Δημήτρης Δασκαλόπουλος, φωτό Trevor Leighton
Περιεχόμενα
Ο Οργανισμός πολιτισμού και ανάπτυξης ΝΕΟΝ που ίδρυσε ο περίφημος συλλέκτης Δημήτρης Δασκαλόπουλος το 2013 διευθύνεται από την Ελίνα Κουντούρη με πανθομολογούμενη επιτυχία.
Μόλις εγκαινίασε την εκτενή έκθεση δημόσιου χώρου με τίτλο space of togetherness (09/09/24 – 10/10/2024) στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου/Σχολείον της Αθήνας – Ειρήνη Παπά.
Ουκ ολίγες φορές με τις ομαδικές εκθέσεις που επινοεί και επιμελείται σε διάφορα σημεία της πόλης δημιουργεί διάδραση του κοινωνικού ιστού με την τέχνη.
Ρόλος «ποιητικός»
Η όσμωση αυτή αποτελεί per se εκσυγχρονισμό και εξωραϊσμό, αναβαθμίζει αλλά και αφυπνίζει συνειδήσεις -«ποιεί». Διότι όπως και ο ιδρυτικός σκοπός αυτού του τελικά τόσο σημαντικού Οργανισμού, η Τέχνη πρέπει να διαχέεται και να αγγίζει τις μάζες.
Και όπως είχε δηλώσει ο Αντόνιο Γκράμσι, «η Τέχνη είναι πολιτική ως τέχνη και όχι ως υποκατάστατο της πολιτικής». Δηλαδή, ο ΝΕΟΝ δεν παρουσιάζει τα έργα μέσα στον ιστό της πόλης με τρόπο διδακτικό, αλλά οργανικό.
Η τέχνη υπάρχει μέσα στο μπανάλ της ανθρώπινης καθημερινότητας αφυπνίζοντας το συλλογικό υποσυνείδητο αισθητικά και πολιτικά. Κάθε δημιουργός με την έκφρασή του βρίσκεται αδιόρατα σε πνευματική, μεταφυσική ταύτιση με τους περαστικούς.
Εξάλλου και στη νέα έκθεση στη Δραματική σχολή του Εθνικού, η Ελίνα Κουντούρη αξιοποιεί έναν χώρο που αποτελεί κοιτίδα πειραματισμών και νέων ιδεών.
Δημιουργική εξερεύνηση
Όπως το εξηγούν και οι άνθρωποι του ΝΕΟΝ:
«Η Σχολή έχει σημαντικό ρόλο στην πολιτιστική ζωή της πόλης καθώς λειτουργεί ως εστία καλλιτεχνικών πρακτικών και αποτελεί ένα ζωντανό χώρο όπου συνυπάρχουν σπουδαστές και ερμηνευτές με διαφορετική καταγωγή και κοινωνικό και πολιτισμικό υπόβαθρο.
Από το 1930 που ιδρύθηκε η Σχολή ταυτόχρονα με το Εθνικό Θέατρο, αποτελεί ένα εργαστήριο αφιερωμένο στη δημιουργική εξερεύνηση της τέχνης του ηθοποιού και έναν καλλιτεχνικό εκπαιδευτικό θεσμό που καλλιεργεί την παιδαγωγική και τις προοδευτικές ιδέες».
Ανάπλαση της πόλης
Υπάρχει και μία ακόμη διάσταση της «πολιτικής» πτυχής του ΝΕΟΝ. Ότι αφήνει τα ίχνη του στον εξωραϊσμό της πόλης.
Όπως και με την κορυφαία έκθεση Πύλη στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο – Βιβλιοθήκη και Τυπογραφείο της Βουλής, έτσι και στη Δραματική σχολή, ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος συμβάλλει στον εκσυγχρονισμό της πόλης.
