Εκείνοι που έσπασαν τη σιωπή – Έκθεση για τα 50 χρόνια αποκατάστασης της Δημοκρατίας

Ο Βλάσης Κανιάρης ήταν ο πρώτος που έσπασε τη σιωπή των καλλιτεχνών. Ο Δημήτρης Αληθεινός θέλησε να βάλει ερωτήματα για το ρόλο του δημιουργού σε εποχές ανελεύθερες. Η Βάσω Κατράκη κατέγραφε την εμπειρία της από την εξορία. Και ο Τάσσος αποτύπωσε τον ηρωισμό και την αντίσταση. Τέσσερεις σπουδαίοι καλλιτέχνες, έργα των οποίων εκτέθηκαν κατά την περίοδο της χούντας ή αμέσως μετά ως σύμβολα αντίστασης και εναντίωσης, ελπίδας και δημοκρατίας παρουσιάζονται από τις 18 Ιανουαρίου στο MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά σε μία έκθεση για την επέτειο των 50 χρόνων από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου.

«Όλοι εδώ. 50 χρόνια Δημοκρατία» είναι ο τίτλος αυτής της έκθεσης με τους εικαστικούς δημιουργούς, οι οποίοι ήταν «παρόντες» με το έργο τους, όχι μόνον ως καλλιτεχνική έκφραση αλλά και ως πολιτική θέση και στάση, συνειδητά και αδιαμεσολάβητα, σε μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους της νεώτερης ελληνικής ιστορίας. Επιπλέον, το έργο του εικαστικού Γιάννη Παππά, ο οποίος ζει και εργάζεται στο Βερολίνο, παρουσιάζεται αντιστικτικά στην έκθεση, ως μια νέα προσέγγιση απέναντι στη μνήμη και την ιστορία και ως γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν.

Το αδιέξοδο και η ανατροπή

Τη μη συμμετοχή σε κάθε είδους πολιτιστικές εκδηλώσεις είχε επιλέξει από την αρχή της δικτατορίας, το 1967 η πλειοψηφία των καλλιτεχνών σε μια άτυπη μεταξύ τους συμφωνία, προκειμένου να εκφράσουν την  εναντίωσή τους στη χούντα και να αποκλείσουν οποιαδήποτε νομιμοποίησή της. Αρκετοί άλλωστε δραστηριοποιήθηκαν σε αντιδικτατορικές οργανώσεις, κάποιοι έφυγαν στο εξωτερικό, άλλοι συνελήφθηκαν και εξορίσθηκαν, κάποιοι σιώπησαν και απομονώθηκαν στα εργαστήριά τους, αλλά εν τέλει, λίγοι ήταν οι πολιτικά αδιάφοροι στη ζοφερή πραγματικότητα.

Σύντομα όμως, η στάση της αποχής ήταν φανερό, ότι οδηγούσε σε αδιέξοδο εξαντλώντας την όποια δυναμική της. Και τότε οι καλλιτέχνες ανασυντάχθηκαν αναθεωρώντας την απόφασή τους.

Έτσι η ατομική έκθεση (1969) του Βλάση Κανιάρη στη Νέα Γκαλερί ήταν από τις πρώτες, που έσπασε συμβολικά αυτή την αποχή. Οι συνθέσεις του με τον γύψο, τα συρματοπλέγματα και τα κόκκινα γαρίφαλα, που συμβολίζουν τον αγώνα και την ελπίδα για τη νίκη οδήγησαν αυθόρμητα σε μία αμιγώς πολιτική ανάγνωση, παραπέμποντας στις συνθήκες στέρησης της ελευθερίας, στα βασανιστήρια, στην ωμότητα και στη σκληρότητα της χούντας των συνταγματαρχών.

Τα ερωτήματα και οι εμπειρίες

Το 1972 και το 1973 όμως, και ο Δημήτρης Αληθεινός πραγματοποιεί  δύο  ιστορικές εκθέσεις στο μικρό θέατρο Studio 47 (οργανωμένη από την Αίθουσα Τέχνης Δεσμός) και στο Καλλιτεχνικό Πνευματικό Κέντρο Ώρα αντίστοιχα. Έργα  του, όπως το ανακριτικό γραφείο, το κλουβί με τη νεκροκεφαλή και το ζωντανό καναρίνι, η «εσταυρωμένη» κόκκινη μορφή, καθώς και το «συμβάν» με τα λευκά κουτιά και τα ζωντανά ανθρώπινα μέλη, δεν αποτελούν μόνο πρωτοποριακές, για την ελληνική τέχνη της περιόδου, προτάσεις, αλλά θέτουν κρίσιμα ερωτήματα για τον ρόλο του δημιουργού και του έργου τέχνης ιδιαίτερα, σε άγριες και ανελεύθερες εποχές, επιζητώντας την άμεση εμπλοκή, συμμετοχή και αντίδραση του θεατή.

Αλλά η Βάσω Κατράκη ήταν μεταξύ των πρώτων, που συνελήφθηκαν από το στρατιωτικό καθεστώς και εξορίσθηκαν στη Γυάρο. Έτσι στα μαύρα μελάνια των χαρακτικών της, μετά την επιστροφή της από την εξορία, εικονοποιεί, με την μοναδική εκφραστική της ένταση τα συναισθήματα και τις εμπειρίες σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Και η έκθεσή της στο Καλλιτεχνικό Πνευματικό Κέντρο Ώρα, το 1972  συγκεντρώνει όλες αυτές τις μνήμες στις συνθέσεις της.

Η ανταπόκριση του κόσμου

Δεν είναι περίεργο λοιπόν, που παρά την παρουσία οργάνων της χούντας  και την απειλή απαγορεύσεων και διώξεων συγκέντρωναν πλήθος κόσμου ως ένα είδος αντίστασης και πολιτικής δράσης.

Οι ξυλογραφίες εξάλλου, του Α. Τάσσου της περιόδου 1967-74, οι οποίες παρουσιάσθηκαν μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, στην Εθνική Πινακοθήκη, το 1975 αποτυπώνουν τον πόνο, τον ηρωισμό και την αντίσταση μέσα από το επικό, μνημειακό τους ύφος.

Την επιμέλεια της έκθεσης έχει ο ιστορικός τέχνης Γιάννης Μπόλης, προϊστάμενος Τμήματος Σύγχρονης Γλυπτικής, MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά. Ενώ έργα για την έκθεση παραχώρησαν η Εταιρεία Εικαστικών Τεχνών Α. Τάσσος, η  Συλλογή Έργων Τέχνης Alpha Bank, ο Δημήτρης Αληθεινός, η Χριστίνα Μουστακλή, ο Γιάννης Παππάς, η οικογένεια Μαριάννας Κατράκη και η οικογένεια Κανιάρη.

Info

MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά: Πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Θησείο,  τηλ. 210 3215717

Έκθεση: «Όλοι εδώ. 50 χρόνια Δημοκρατία»

Διάρκεια: 18 Ιανουαρίου – 14 Απριλίου

Διαβάστε επίσης:

150 Χρόνια Μεγάλη Βρεταννία: Το ξενοδοχείο – σύμβολο γιορτάζει με επετειακό πρόγραμμα

Ασκληπιείο Επιδαύρου: Το τέμενος, η πλατεία φιλοξενίας των επισκεπτών και μια μυστική κρύπτη

Νίκος Αλεξίου: Η συλλογή του σπουδαίου εικαστικού στο Μουσείο Μπενάκη