Δείπνο με τον Πούτιν: Μια τραυματική εμπειρία αποκαλυπτική για την Ουκρανία

«Πριν από τρία χρόνια, είχα δείπνο με τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Αυτό που μου είπε, με κάνει να φοβάμαι για την πολιτιστική κληρονομιά της Ουκρανίας. Γιατί η εντύπωσή μου τότε, όπως και τώρα είναι, ότι ο Πούτιν θεωρεί θεμελιωδώς τη ρωσική κουλτούρα ως αδιαμφισβήτητη απόδειξη ανωτερότητας».

Η Μάγια Άσα Μακντόναλντ, ιστορικός της τέχνης και συγγραφέας, ειδικευμένη στη Βυζαντινή Χριστιανική Τέχνη και την Ισλαμική είχε την τύχη(;) όχι απλώς να παρευρεθεί σε δείπνο με τον Ρώσο πρόεδρο αλλά και να συνομιλήσει μαζί του για θέματα τέχνης, αποκλειστικά ασφαλώς της ρωσικής. «Αναλογιζόμενη τη σουρεαλιστική βραδιά μου στη Μόσχα», λέει σήμερα στο Artnet News «θεωρώ, ότι αυτό που ξεχωρίζει περισσότερο είναι η ζέση με την οποία ο Πούτιν μιλούσε για την ‘απαράμιλλη πολιτιστική κληρονομιά της Ρωσίας’. Γιατί ήταν παράδοξο να ακούω τον Ρώσο πρόεδρο να συζητά για σπουδαία αποθετήρια έργων τέχνης και να μοιάζει περισσότερο σαν ένας γονιός που καυχιέται για το προικισμένο παιδί του, αντί για τον απαθή πολιτικό, που έβλεπα στις ειδήσεις».

Η εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία το 2014 ήταν και μια υπενθύμιση, ότι ένας τρόπος για να εξαφανιστεί ένας λαός είναι να καταστραφεί και να λεηλατηθεί ο πολιτισμός του. Κατά τη διάρκεια εκείνης της επίθεσης το Περιφερειακό Μουσείο Ιστορίας του Ντόνετσκ είχε χτυπηθεί πολλές φορές με αποτέλεσμα να καταστραφεί περί το 30% των συλλογών του. Που σημαίνει, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, ότι χάθηκαν γύρω στις 45.000 αρχαία και νεότερα έργα τέχνης.

Η αρχή από την Κριμαία

Για την Μακντόναλντ, που παρακολουθεί στενά την υπόθεση των πολιτιστικών θησαυρών της Ουκρανίας η προσάρτηση της Κριμαίας έδειξε επίσης την τάση του ρωσικού κράτους να λεηλατεί ιδιαίτερα τους θησαυρούς που συνδέονται με τη ρωσική ιστορία ή την Ορθόδοξη Εκκλησία. Σύμφωνα με ουκρανικό υπουργείο άλλωστε, τουλάχιστον ένα εκατομμύριο αρχαιολογικά αντικείμενα μεταφέρθηκαν από την Κριμαία στη Ρωσία στα χρόνια που ακολούθησαν την εισβολή. Και είναι σαφές, ότι μία συντονισμένη επιχείρηση λεηλασίας αυτού του μεγέθους θα απαιτούσε την έγκριση του Πούτιν.

Σήμερα, οι ρωσικές δυνάμεις έχουν καταλάβει την περιοχή του Ντονμπάς στη Νοτιοανατολική Ουκρανία και το Ντόνετσκ, η de facto πρωτεύουσα της περιοχής φιλοξενεί πάνω από 140 μουσεία. Όπως λέει όμως η Μάγια Άσα Μακντόναλντ σ’ αυτό το μουσείο βρίσκονται πάνω από δώδεκα σπάνιες βυζαντινές εικόνες, που χρονολογούνται από τον 3ο μ.Χ. αιώνα μ.Χ. «Από την περιορισμένη γνωριμία μου με τον Πούτιν, είμαι αρκετά σίγουρη, ότι θα θέλει και αυτούς τους θησαυρούς στο ρωσικό έδαφος. Το Μουσείο Τέχνης του Χάρκοβο στην Ανατολική Ουκρανία είναι ένας ακόμη στόχος, δεδομένου, ότι κατέχει έντεκα πίνακες του Ρώσου καλλιτέχνη Ίλια Ρέπιν». Να σημειωθεί ότι έργα του Ρέπιν (1844–1930), που βρίσκονται σε μεγάλα ρωσικά ιδρύματα, όπως στην Πινακοθήκη Τρετιακόφ και το Κρατικό Ρωσικό Μουσείο, έχουν φθάσει σε δημοπρασία έως και 7,3 εκατομμύρια δολάρια.

Η συνάντηση

«Δεν ήξερα αν έπρεπε να υποκλιθώ ή να απλώσω το χέρι μου για να χαιρετήσω, όταν ήρθα πρόσωπο με πρόσωπο με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν το 2019», θυμάται η ίδια για εκείνη την μία και μοναδική συνάντηση μαζί του. «Κατέληξα σε έναν άβολο συνδυασμό και των δύο. Λίγο μετά την άφιξή μου σε ένα επίσημο δείπνο στη Μόσχα, παρουσιάστηκα στον Πούτιν από τον σύντροφο και μεταφραστή μου ως ειδική στη βυζαντινή, χριστιανική τέχνη. Προς έκπληξή μου, η αναφορά της ειδικότητάς μου έκανε την απαθή έκφραση του Πούτιν να λάμψει. Επέμεινε να επισκεφτώ τον Καθεδρικό Ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου της Μόσχας, στον οποίο βρίσκονται του βυζαντινού ζωγράφου Θεοφάνη του Έλληνα, όπως μου είπε».