Η αναβάθμιση του πρώην καπνεργοστασίου για να στεγάσει τη Βιβλιοθήκη και το Τυπογραφείο της Βουλής είχε κοστίσει 1,2 εκατομμύρια ευρώ, δωρεά του σπουδαίου επιχειρηματία.
Στο πλαίσιο της σημερινής έκθεσης, ο ΝΕΟΝ πραγματοποίησε κατασκευαστικές εργασίες υποδομής σε συγκεκριμένα σημεία της Δραματικής Σχολής ακολουθώντας την ίδια φιλοσοφία: Να δωρίζει υποδομές σε ιστορικούς χώρους πραγματοποιώντας παράλληλα μεγάλης κλίμακας δημόσιες εκθέσεις.
Το ύψος της δωρεάς δεν έχει δημοσιοποιηθεί.
Καίρια ερωτήματα
Εκεί, λοιπόν, η Ελίνα Κουντούρη έχει στήσει την ομαδικη έκθεση που επεξεργάζεται τα καίρια ερωτήματα της σύγχρονης εποχής.
Η ασφάλεια και οι πόλεμοι, η κλιματική αλλαγή, η κοινωνικοπολιτική κατάσταση, το δημογραφικό και οικονομικό καθεστώς εντείνουν τη μετακίνηση ανθρώπων, πολιτισμών και ιδεών. Άλυτα και γριφώδη ζητήματα (ιδίως των μειονοτήτων) που διαμορφώνουν τον κόσμο ως «χώρο ροών».
Την έκθεση συγκροτεί σειρά από αλλεπάλληλες ιστορίες. Η αφήγηση διευκολύνεται και προχωράει μέσα από την αρχιτεκτονική ανάπτυξη της παρουσίασης στο χώρο. Κάθε ιστορία όμως εστιάζει στο ίδιο σημείο: Εκεί όπου διασταυρώνονται οι φυλές, οι πολιτικές και τα δικαιώματα ατόμων και κοινοτήτων.
Ζητούμενο λοιπόν παραμένει να βρεθούν τα στοιχεία που ενώνουν την ανθρωπότητα και η σύνθεση ενός χώρου κοντινότητας (space of togetherness). Όπως άλλωστε τόνισε και η Κάμαλα Χάρις στο πρόσφατο ντιμπέιτ με τον Ντόναλντ Τραμπ.
Με τους διεθνείς καλλιτέχνες που συγκεντρώνει, η έκθεση ανιχνεύει προκαθορισμένες ιδέες για το ρατσισμό, την κοινωνική κινητικότητα, τα δικαιώματα των μεταναστών. Αναρωτιέται πώς θα καλλιεργηθεί στον αντίποδα η αίσθηση του ανήκειν, η συνύπαρξη, μέσα από τη διαφορετικότητα της τάξης, της φυλής, του φύλου;
Η τέχνη ως τέχνη που φέρνει στο προσκήνιο την Πολιτική με την ευρύτερη έννοια του όρου…
Ένα πιο δίκαιο μέλλον;
Σύμφωνα με την Ελίνα Κουντούρη, «η έκθεση space of togetherness διερευνά πώς οι καλλιτέχνες και οι διακριτές φωνές τους στον παρόντα χρόνο αμφισβητούν και επανεξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο εξιστορούνται οι ιστορίες του παρελθόντος.
Τα έργα τους μας προτρέπουν να συνυπάρξουμε σε έναν κοινό τόπο, όπου αναλογιζόμαστε τις αδικίες της εποχής μας και μεριμνούμε για ένα πιο δίκαιο μέλλον.
Η πολιτιστική αλληλεπίδραση και ποικιλομορφία μάς δίνει μια κατανόηση για το πώς θα μοιάζει το μέλλον σε έναν κόσμο που διαμορφώνεται από αυτές τις διαδρομές».
