ευρωπαίων  ενώ φοριόνταν από όλες τις τάξεις.

Για τον Μαγκρίτ όμως, θα γινόταν επίσης, το πιο διάσημο και επαναλαμβανόμενο από τα μοτίβα του, που υιοθέτησε από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 και εξακολούθησε να το ζωγραφίζει έως τον θάνατό του, το 1967. Και ένα από τα καλύτερα, αλλά πολύ λίγα παραδείγματα του άνδρα με καπέλο «μπόουλερ», που έχουν απομείνει σε ιδιώτες, το «L’ami intime» (Ο στενός φίλος), έργο του 1958  εμφανίζεται σε δημοπρασία των Christie’s στο Λονδίνο στις 7 Μαρτίου, συμπίπτοντας με την φετινή εκατονταετηρίδα του Σουρεαλιστικού Μανιφέστου (γραμμένο από τον Αντρέ Μπρετόν, το 1924). Η τιμή εκτίμησης, από 35 ως 58,5 εκατομμύρια ευρώ.

Καθημερινά πράγματα

Ο πίνακας δείχνει έναν άνδρα από την πλάτη, με καπέλο «μπόουλερ» ενώ στέκεται σε ένα μπαλκόνι, κοιτάζοντας έξω το ηλιόλουστο τοπίο. Μια μπαγκέτα ψωμί και ένα ποτήρι εμφανίζονται στην πλάτη του και φαίνεται να αιωρούνται.

Θα μπορούσε κανείς να πει έτσι, ότι το «L’ami intime» προσφέρει μια συγχώνευση τριών ειδών: φιγούρα, τοπίο και νεκρή φύση. Με τη σουρεαλιστική ανατροπή όμως, ότι τα αντικείμενα που αντιπροσωπεύουν τη νεκρή φύση φαίνεται να αψηφούν τη βαρύτητα.

Σ΄αυτήν την ατμόσφαιρα μυστηρίου της εικόνας προστίθεται εξάλλου, η υπερρεαλιστική ακρίβεια με τη οποία Μαγκρίτ έχει αποδώσει το σφαιρικό καπέλο, την ξεροψημένη μπαγκέτα και το κρυστάλλινο ποτήρι κρασιού, έτσι που το καθένα τους να έχει μια παράξενη παρουσία. Γιατί αυτό, που είναι αξιοσημείωτο στο «L’ami intime» είναι ο τρόπος με τον οποίο ο ζωγράφος  επιτυγχάνει το εικονογραφικό αντίκτυπο μέσω της χρήσης αυτών των αποκλειστικά καθημερινών πραγμάτων.

Οι «Μπόουλερς», όπως λέγονται, οι πίνακες του Μαγκρίτ με άνδρες, που φορούν αυτόν τον τύπο καπέλου εμφανίζονται από νωρίς στο έργο του, μεταξύ μάλιστα αυτών των πρώιμων απεικονίσεων είναι το «L’assassin menacé» από το 1927, που σήμερα αποτελεί μέρος της συλλογής του MoMA στη Νέα Υόρκη. Σ’ αυτό, όπως και σε μερικά άλλα έργα της ίδιας εποχής ο Μαγκρίτ έχει αντλήσει έμπνευση από μία δημοφιλή σειρά μυθιστορημάτων και ταινιών, που περιστρέφονταν γύρω από έναν κορυφαίο εγκληματία, τον Φαντομά. Έτσι στο «L’assassin menacé» δύο ντετέκτιβ με καπέλα «μπόουλερ» φτάνουν σε μια σκηνή δολοφονίας, με την όλη σύνθεση να βασίζεται σε ένα στιγμιότυπο από την τρίτη ταινία του Φαντομά «Ο νεκρός που σκοτώνει».

Στόχος η ανωνυμία

Αυτοί οι άνδρες με καπέλο όμως, θα εξαφανίζονταν σε μεγάλο βαθμό από το έργο του στις δεκαετίες του 1930 και του 1940, για να πολλαπλασιαστούν  ξανά ωστόσο, από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 και μετά. Η ελαφρώς δυσοίωνη ατμόσφαιρα μάλιστα, των παλαιών απεικονίσεων αντικαταστάθηκε στη συνέχεια από σκηνές, στις οποίες ο άνδρας είναι πλέον μία αγαθή σχεδόν και ήρεμη φιγούρα. Είναι αυτός ο εξελιγμένος τύπος ανθρώπου, ο «μπόουλερ» για τον οποίο ο Μαγκρίτ  είναι γνωστός.

Ο ίδιος ο καλλιτέχνης τον ανέφερε εξάλλου,  ως «Mr Everybody», προσθέτοντας ότι «το ‘μπόουλερ’ δεν είναι κάτι που εκπλήσσει.  Είναι ένα κάλυμμα κεφαλής χωρίς πρωτοτυπία. Έτσι ο άνδρας που φορά ‘μπόουλερ’ απλώς συνιστά… ανωνυμία».  Και το γεγονός, ότι ο Μαγκρίτ απεικόνιζε συχνά έναν τέτοιον άνθρωπο με την πλάτη του προς το μέρος μας -όπως έκανε στο «L’ami intime»- προσθέτει επιπλέον μυστήριο στην αίσθηση αυτής της φιγούρας, όχι ως άτομο αλλά ως επιτομή της απρόσωπης ομοιομορφίας.

