Διακόσια χρόνια Αθήνα – Τα κτίρια μιλούν

Στην αρχή ήταν μια μικρή πόλη, υπόδουλη σε κατακτητές, αλλά με τον βράχο κι εκείνα τ΄ αρχαία πάνω από το κεφάλι της να θυμίζει, ακόμη και στους πλέον αδιάφορους κάποια παλιά μεγαλεία. Αρχές του 19ου αιώνα, με την Επανάσταση να ξεκινά, ποιος θα μπορούσε να φανταστεί, πώς και πόσο θα άλλαζε η Αθήνα, μέσα στα 200 χρόνια, που θα ακολουθούσαν.

Αν όμως η ιστορία γράφεται με πολλούς τρόπους, αυτός της Αρχιτεκτονικής είναι από τους πιο ενδιαφέροντες. Γιατί πολύ απλά αφορά το περιβάλλον μας, το χώρο όπου ζούμε και εργαζόμαστε. Σ΄ αυτά τα 200 χρόνια λοιπόν, ποια μπορεί να είναι τα 200 εμβληματικά κτίρια αυτής της πόλης, που για τον ένα ή τον άλλο λόγο βρίσκονται εγγεγραμμένα στην ιστορία της;

Μία επιλογή προσφέρει η έκθεση «Αθήνα 200 χρόνια 200 κτίρια», που πραγματοποιείται στον Πύργο Βιβλίων της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Ένα σύγχρονο κτίριο, ας σημειωθεί, που έχει πάρει κι αυτό τη θέση του στην αρχιτεκτονική ιστορία της πόλης.

Η έκθεση παρουσιάζει τα κτίρια, που περιλαμβάνονται στο ομώνυμο λεύκωμα, που εκδόθηκε σε επιμέλεια του αρχιτέκτονα Μανώλη Αναστασάκη από το αρχιτεκτονικό περιοδικό grad review.

«Όποιο κτίριο περιλαμβάνεται σ΄ αυτήν την έκδοση έχει τις ‘‘περγαμηνές’’ του και έχει δοκιμαστεί στο χρόνο», όπως σημειώνει ο ίδιος. Με εξαίρεση πάντως, τα τελευταία σαράντα χρόνια όπου αναπόφευκτα υπεισέρχεται και το υποκειμενικό κριτήριο, καθώς η κριτική τους τοποθέτηση δεν έχει ολοκληρωθεί. Σε κάθε περίπτωση όμως, στόχος είναι η ανάδειξη του κτιριακού πλούτου της Αθήνας, μιας πόλης που άρχισε να κτίζεται ταχύτατα από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους και τον ορισμό της ως πρωτεύουσας.

Από τον νεοκλασικισμό στον μοντερνισμό

Δημόσια κτίρια και μέγαρα υπό την επιρροή του γερμανικού νεοκλασικισμού είναι τα πρώτα που κτίζονται ως το τέλος της δεκαετίας του 1860. Βαυαροί και δανοί, κατά κύριο λόγο, αρχιτέκτονες αλλά στη συνέχεια και Έλληνες που έρχονται στην Ελλάδα μετά τις σπουδές τους στο εξωτερικό αρχίζουν να διαμορφώνουν την εικόνα της Αθήνας και το ιδιαίτερο ύφος του αθηναϊκού νεοκλασικισμού.

Ο Χανς Κρίστιαν Χάνσεν και ο αδελφός του Θεόφιλος Χάνσεν, ο Ερνστ Τσίλερ, αλλά και Έλληνες όπως ο Σταμάτιος Κλεάνθης, ο Λύσανδρος Καυτατζόγλου, ο Παναγής Κάλκος είναι αυτοί, που θα αφήσουν στην πόλη, στην διάρκεια του 19ου αιώνα, μνημειώδη αρχιτεκτονικά οικοδομήματα, τα οποία καθορίζουν το αστικό κέντρο της έως σήμερα.

Η περίφημη τριλογία της οδού Πανεπιστημίου — Ακαδημία, Πανεπιστήμιο, Βιβλιοθήκη — το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Μέγαρο Σταθάτου, το Ιλίου Μέλαθρον, η Βαρβάκειος Αγορά είναι μερικά από τα κτίρια αυτής της περιόδου, όταν ο επονομαζόμενος «όψιμος αθηναϊκός κλασικισμός» συγχρονίζεται με τα ευρωπαϊκά ρεύματα της εποχής, του ιστορισμού και του εκλεκτικισμού.

