Έφη Σαπουνά Σακελλαράκη: Ανασκαφή στο λαμπερό ανάκτορο των Αρχανών

Η αρχαιολόγος Έφη Σαπουνά – Σακελλαράκη

Περιεχόμενα

Ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της Κρήτης, το μινωικό ανάκτορο των Αρχανών θα ανασκάψει φέτος η αρχαιολόγος Έφη Σαπουνά –Σακελλαράκη, στο πλαίσιο της αρχαιολογικής έρευνας, που αρχίζει σε λίγες μέρες.

Πρόκειται για το ανάκτορο που είχε αναζητήσει πρώτος ο Άρθουρ Έβανς αλλά, όπως είναι γνωστό αποκαλύφθηκε το 1963 από τον αείμνηστο αρχαιολόγο Γιάννη Σακελλαράκη, ανασκαφέα και άλλων σημαντικών θέσεων στο νησί φέρνοντας στο φως εντυπωσιακά ευρήματα, που κοσμούν σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

Η Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη επιστρέφει για δεύτερη φορά φέτος στις Αρχάνες στοχεύοντας να προσδιορίσει την συνέχεια του ανακτόρου προς βορράν, στο τμήμα του συγκεκριμένα όπου βρίσκονταν οι αποθηκευτικοί χώροι με τα μεγάλα πιθάρια, που ήταν γεμάτα με λάδι, καρπούς αλλά και υφάσματα.

Και σε γενικότερο πλαίσιο βέβαια, η νέα αρχαιολογική έρευνα αποσκοπεί στην συμπλήρωση της εικόνας του τριώροφου κτηρίου, το οποίο κατά γενική ομολογία ήταν σύλληψη ενός ευφυούς αρχιτέκτονα. Συγκεκριμένα ερευνάται το τμήμα της Κεντρικής αυλής, που εκτείνεται μπροστά από τον εντυπωσιακό βωμό και μία από τις βασικές εισόδους του κτηρίου.

Ο Γιάννης και Έφη Σακελλαράκη στην ανασκαφή του ανακτόρου των Αρχανών, το 1999

Το κτηριακό συγκρότημα, άλλωστε, έχει όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία των ανακτόρων της Κνωσού και της Φαιστού, όσον αφορά τις διαστάσεις, τον προσανατολισμό, την αρχιτεκτονική και τον πλούτο των υλικών κατασκευής, καθώς αποτελούσε διοικητικό κέντρο, αλλά και τόπο διαμονής.

Η ακμή και η πτώση

Το ανάκτορο, που βρίσκεται στο κέντρο της σύγχρονης πόλης στην λεγόμενη Τουρκογειτονιά είχε κτισθεί περί το 1900 π.Χ. όπως και τα άλλα μινωικά ανακτορικά συγκροτήματα έχοντας ενιαίο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Γύρω στο 1700 π.Χ. καταστράφηκε από σεισμό για να ανοικοδομηθεί όμως αμέσως και να ζήσει μία ακόμη περίοδο άνθισης.

Τμήμα της μεγάλης αίθουσας του ανακτόρου των Αρχανών, όπως αποκαλύφθηκε από την ανασκαφή του 2023

Ήταν η εποχή, ας σημειωθεί, που η Κρήτη διένυε περίοδο μεγάλης ανάπτυξης και οικονομικής ευρωστίας, κυριαρχώντας στη θάλασσα, με εμπορικές σχέσεις με την Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή ενώ και οι τέχνες είχαν φθάσει σε υψηλότατα επίπεδα.

Περί το 1450 όμως, ήρθε η τελική καταστροφή για όλη τη μινωική Κρήτη, αν και όπως έδειξαν οι ανασκαφές, Μυκηναίοι εγκαταστάθηκαν στη συνέχεια στις Αρχάνες ενώ κατοίκηση υπήρξε και στην Γεωμετρική εποχή, την Αρχαϊκή, την Ρωμαϊκή καθώς και στην Τουρκοκρατία.

Αναζητώντας το ανάκτορο ο ΄Εβανς στις αρχές του 20ού αιώνα είχε θεωρήσει, σύμφωνα με τις βικτωριανές αντιλήψεις της εποχής του, ότι εκεί θα βρισκόταν «θερινό ανάκτορο της Κνωσού».

Κάτι εντελώς λανθασμένο, όπως αποδείχθηκε από τις ανασκαφές του Γιάννη και της Έφης Σακελλαράκη, που έφεραν στο φως ένα πολυτελές ανακτορικό συγκρότημα, το οποίο θα ανήκε πιθανότατα σε κάποιον γόνο της βασιλικής δυναστείας της Κνωσού.

