Δημήτρης Καταλειφός: Στο κορυφαίο έργο του Σάμουελ Μπέκετ

«Το τέλος βρίσκεται στην αρχή και ωστόσο συνεχίζουμε». Ο Δημήτρης Καταλειφός στο ρόλο του Χαμ στο κορυφαίο έργο του Σάμουελ Μπέκετ, Το τέλος του παιχνιδιού. Ο νομπελίστας συγγραφέας του μεταμοντέρνου θεάτρου από την Ιρλανδία, παραδίδει μαθήματα συμπύκνωσης και αφαίρεσης. Ο Δημήτρης Καταλειφός λειτουργεί ως ηλεκτροφόρο δοχείο, μεταφέροντας ακραιφνώς στο θεατή την ένταση των «εύγλωττων» παύσεων σε αυτό το ποιητικό κείμενο.

Για το συγκεκριμένο μονόπρακτο, γραμμένο το 1954 για τέσσερις ηθοποιούς, ο διάσημος λογοτεχνικός κριτικός Χάρολντ Μπλουμ είχε δηλώσει: «Δεν γνωρίζω άλλο έργο του 20ου αιώνα με τόση δύναμη αντήχησης».

Το μεγαλείο του Μπέκετ

Ο Σάμουελ Μπέκετ γεννήθηκε στο Δουβλίνο, σε εύπορη οικογένεια. Εξ απαλών ονύχων ξεχώρισε στα σπορ, στα φιλολογικά, στο θέατρο, στις ξένες γλώσσες. Αργότερα μεταφέρθηκε στο Παρίσι, όπου δίδασκε στο περίφημο ελίτ πανεπιστήμιο, École normale supérieure. Εκεί γνώρισε τον Τζέιμς Τζόις που τον επηρέασε βαθύτατα.

Τα περισσότερα έργα του τα γράφει στα γαλλικά και ύστερα τα μεταφράζει στα αγγλικά ο ίδιος.

Σε αυτό το μονόπρακτο, δεν υπάρχει πια ο αντικατοπτρισμός ελπίδας που συναντά κανείς σε άλλα έργα, όπως στο προηγούμενο, Περιμένοντας τον Γκοντό (1949). Σε αυτό, τα πρόσωπα μιλούν ακαταπαύστως για να ξεχνούν ότι υπάρχουν.

Στο Τέλος του παιχνιδιού, ένας τυφλός και παράλυτος αφέντης συνυπάρχει με τον αεικίνητο δούλο του. Οι γονείς βρίσκονται επίσης στο δωμάτιο, κλεισμένοι σε βαρέλια. Το έργο παρουσιάστηκε ταυτόχρονα στο Παρίσι και στο Λονδίνο, το 1957.

«Τετέλεσται»: Η πρώτη λέξη του κειμένου ουσιαστικά ακυρώνει εξ’ αρχής τη θεατρική πράξη, τη μίμηση της ζωής, την ίδια την ύπαρξή της. Εκφράζει ταυτόχρονα και το μότο του Σάμουελ Μπέκετ: «Το τέλος βρίσκεται στην αρχή, και ωστόσο συνεχίζουμε;».

Σε αυτό το απογυμνωμένο δωμάτιο (αντανάκλαση του κειμένου και των ηρώων του), τα πάντα φαίνονται άδεια -ένα αβαθές πηγάδι. Το τέλος μοιάζει με αρχή, η αρχή με το τέλος όπως το ποντίκι στη ρόδα του. Ένα παιχνίδι με άγνωστους κανόνες, χαμένο πριν αρχίσει.

Οι μοιραίοι, έγκλειστοι ήρωες καταφεύγουν στο μοναδικό πράγμα που γνωρίζουν και τους χαρίζει ασφάλεια, τη δύναμη της ρουτίνας τους. Μιλούν αναίτια, κάνουν χιούμορ, ανασύρουν μνήμες, επικαλούνται τη «μορφή απέραντου οίκτου». Παρατείνουν έτσι την πορεία προς την ειμαρμένη. Ή εξευμενίζουν το φόβο τους. Ωστόσο το δωμάτιο μοιάζει πιο ασφυκτικό και ερεβώδες από οτιδήποτε στο παρελθόν.

Αρχίζει να επικρατεί η ανεξέλεγκτη κόπωση μαζί με τη φυσική φθορά σχέσεων, σώματος και νου. Ξεκαθαρίζουν τότε και τα τελευταία άχρηστα φύλλα, για να παραδοθούν, με τρόμο και αξιοπρέπεια, στο «γνωστό τέλος ενός παιχνιδιού, χαμένου προ πολλού».

Δημήτρης Καταλειφός

Εκπαιδευμένος στον Μπέκετ, σε αυτόν τον Ιερεμία της χωρίς νόηση και χωρίς νόημα ύπαρξης, ο Δημήτρης Καταλειφός. Έχει πρωταγωνιστήσει στο παρελθόν στην Τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ. Επίσης σε δύο διασκευασμένες νουβέλες του με τίτλο, Ο πρώτος έρωτας και Το τέλος.