Η αλήθεια είναι πάντως, ότι ζώντας μια αστική ζωή σε ένα προάστιο των Βρυξελλών – αν και παντρεμένος ευτυχώς, με τη σύζυγό του Ζορζέτ για 45 χρόνια μέχρι το θάνατό του – ο Μαγκρίτ θεωρούσε και τον εαυτό του αρκετά ανώνυμο.  Περιστασιακά μάλιστα, πόζαρε ακόμη και για φωτογραφίες με ένα δικό του «μπόουλερ». Χωρίς όμως αυτό να σημαίνει, ότι οι άντρες με καπέλο στους πίνακές του ήταν αυτοπροσωπογραφίες.

Ο σουρεαλισμός των τίτλων

Από τις  αρχές έως τα μέσα της δεκαετίας του 1950 ο Μαγκρίτ δημιούργησε μία σειρά σημαντικών έργων έργα με άνδρες με καπέλο, συμπεριλαμβανομένου του πίνακα που βγαίνει τώρα σε δημοπρασία αλλά και δύο παρόμοιων: Είναι το «Le bouquet tout fait», που σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Τέχνης Nakanoshima στην Οσάκα και «La boîte de Pandore» που ανήκει στη συλλογή της Γκαλερί Τέχνης του Πανεπιστημίου Yale.

Και οι δύο πίνακες δείχνουν έναν άνδρα με την πλάτη του στον θεατή, αλλά με διαφορές φυσικά. Στον πρώτο, στην πλάτη του άνδρα αιωρείται η χρυσόμαλλη φιγούρα της Φλόρα από την «Ανοιξη» του Μποτιτσέλι ενώ στον δεύτερο απεικονίζεται δίπλα του ένα τεράστιο λευκό τριαντάφυλλο.

Ενδιαφέρον έχουν και οι τίτλοι όμως, τους οποίους έδινε στα έργα του, καθώς κατέφευγε συχνά σε φίλους του ποιητές, ζητώντας τους να του προτείνουν κάτι σχετικό, αφού είχε ολοκληρώσει έναν πίνακα. Σε πολλές περιπτώσεις όμως, όπως το «L’ami intime», είναι ελάχιστη ή καθόλου η σχέση μεταξύ εικόνας και τίτλου. Κάτι που συμπλήρωνε ωστόσο τον τρόπο λειτουργίας του Μαγκρίτ. Γιατί δεν ήταν ένας καλλιτέχνης, που ήθελε να αναπαράγει την εμπειρία μας από τον κόσμο. Αντίθετα ήταν αυτός, που προσπαθούσε να ανατρέψει  αυτήν την εμπειρία του κόσμου, δηλαδή να μας κάνει να τον ξανασκεφτούμε και να επαναθεωρήσουμε πώς χωράμε σε αυτόν.

Η συλλογή

Το «L’ami intime» προέρχεται από την αξιόλογη σουρεαλιστική συλλογή των Γκίλμερτ και Λένα Κάπλαν και εμφανίζεται σε δημοπρασία για πρώτη φορά, μετά από 40 και πλέον χρόνια,  ενώ για τελευταία φορά είχε εκτεθεί το 1998, στο Musées Royaux des Beaux-Arts de Belgique στις Βρυξέλλες σε μια αναδρομική έκθεση για τον Μαγκρίτ.

Επιχειρηματίας και ιδρυτής του επιτυχημένου χρηματοοικονομικού περιοδικού  «Institutional Investor» ο Κάπλαν είχε εξελιχθεί επίσης, σε έναν πολύ σεβαστό μελετητή και μαέστρο της μουσικής του Γκούσταβ Μάλερ ενώ με τη σύζυγό του ήταν ένθερμοι θαυμαστές και συλλέκτες της τέχνης του Μαγκρίτ. Το 1982 μάλιστα, αυτός ο θαυμασμός εκδηλώθηκε με την έκδοση ενός πλήρους καταλόγου του έργου του Μαγκρίτ, τον οποίο δημοσίευσε ο Κάπλαν και συνέγραψε με τον ειδικό στον ντανταϊσμό και τον σουρεαλισμό Τίμοθι Μπάουμ.

Διαβάστε επίσης:

Τζεφ Κουνς σε πτωτική πορεία: Ζητείται επανάκαμψη – Έκθεση από τη συλλογή Δάκη Ιωάννου

Βρετανικό Μουσείο: Άμεσες επεμβάσεις στην αίθουσα των Γλυπτών;

«Φώτα, Κάμερα, Δράση»! Κοστούμια που έγραψαν ιστορία σε δημοπρασία