Έναν βασιλικό ηγεμόνα δηλαδή, που πρέπει να έλεγχε την πλούσια ενδοχώρα σε νερά και πρώτες ύλες ενώ συγκέντρωνε στα χέρια του και τη θρησκευτική ζωή της περιοχής, που συνδύαζε σημαντικές λατρείες, με κέντρα τον ναό στα Ανεμόσπηλια και το ιερό κορυφής στον Γιούχτα.

Πολύτιμα αντικείμενα

Για την κατασκευή του ανακτόρου με τους στιβαρούς τοίχους, ορισμένοι από τους οποίους σώζονται σε ύψος πάνω από 2 μ. χρησιμοποιήθηκαν διάφορα είδη πέτρας ενώ υπήρχαν και λαμπερές λεπτομέρειες με γυψόλιθο.

Το εσωτερικό των τοίχων ήταν συχνά διακοσμημένο με τοιχογραφίες ενώ αρκετά από τα δάπεδα διέθεταν χρωματιστά κονιάματα. Χαρακτηριστικός είναι ο εξαιρετικά μεγάλος αριθμός βωμών διαφόρων ειδών ενώ πολύτιμα αντικείμενα, που ήρθαν στο φως το επιβεβαιώνουν τη σημασία και την χρήση του συγκροτήματος.

Χρυσελεφάντινο κεφάλι ειδωλίου από το ανάκτορο

Ανάμεσά τους τα χρυσελεφάντινα ειδώλια, που βρέθηκαν σε ένα από τα 35 – ως σήμερα – δωμάτιά του, καθώς και ο περίφημος οικίσκος των Αρχανών. Σε γειτονικές περιοχές εξάλλου, βρέθηκε το Αρχείο και ο θεατρικός χώρος του ανακτόρου.

Σημειώνεται ότι προκειμένου να διασωθεί το σπουδαίο αυτό εύρημα από την σύγχρονη δόμηση οι ανασκαφείς φρόντισαν νωρίς, μέσω του Ιδρύματος Ψύχα να αγοράσουν γειτονικά οικόπεδα και σπίτια, ώστε να μην υποστούν οι κάτοικοι την ταλαιπωρία της απαλλοτρίωσης. Τα σπίτια αυτά δωρίθηκαν στο Ελληνικό.

Το βασιλικό νεκροταφείο στο Φουρνί

Η ίδια τακτική ακολουθήθηκε και για το βασιλικό νεκροταφείο στο Φουρνί Αρχανών με την αγορά του λόφου από το Ίδρυμα Ψύχα και την δωρεά στο Δημόσιο.

Στο Φουρνί ο Γιάννης και η Έφη Σακελλαράκη αποκάλυψαν το πιο εντυπωσιακό μινωικό νεκροταφείο της Κρήτης, με πέντε, μέχρι στιγμής, θολωτούς τάφους, μεγάλα ταφικά κτήρια κι ένα μοναδικό κτίσμα / κατοικία του ιερέα.

Όσον αφορά τα κινητά ευρήματα ήρθε στο φως πλήθος χρυσών κτερισμάτων με σημαντικότερο το γνωστό «Δαχτυλίδι των Αρχανών» στο οποίο απεικονίζεται σκηνή λατρείας, ελεφαντοστέινα έπιπλα (όπως υποπόδιο), χάλκινα σκεύη, σφραγίδες από ελεφαντόδοντο και πλήθος από ημιπολύτιμους λίθους, καθώς επίσης κυκλαδικά ειδώλια που δηλώνουν την κατοίκηση σ’ αυτήν την πλούσια περιοχή της Κρήτης αποίκων από τις Κυκλάδες.

Χρυσό δαχτυλίδι από τον Θολωτό Τάφο Β των Αρχανών στο Φουρνί

Χρυσό δαχτυλίδι από τον Θολωτό Τάφο Α των Αρχανών στο Φουρνί

Είναι εξαιρετικά σημαντικό έτσι, ότι σύμφωνα με πρόσφατη απόφασή της η Περιφέρεια Κρήτης διαθέτει μέσω ΕΣΠΑ ένα σεβαστό ποσόν για την διαμόρφωση, συντήρηση και ασφαλή είσοδο των επισκεπτών στο νεκροταφείο δημιουργώντας έναν ακόμη επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο στην περιοχή.

Ας σημειωθεί ότι οι Αρχάνες έχουν γίνει παγκοσμίως γνωστές από τις επιστημονικές δημοσιεύσεις των Γιάννη και Έφη Σακελλαράκη στον ελληνικό και διεθνή Τύπο, ταινίες (ZDF, National Geographic κ.ά.) τόσο για το ανάκτορο και το νεκροταφείο στο Φουρνί όσο και για τον ναό της ανθρωποθυσίας στην θέση Ανεμόσπηλια.