Τη συγκεκριμένη παράσταση είχε παρακολουθήσει ως νέος φοιτητής του Εθνικού Θεάτρου, στην ιστορική παράσταση που είχε ανεβάσει ο Αλέξης Μινωτής με σκηνικά Τσαρούχη.

Ο Δημήτρης Καταλειφός καταφέρνει να συλλάβει όλες τις εναλλαγές στον ψυχισμό του αφέντη Χαμ, που απλώνεται σε ευρεία γκάμα: Από τις πιο ψηλές νότες ως τις πιο χαμηλές….

Διότι ο τυραννικός Χαμ μπορεί να επιμένει ότι υποφέρει, αλλά για το θεατή η παράλυσή του μοιάζει τεχνητή. Και έτσι ο Μπέκετ αναδεικνύεται πλέον ως ο κορυφαίος εκφραστής στο θέατρο του παραλόγου.

Η οδυνηρή απειλή του τέλους αντιμετωπίζεται με απρόσμενο, μαύρο χιούμορ; «Τίποτα δεν είναι πιο κωμικό από τη δυστυχία»…

Η διαπεραστική και οδυνηρή έκφραση της ανθρωπότητας που παραπαίει στο μέσα της και γύρω της κενό, βρίσκει τον εκφραστή της.

Ο Μπέκετ είχε φανταστεί τον Χαμ ως σφυρί (στα αγγλικά: χάμερ, hammer). Ο δούλος ο Κλοβ το κλειδί του (clou, κλου στα γαλλικά, clavis στα λατινικά). Παίζουν σκάκι χωρίς λόγο, και ο δούλος διαρκώς απειλεί ότι θα εγκαταλείψει τον αφέντη του.

Για ορισμένους αναλυτές ο Χαμ παραπέμπει στον Hamlet -Άμλετ του Σέξπιρ. Αναρωτιέται και εκείνος, να ζει κανείς ή να μη ζει, σε μια απονενοημένη προσπάθεια να καταλάβει το μυστήριο της ύπαρξης. Έτσι αναρωτιούνται και οι ήρωες του Μπέκετ: Τι είναι ζωή, υπάρχει Θεός; Μοιάζει ωστόσο να έχουν καταλήξει.

Ο Δημήτρης Καταλειφός καθηλωμένος στο αναπηρικό του καροτσάκι. Φωνή απόκοσμη και δυσοίωνη που προαναγγέλλει το τέλος του κόσμου. Δεν ερμηνεύει το χαρακτήρα, απλώς δίνει το περιεχόμενο στο περίγραμμα της αρχετυπικής ύπαρξης που σχεδίασε ο Μπέκετ. Όλη η ερμηνεία συμπυκνώνεται στο λόγο του. Άτεγκτος και αυθεντικός όπως το πιο καθαρό διαμάντι.

Κατά τη διάρκεια των δύο διαδοχικών εγκλεισμών και οδεύοντας στα εξήντα οκτώ του χρόνια, ο Δημήτρης Καταλειφός έγραψε δύο ποιητικές συλλογές: Συμπληγάδες γενεθλίων και Πίσω από τζάμια θολά (αμφότερες από τις εκδόσεις Πατάκη). Η πρώτη μάλιστα τιμήθηκε με Βραβείο Βιβλίου Public, αναπάντεχα δόθηκε στην ποίηση.

Πληροφορίες

Σάμουελ Μπέκετ
Τέλος του παιχνιδιού

Σκηνοθεσία Γιώργος Σκεύας

Εως 30 Ιανουαρίου.

Τετ, 19/1 στις 18:15
Παρ, 21/1 στις 21:00
Σαβ, 22/1 & Κυρ, 23/1 στις 21:15
Τετ, 26/1 στις 18:15
Παρ, 28/1 στις 21:00
Σαβ, 29/1 & Κυρ, 30/1 στις 21:15

ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ

Ευμολπιδών 43-45, Κεραμεικός –τηλ 2103464380
www.sychronotheatro.gr, [email protected]

Μετάφραση: Θάλεια Μελή – Χωλλ
Σκηνοθεσία: Γιώργος Σκεύας
Σκηνικά – Κωστούμια: Γιώργος Σκεύας
Μουσική, Σύνθεση ήχων: Σήμη Τσιλαλή
Διεύθυνση παραγωγής: Κατερίνα Μπερδέκα
Φωτογραφίες: Εβίτα Σκουρλέτη
Βοηθός σκηνοθέτη: Μαριλένα Κουτρουλάκη
Βοηθοί παραγωγής: Ηλιάνα Καλαδάμη, Χρήστος Τζαμαργιάς
Παραγωγή: Ομάδα Νάμα – Λυκόφως

Παίζουν: Δημήτρης Καταλειφός, Άρης Μπαλής, Βαγγελιώ Ανδρεαδάκη, Γιώργος Ζιόβας

Εισητήρια στο https://www.viva.gr/tickets/theater/telos-tu-paixnidiou

Διαβάστε επίσης Δημήτρης Καταλειφός: Ορατόριο στη Δήλο, με την Αιγίδα της προόεδρου