Ένα επαναστατικό, νεανικό και παιγνιώδες κίνημα στο Μουσείο Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή

«Οι τίτλοι ποτέ δεν έδωσαν μια ακριβή ιδέα των πραγμάτων» είχε πει ο Γκουστάβ Κουρμπέ για τον Νέο Ρεαλισμό, χαρακτηρίζοντάς τον παρ΄όλα αυτά, ως «την άρνηση του ιδεώδους». Ενώ ο κριτικός τέχνης  Πιερ Ρεστανί, που είχε γράψει το μανιφέστο των καλλιτεχνών της ομάδας, τον όρισε ως  «νέες αντιληπτικές προσεγγίσεις του πραγματικού». Σε κάθε περίπτωση το εκρηκτικό, επαναστατικό κίνημα, που εμφανίστηκε μεταξύ των Dada και της PopArt, παρ΄ότι βραχύβιο είχε ανατρέψει τα έως τότε δεδομένα της τέχνης του 20ου αιώνα.

Μια ιδέα αυτής της μοναδικής εικαστικής έκφρασης μπορεί να πάρει λοιπόν τώρα και το αθηναϊκό κοινό χάρις στην έκθεση Nouveau Réalisme, που εγκαινιάζεται αύριο 11 Ιανουαρίου στο  Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. Σ΄αυτήν εκτίθενται πάνω από πενήντα έργα διάσημων καλλιτεχνών, όπως ο Ιβ Κλάιν, ο Κρίστο, η Νίκι ντε Σεν Φαλ, ο Σέζαρ,  ο Ζαν Τινγκελί, ο  Μαρσιάλ Ρες,  ο Αρμάν, ο Ζεράρ Ντεσάμπ.  Δημιουργοί , που ο  Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή είχαν τιμήσει ιδιαίτερα, όπως και όλον τον Νέο Ρεαλισμό, αγοράζοντας έργα για τη συλλογή τους και παραμένοντας πιστοί στις δικές τους προτιμήσεις παρά στις καλλιτεχνικές τάσεις, που προωθούσε η αγορά τέχνης στις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Η συγκεκριμένη μάλιστα είναι η πρώτη διεθνής έκθεση του μουσείου, που φέτος συμπληρώνει τα τρία χρόνια από το άνοιγμά του.

Η διακήρυξη

Στο μεταίχμιο της ιστορίας, την εποχή όπου η τέχνη έπαψε να χαρακτηρίζεται μοντέρνα για να ονομαστεί σύγχρονη, ο Νέος Ρεαλισμός «συγκροτήθηκε» από δεκατρία μέλη, ορισμένα από τα οποία σήμερα συγκαταλέγονται στα διάσημα πλέον ονόματα, με ισχυρό καλλιτεχνικό στίγμα. Οκτώ από αυτούς τους καλλιτέχνες ήταν παρόντες στις 27 Οκτωβρίου του 1960, ημέρα της υπογραφής μιας κοινής διακήρυξης που είχε συντάξει ο Πιερ Ρεσταινί, ενώ τα περισσότερα από τα κοινά σχέδιά τους ξεδιπλώθηκαν ανάμεσα στο 1960 και το 1963 για να συνεχιστούν όμως, αν και με πιο αραιούς ρυθμούς ως το 1970, τη χρονιά που η ομάδα γιόρτασε πανηγυρικά στο Μιλάνο τη δέκατη επέτειο από την ίδρυσή της.

Τα μέλη του Νέου Ρεαλισμού είχαν έρθει για να μεταγράψουν στην τέχνη τους τη δική τους αντίληψη για τον κόσμο, μέσα σε μια κοινωνία βιομηχανοποιημένη πλέον, αστική στο μεγαλύτερο μέρος της,  με κυρίαρχα στοιχεία τη διαφήμιση και τη μαζική παραγωγή.  Οι αισθητικές επιλογές και οι καλλιτεχνικοί προβληματισμοί των μελών του εφήμερου αλλά σημαντικού αυτού κινήματος τους κατέστησαν πρωτοπόρους σε πολλά επίκαιρα ζητήματα που υπερβαίνουν τα όρια της τέχνης: όπως η αμφισημία του ρόλου της βιομηχανίας, η σπουδαιότητα της ανακύκλωσης, η αναγκαιότητα αναθεώρησης θεμάτων που άπτονται της κλιματικής αλλαγής και της οικολογίας.