Η αρχιτεκτονική της έκθεσης
Στο αριστερό κτίριο, στο κεντρικό αμφιθέατρο της Δραματικής Σχολής, η σκηνή κυριαρχείται από τρία «συγκοινωνούντα» έργα της μαροκινής-γαλλίδας Bouchra Khalili. Φιλμ, εικαστικό και ηχητικό υλικό στο έργο που αποτυπώνει τη μακροχρόνια έρευνά της για τη μετακίνηση των Αράβων στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα για το Κίνημα Αράβων Εργατών (Mouvement des travailleurs arabes_MTA) και τις θεατρικές ομάδες του, Al Assifa («Η Τρικυμία» στα αραβικά) και Al Halaka («Ο Κύκλος» ή «Η Συνέλευση» στα αραβικά).
Πίσω από τη σκηνή, το ποίημα της πορτογαλίδας Grada Kilomba, σε χωρική και ηχητική εγκατάσταση, αντλεί υλικό από τη μετα-αποικιοκρατία. Αναστοχάζεται τις έννοιες της γνώσης, της εξουσίας και της βίας.
Στο χώρο δεσπόζει ο λόφος από αλάτι των patricia kaersenhout από την Ολλανδία, φόρος τιμής στους σκλαβωμένους ανθρώπους.
Τα υφασμάτινα κολάζ της πολωνέζας Małgorzata Mirga-Tas αντλούν από τη Ρομά καταγωγή της και την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της κοινότητάς της.
Η συνύπαρξη, ποιητική αδεία
Το γλυπτό της Καλλιόπης Λεμού αναφέρεται στην έμφυλη ισότητα, ενώ τα έργα της αμερικανίδας Sophie Kovel διερευνούν τις οικονομικές, κοινωνικές, αισθητικές και ιδεολογικές λειτουργίες του εθνικισμού.
Στον εξωτερικό χώρο δεσπόζει η νέα ανάθεση στον Κώστα Ρουσσάκη. Ένα τραπέζι μήκους είκοσι επτά μέτρων με ενενήντα σκαμπό, που το καθένα φέρει ένα γλυπτό γράμμα που, αν διαβαστούν διαδοχικά, σχηματίζουν στίχους από το ποίημα Αγγίζοντας αυτή τη νεότητα του Νίκου Καρούζου. Πρόκειται για σύμβολο συνύπαρξης, που θα φιλοξενήσει τις δημόσιες συζητήσεις στο πλαίσιο του παράλληλου προγράμματος της έκθεσης.
Στο διάδρομο, οι πλεκτές εγκαταστάσεις της κύπριας Μαρίας Λοϊζίδου παραπέμπουν σε συλλογικές και προσωπικές ιστορίες διασποράς.
Δεξιά και αριστερά, στις δύο αίθουσες, αναπτύσσεται το σε εξέλιξη συλλογικό κοινοτικό έργο της ομάδας Døcumatism με θέμα τους AfroGreeks για την αφρικανική διασπορά στην Ελλάδα.
Οπτικοακουστικές εμπειρίες
Στον πάνω όροφο, το ηχητικό έργο της Μαριάννας Χριστοφίδου, Restory(ing) Waters, νέα ανάθεση, αποτελεί συνεργασία με το Δίκτυο Μέλισσα, τη συνθέτρια και ερμηνεύτρια Σαβίνα Γιαννάτου και τον συνθέτη Σταύρο Γασπαράτο.
Δίπλα, στο δεύτερο έργο της, Rivers, Banks, μια κουρτίνα ορίζει όρια και σύνορα.
Στον τοίχο, τα φωτογραφικά δίπτυχα των VASKOS δοκιμάζουν τα όρια της παραδοσιακής ταυτότητας.
Οι φωτογραφίες του Enri Canaj ακολουθούν το ταξίδι της μετακίνησης προσφύγων και μεταναστών.
Σχέδια και εικόνες του παλαιστίνιου Taysir Batniji δίνουν οπτικές της πραγματικότητας.
Φωτογραφικά στιγμιότυπα της Στέλλας Νάστου αποτυπώνουν την ποιητική διάσταση του νερού στη μετακίνηση.
Έργα των patricia kaersenhout και Μαρίας Λοϊζίδου εστιάζουν στο γυναικείο ρόλο σε διαφορετικές συνθήκες επιβίωσης.
Δύο χαλιά της Mona Hatoum αποδίδουν τη σκληρότητα και τα συστήματα ελέγχου μεσα σε μια κοινωνία με τη χρήση διαφορετικών υλικών.
Η γλυπτική εγκατάσταση του σουηδού Tarik Kiswanson αναφέρεται στον μετασχηματισμό της φύσης και της ιστορίας.
Η ρευστότητα της καλλιτεχνικής έκφρασης
Στο επόμενο δωμάτιο, ο νοτιοαφρικανός Igshaan Adams δημιουργεί σύμπλεγμα με παλιότερα έργα του και μια νέα ανάθεση, συνδυάζοντας χειροποίητες υφαντές εγκαταστάσεις με περφόρμανς, η οποία θα εξελίσσεται κατά τη διάρκεια της έκθεσης.
Στη δεξιά πλευρά του χώρου της Δραματικής Σχολής, ο Αντρέα Τζούροβιτς, γεννημένος στην πρώην Γιουγκοσλαβία, δημιουργεί νέο έργο συνδυάζοντας ηχητική και επιτοίχια εγκατάσταση.
Δίπλα, η Μαρία Λοϊζίδου, επίσης σε νέα ανάθεση, παρατείνει τη ζωή προσωπικών φυτών της οικογένειάς της και δημιουργεί έναν «μεταναστευτικό» κήπο, ο οποίος θα παραμείνει στο χώρο, σε συνεργασία με το Παπιγιόν project.
Στο εσωτερικό του κτιρίου, η Γεωργία Σαγρή παρουσιάζει ερευνητικό έργο σε εξέλιξη που βασίζεται στην αναπνοή και την ανάρρωση.
Ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης, μέλος της ομάδας Døcumatism, παρουσιάζει τη βίντεο εγκατάσταση Singing in Athens. Πρόκειται για έργο σε εξέλιξη μέσα στον απρόβλεπτο ιστό της Αθήνας.
Πολυσυλλεκτική μορφή
Στο παράλληλο δημόσιο πρόγραμμα κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα συμμετάσχουν οι οργανισμοί διαΝΕΟσις, Δίκτυο Μέλισσα, Δίπυλον, Døcumatism, Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, Ελληνικό Παιδικό Μουσείο, το EIGHT / ΤΟ ΟΧΤΩ, Παπιγιόν project, TAVROS, Ίδρυμα Fulbright (Fulbright Greece).
Περιλαμβάνει ομιλίες και συζητήσεις, ξεναγήσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά και οικογένειες, συναυλίες, αναγνώσεις και περφόρμανς.
Η πρώτη εβδομάδα του προγράμματος είναι αφιερωμένη στους καλλιτέχνες της έκθεσης.
Η Ελίνα Κουντούρη θα συνομιλήσει με τους καλλιτέχνες Igshaan Adams, Bouchra Khalili, Grada Kilomba, Καλλιόπη Λεμού και Μαρία Λοϊζίδου μαζί με τον Αχιλλέα Χαρίσκο του Παπιγιόν project.
Όπως δήλωσε η ίδια, «η έκθεση space of togetherness παρουσιάζεται σε έναν εμβληματικό χώρο της πολιτιστικής ζωής της πόλης μας και πλαισιώνεται από ένα παράλληλο δημόσιο πρόγραμμα που, ως ένα ανοιχτό, ζωντανό εργαστήριο, θα φέρει σε επαφή οργανισμούς, καλλιτέχνες, ακαδημαϊκούς, εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών και φορείς χάραξης πολιτικής».
Πληροφορίες
Το πρόγραμμα των εκδηλώσεων θα παρουσιάζεται αναλυτικά ανά εβδομάδα στο neon.org.gr.