Η εμπειρία της είχε και συνέχεια: «Αργότερα εκείνο το βράδυ, μου δόθηκε οδηγία να μετακινηθώ από την θέση μου, που ήταν στην άκρη ενός μεγάλου τραπεζιού από μαόνι σε μια άλλη στο κέντρο, που τώρα ήταν κενή. Ακριβώς απέναντι από τον Πούτιν. Ένιωθα το αίμα να χτυπάει στ’ αυτιά μου, καθώς έκατσα τρέμοντας στο κάθισμα. ‘Ο Πρόεδρος θα ήθελε να μάθει για τη μελέτη σας για τη χριστιανική τέχνη’, είπε μια γυναίκα στα αριστερά μου με ένα παγωμένο χαμόγελο. ‘Και τι πιστεύετε για την πλούσια καλλιτεχνική ιστορία της Ρωσίας’».

Κι ενώ η συζήτηση εξελισσόταν κάπως έτσι, ο Πούτιν έμοιασε να δυσαρεστείται, όταν έμαθε ότι η καλεσμένη δεν είχε επισκεφτεί ακόμη το μουσείο Fabergé στην Αγία Πετρούπολη. Γιατί άραγε;

Η Ρωσική Αυτοκρατορία

Κατά την ίδια η επανάκτηση των θησαυρών των Ρομανόφ που είχαν πουληθεί μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση στις δεκαετίες του 1920 και του 1930 αποτελεί στόχο του Πούτιν. Παράδειγμα, ο Βίκτορ Βέκσελμπεργκ, ένας από τους αγαπημένους του ολιγάρχες με καθαρή περιουσία έως και 9,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ο οποίος ανέλαβε την απόκτηση των πασχαλινών αυγών του αυτοκρατορικού οίκου Fabergé, που βρίσκονται εκτός Ρωσίας.

Ο Βέκσελμπεργκ έχει πλέον περισσότερα αυτοκρατορικά αυγά από οποιοδήποτε άλλο,ν αφού αγόρασε εννέα από την οικογένεια Forbes το 2004 καταβάλλοντας το εκπληκτικό ποσό των 100 εκατομμυρίων δολαρίων. Τα αυγά, μεταξύ των οποίων και τα πρώτα που δημιουργήθηκαν το 1885 με εντολή του Τσάρου Αλέξανδρου Γ’ μεταφέρθηκαν αμέσως στη Ρωσία και εκτέθηκαν στο Κρεμλίνο. Δύο χρόνια αργότερα, ο Βέκσελμπεργκ και το ίδρυμά του Link of Times Foundation πήραν άδεια από το Κρεμλίνο για να νοικιάσουν και να αποκαταστήσουν το παλάτι Σούβαλοφ του 18ου αιώνα στην Αγία Πετρούπολη, προκειμένου να λειτουργήσει ως μουσείο στα πρότυπα του Ερμιτάζ.

Πράγματι ως το 2013, ο Βέκσελμπεργκ είχε ανοίξει το Μουσείο Fabergé, πετυχαίνοντας το στόχο του να φέρει τα αυτοκρατορικά αυγά πίσω στην πόλη τους.

Ο κίνδυνος

Ο Πούτιν στο μεταξύ, στην 250ή επέτειο του Ερμιτάζ το 2014 δώρισε στο μουσείο ένα πολυτελές ρολόι – αυγό, το Rothschild Fabergé σε επίσημη τελετή. Μόνο που το αυγό είχε αγοραστεί στην πραγματικότητα από έναν άλλο Ρώσο ολιγάρχη τον Αλεξάντερ Ιβάνοφ, που το αγόρασε στην δημοπρασία του οίκου Christie’s στο Λονδίνο 2007 για το ποσό – ρεκόρ των 14 εκατομμυρίων δολαρίων. «Παραδίδοντας το αυγό στο Μουσείο Ερμιτάζ στο ιωβηλαίο του, ο Πούτιν συνέπλεξε με μαεστρία την εικόνα του με την αυτοκρατορική κληρονομιά του μουσείου και του Φαμπερζέ», όπως σημειώνει η Μακντόναλντ. Να ειπωθεί μάλιστα, ότι το περασμένο φθινόπωρο το έργο δανείστηκε στο Μουσείο Victoria & Albert του Λονδίνου ως μέρος της έκθεσής του «Fabergé στο Λονδίνο: Ρομαντισμός και Επανάσταση».

«Ανησυχώ πολύ, γιατί θεωρώ ότι ο Πούτιν θα θελήσει να εμπλουτίσει τα ρωσικά μουσεία με θησαυρούς από την Ουκρανία, πιστεύοντας ότι είναι δικαίωμά του ενώ ακόμη μεγαλύτερη είναι η ανησυχία, ότι ο λεηλατημένος υλικός πολιτισμός από την Ουκρανία θα μπορούσε να πωληθεί στην παράνομη αγορά τέχνης», λέει η ιστορικός τέχνης.

Καταλήγοντας με την έκκληση, ότι ο κόσμος της τέχνης πρέπει να αυξήσει τις προσπάθειες για να βοηθήσει την Ουκρανία να διαφυλάξει την καλλιτεχνική της κληρονομιά.

«Ο δυτικός καλλιτεχνικός κόσμος δεν είναι νησί, ούτε μένει ανεπηρέαστος από τη σφαγή στην Ουκρανία», επισημαίνει.

Διαβάστε επίσης:

Ποια είναι τα μουσεία της Ουκρανίας που κινδυνεύουν – Μαζί και ελληνικές αρχαιότητες

Ο Καβάκος παίζει για την Ουκρανία, οι Έλληνες καλλιτέχνες δυσκολεύονται

Γλυπτό Πικάσο πουλάει το Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης για 30 εκατομμύρια