Τέχνη λαϊκή

«Κάθε μία από αυτές τις δημιουργίες  αποκαλύπτει τη φιλοσοφία των Νέων Ρεαλιστών: μια τέχνη λαϊκή και με τις δύο σημασίες του όρου (ψυχαγωγική και φτιαγμένη για όλους), η νεανική ικμάδα και η φαινομενική ευθυμία της οποίας κρύβουν τη σοβαρότητα, τη διαύγεια, την αποστασιοποίηση που χρειαζόμαστε επιτακτικά ακόμη και σήμερα» σημειώνει η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau, υπεύθυνη της Συλλογής του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. Ή όπως εύστοχα αναφέρει η κριτικός τέχνης Κατρίν Μιγέ, οι καλλιτέχνες του Νέου Ρεαλισμού «Ήξεραν ότι ήταν προτιμότερο να κάνουν παιχνίδι με το πραγματικό, αν δεν ήθελαν να γίνουν εκείνοι παιχνίδι του».

«Στους Νέους Ρεαλιστές οφείλω τη συνειδητοποίηση της ανεξέλεγκτης πορείας του κόσμου προς τη μαζική κατανάλωση, ζήτημα που στις μέρες μας εξακολουθεί να είναι επίκαιρο», λέει εξάλλου η συνεπιμελήτρια της έκθεσης Μαριόν Μεγέρ, πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Man Ray. «Χρησιμοποιούσαν στοιχεία της καθημερινής ζωής, αστικής και βιομηχανικής. Μάζευαν πεταμένα αντικείμενα δημιουργώντας με αυτά έργα, τις συμπιέσεις αυτοκινήτων, για παράδειγμα, τις κοπές διάφορων αντικειμένων, τις μηχανές κ.λ.π.», προσθέτει.

Το παιγνιώδες πνεύμα της έκθεσης

 Η έκθεση πάντως δεν προσπαθεί να ακολουθήσει μία εξαντλητική και αυστηρά ιστορική προσέγγιση. Έχει επιλέξει αντίθετα, όπως διευκρινίζει η κυρία Κουτσομάλλη-Moreau, να μείνει πιστή «στο νεανικό, σφύζον, παιγνιώδες πνεύμα εκείνων των αιώνιων κατεργάρηδων, εκλιπόντων ή μη (ο Ντεσάμπ, ο Ρες, ο Σπέρι έχουν μπει στην όγδοη ή ένατη δεκαετία της ζωής τους), προκειμένου να τιμήσουμε την τέχνη τους με τον ίδιο τρόπο».

Κάθε έργο, που έχει επιλεγεί ωστόσο, προβάλλει την ατομικότητα κάθε καλλιτέχνη, αλλά και την κοινή γλώσσα που μπόρεσαν όλοι τους να μοιραστούν. Κάτι που επιτεύχθηκε με την θερμή υποστήριξη φορέων, θεσμικών και ιδιωτικών, που μας δάνεισαν έργα στο μουσείο.

Το αφιέρωμα συνοδεύεται από δίγλωσσο τόμο 300 περίπου σελίδων, με κείμενα της επιμελήτριας Μαρίας Κουτσομάλλη-Moreau και πλούσιο αρχειακό υλικό, που εκδίδεται από το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή σε επιμέλεια της Μικρής Άρκτου. Κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιούνται ειδικές ξεναγήσεις για το κοινό καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά και για ενήλικες.

Διαβάστε επίσης

Αλέξανδρος Τομπάζης και Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ δημιουργούν το Νέο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο