Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη: Επιστροφή στο μινωικό ανάκτορο των Αρχανών

Επιστροφή στις Αρχάνες! Συγκεκριμένα στην μινωική πόλη της Κρήτης με το ανακτορικό συγκρότημα, στα 15 μόλις χιλιόμετρα από την Κνωσό, έναν σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο, τον οποίο έφερε στο φως η σκαπάνη του αείμνηστου αρχαιολόγου Γιάννη Σακελλαράκη το 1964.

Μια ανασκαφή, που συνεχίστηκε για πολλά χρόνια αποκαλύπτοντας το πολυώροφο κτίριο με τα 34 –ανακαλυφθέντα επί του παρόντος – ισόγεια διαμερίσματα και τα αντίστοιχα των άνω ορόφων αλλά και μέγα πλήθος εκπληκτικών ευρημάτων, τα οποία σήμερα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

Σ΄αυτό το χώρο επέστρεψε πριν από μερικούς μήνες η αρχαιολόγος δρ.  Έφη Σαπουνά – Σακελλαράκη για την έναρξη μιας νέας έρευνας, προκειμένου να αποκαλυφθεί η συνέχεια του μεγαλοπρεπούς αυτού κτιρίου, το οποίο είχε ακολουθήσει την ιστορία και των άλλων μινωικών ανακτόρων της Κρήτης. Να σημειωθεί εξάλλου, ότι ανακτορικό συγκρότημα της πόλης των Αρχανών βρίσκεται ακριβώς κάτω από τη σημερινή κωμόπολη με το ίδιο όνομα. Ένα πρόβλημα  για τις αρχαιολογικές ανασκαφές, που ωστόσο οι δύο αρχαιολόγοι Γιάννης και Έφη Σακελλαράκη είχαν λύσει, απαλλοτριώνοντας ετοιμόρροπα κτίσματα γύρω από τον πυρήνα του κεντρικού αυτού κτιρίου με την χορηγία του Ιδρύματος Ψύχα και δωρίζοντάς τα στο Ελληνικό Δημόσιο.

«Στόχος μας ήταν η εξασφάλιση των μελλοντικών ανασκαφών, χωρίς να θιγούν οι κάτοικοι της κωμόπολης», λέει σήμερα η κυρία Σακελλαράκη, κάτι που αποδείχθηκε προφητικό και χρήσιμο. Γιατί ήδη η δοκιμαστική τομή, που διενεργήθηκε από την ίδια στο βορειότερο τμήμα του ανακτόρου έδωσε σημαντικά στοιχεία.

Ένα ανάκτορο με συνεχή χρήση

«The Summer Palace of Knossos», είχε χαρακτηρισθεί αρχικά το κτίριο από τον Άρθουρ Έβανς,  που είχε δει τους γερούς τοίχους στους δρόμους της κωμόπολης, αν και η άποψή του είναι πλέον ξεπερασμένη. Άλλωστε το κτιριακό συγκρότημα, που ήρθε στο φως στην Τουρκογειτονιά Αρχανών έχει όλα τα χαρακτηριστικά των ανακτόρων της Κνωσού και της Φαιστού, στις διαστάσεις, τον προσανατολισμό, την αρχιτεκτονική και τα πλούσια υλικά κατασκευής  αποτελώντας  μνημείο διοίκησης και διαμονής.

Όπως αναφέρει η κυρία Σακελλαράκη η δοκιμαστική τομή του 2022 έγινε βόρεια των τελευταίων ανασκαμμένων χώρων, οι οποίοι είχαν δώσει δείγματα της καταστροφής από ισχυρή πυρκαγιά με πλήθος πίθων, αγγείων προορισμένων για την μεταφορά αρωμάτων, δείγματα υφασμάτων μέσα σε πίθους, έναν σκαραβαίο κ.λ.π.  Σήμερα η έρευνα έδειξε τη συνέχεια του ρωμαλέου κτιρίου με κεραμική της Παλαιοανακτορικής εποχής (1900 π.Χ), αλλά και όστρακα της  Μυκηναϊκής περιόδου, που δείχνουν την συνεχή χρήση του χώρου αλλά και το γεγονός ότι είχε διαταραχθεί σε διάφορες περιόδους.

Βρέθηκαν συγκεκριμένα, ισχυροί τοίχοι, που έχουν διατηρήσει τμήματα ερυθρών και γαλάζιων κονιαμάτων, καθώς και σπαράγματα τοιχογραφιών ενώ από τον άνω όροφο είχε πέσει κατασκευή από πηλοκονίαμα.  Επίσης αποκαλύφθηκαν χώροι ισόγειοι με πλακόστρωτα δάπεδα, τα οποία πλαισιώνουν ταινίες από κονίαμα, με μια εξαιρετική εκλέπτυνση δαπέδων.

Διάφορα αντικείμενα εξάλλου είχαν πέσει προφανώς από τον όροφο. Όπως ορισμένα χάλκινα μικροαντικείμενα και μία ταλισμανική σφραγίδα από αχάτη, που χρονολογείται στην εποχή των Νέων Ανακτόρων (περί το 1600 π.Χ.) με παράσταση ψαριού και δικτυωτού. Επίσης τμήματα οψιανού και στατίτη, λίθινα και χάλκινα μικροαντικείμενα κ.λ.π. που δείχνουν τη σημασία και του χώρου αυτού προς βορρά.

Τα σπουδαία ευρήματα των Αρχανών

Με την πρώτη έρευνα, που είχε κάνει ο σπουδαίος αρχαιολόγος Γιάννης Σακελλαράκης είχε αποκαλυφθεί η είσοδος και δωμάτια του πολυώροφου κτιρίου  του ανακτόρου, το οποίο ήταν κτισμένο από καλά λαξευμένους πωρόλιθους, είχε πλακόστρωτους χώρους και κίονες, των οποίων διατηρήθηκαν, εκτός από την βάση, ο ξύλινος κορμός! Σύντομα η έρευνα κα τα ευρήματά της απέδειξαν, ότι αποτελεί ένα αυτόνομο κτίριο με λατρευτικό χαρακτήρα. Αυτό έδειξε άλλωστε και η ύπαρξη πλήθους κτιστών βωμών, όπως επισημαίνει η κυρία Σακελλαράκη.

«Για την ακρίβεια», λέει η ίδια «εντοπίσθηκε ένας αμφίκοιλος βωμός στην είσοδο του κτιρίου, παράλληλος του βωμού που εικονίζεται στην “Πύλη των Λεόντων” στις Μυκήνες, επίσης ένας ορθογώνιος κτιστός βωμός για την σφαγή μεγάλων ζώων, ένας βαθμιδωτός, άλλος τραπεζοειδής, τύποι βωμών που γνωρίζουμε από την σφραγιδογλυφία. Το σύνολο δηλαδή αποτελεί ένα “λεξικό” βωμών».

Αποκαλύφθηκαν όμως και τοιχογραφίες με γυναικεία μορφή στην είσοδο του ανακτόρου, επίσης με θαλάσσια και φυτικά μοτίβα, καθώς και ανάγλυφα κοχύλια. Και ανάμεσα στο πλήθος των ευρημάτων σημειώνονται οι χάλκινοι και λίθινοι  φορητών βωμίσκοι, τα  συμπλέγματα χρυσελεφάντινων ειδωλίων κ.ά.

Το συγκρότημα εξάλλου συμπληρωνόταν και  από άλλα ανακτορικά τμήματα, τα οποία βρίσκονται σε διάφορα σημεία της κωμόπολης και έχουν σχέση με το κεντρικό κτίριο. Για παράδειγμα νοτιότερα βρέθηκε ο θεατρικός χώρος και δυτικότερα το αρχείο των ανακτόρων με πινακίδες της Γραμμικής Α γραφής, επίσης η «έφιππη Θεά» καθώς και ο γνωστός «Οικίσκος των Αρχανών».

Η νεκρόπολη και η ανθρωποθυσία

 Η ανασκαφή όμως έχει φέρει στο φως και το βασιλικό νεκροταφείο των Αρχανών στον σημερινό λόφο Φουρνί, όπου αποκαλύφτηκαν συνολικά 26 κτίρια, τα περισσότερα ταφικά. H χρήση του νεκροταφείου χρονολογείται από το 2400 έως το 1200 π.X.  ενώ τα περισσότερα ταφικά κτήρια χρησιμοποιήθηκαν για πολλές δεκαετίες, έτσι χαρακτηρίζονται από αλλεπάλληλες ταφές. Τα κινητά ευρήματα από τους τάφους ήταν πραγματικά εκπληκτικά, καθώς ήρθαν στο φως χρυσά, ελεφάντινα κτερίσματα, σφραγίδες, κυκλαδικά ειδώλια, κοσμήματα, αιγυπτιακοί σκαραβαίοι, που αποδεικνύουν τον πλούτο των κατοίκων, αλλά και μια οργανωμένη κοινωνική ζωή με έντονες εξωτερικές επαφές.

 

Στις Αρχάνες ο βασιλικός ηγεμόνας πρέπει να έλεγχε την πλούσια ενδοχώρα σε νερά και πρώτες ύλες της περιοχής ενώ συγκέντρωνε στα χέρια του και τη θρησκευτική ζωή της περιοχής που συνδύαζε σημαντικές λατρείες με κέντρα ι το ιερό κορυφής στο Γιούχτα και τον ναό στα Ανεμόσπηλια. Εκεί όπου ο Γιάννης Σακελλαράκης εντόπισε την ανθρωποθυσία, την οποία είχε τελέσει ο μινωίτης  ιερέας σε ώρες μεγάλης σεισμικής διέγερσης, η οποία είχε ως αποτέλεσμα όμως, την ταφή όλων από την κατάρρευση του κτίσματος, αφήνοντας στην ιστορία τα ίχνη της.

Να σημειωθεί εξάλλου, ότι το  ανασκαφέν τμήμα του ανακτόρου των Αρχανών, έχει ήδη δημοσιευθεί πολλαπλώς σε άρθρα και σε δύο ογκώδης τόμους: ΑΡΧΑΝΕΣ 1 και 2 το 1997 και  ΑΡΧΑΝΕΣ 1991.

Προσφάτως πάντως, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενώνη  επισκέφθηκε τους αρχαιολογικούς χώρους των Αρχανών μαζί με τον Περιφερειάρχη, τον Γενικό Γραμματέα και λοιπούς τοπικούς παράγοντες, προκειμένου να εξετασθούν παρεμβάσεις για την λειτουργία των αρχαιολογικών χώρων.

Ανακαλύψτε το αφιέρωμα Γυναίκες που μας εμπνέουν