Όλα αυτά ως τις αρχές του 20ού αιώνα. Όλα αλλά ζουν από εκεί και μετά. Βγαίνοντας η Ελλάδα από τους Βαλκανικούς πολέμους, τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική καταστροφή ως την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου μεσολαβεί ένα μικρό διάστημα μόλις είκοσι χρόνων.

Είναι όμως περίοδος μεγάλης οικοδομικής δραστηριότητας, παρά την πτώχευση του 1932. Η ιδιωτική οικοδομή εκτινάσσεται ενώ το δημόσιο προωθεί ένα πρόγραμμα ανέγερσης σχολικών κτιρίων, καθώς και εργατικών και προσφυγικών κατοικιών.

Γιατί η Αθήνα μεγαλώνει εντυπωσιακά, χάρις στους Μικρασιάτες πρόσφυγες και καθώς η ανάγκη στέγασής τους είναι επιτακτική. Αρχιτεκτονικά εξάλλου αυτή η εποχή ορίζεται και ως μετάβαση από τον νεοκλασικισμό και τα άλλα ρεύματα των αρχών του 20ού αιώνα στην αρχιτεκτονική του μοντερνισμού.

Η νεώτερη αρχιτεκτονική

Στην μεταπολεμική περίοδο και ως σήμερα η Αθήνα παίρνει την τωρινή μορφή της. Ήδη το 1971 είναι υπερδιπλάσια της προπολεμικής τόσο πληθυσμιακά, λόγω της αστυφιλίας όσο και οικοδομικά με την καθιέρωση του τύπου της αστικής πολυκατοικίας .

«Αυτή η πρώτη μεταπολεμική περίοδος οικονομικής ανάπτυξης αλλά και άνθησης της καλλιτεχνικής δημιουργίας (η επονομαζόμενη χρυσή τριακονταετία) χαρακτηρίζεται σε ό,τι αφορά την αρχιτεκτονική από μία κυρίαρχη τάση επιστημονικής ανάλυσης των δεδομένων και παραμέτρων ενός έργου. Κατ ΄επέκτασιν ο σχεδιασμός του κτιρίου προκύπτει σοβαρός, τεχνοκρατικός και ποσοτικά μετρήσιμος», όπως γράφει ο Μανώλης Αναστασάκης.

Για να ακολουθήσει πάντως, η αντιπαράθεση μοντέρνας και μεταμοντέρνας αρχιτεκτονικής, με τις νέες τάσεις να αναφύοντας από το 1990 και μετά.

Τα νεώτερα κτίρια της Αθήνας αρχίζοντας από το ξενοδοχείο Χίλτον και φθάνοντας ως το νέο Μουσείο Ακρόπολης και ως το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος σχεδιασμένα είτε από Έλληνες είτε ξένους αρχιτέκτονες υπακούουν πια σε νέους κανόνες και εντάσσονται σε νέα ρεύματα. Η αρχιτεκτονική γίνεται όλο και πιο ενδιαφέρουσα , χωρίς βεβαίως να έχουν λείψει στείροι μιμητισμοί.

Η έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη του ΚΠΙΣΝ ακολουθεί τις πέντε χρονολογικές περιόδους της έκδοσης ενώ μέσα από οθόνες παρουσιάζεται η αρχιτεκτονική παραγωγή στην Αθήνα μέσα στο ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό της πλαίσιο.

Παράλληλα η ηχητική επένδυση διατρέχει τη μουσική ιστορία της Αθήνας των τελευταίων 200 ετών. Η έκθεση πραγματοποιείται από το Citylab σε συνδιοργάνωση με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και το περιοδικό grad review, με αποκλειστική χορηγία του Ομίλου AVAX.

Info

Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Εθνική Βιβλιοθήκη
«Αθήνα 200 χρόνια 200 κτίρια»
Διάρκεια: 9 έως 12 Δεκεμβρίου

Διαβάστε επίσης:

Αναζητώντας το μουσείο του μέλλοντος — Διεθνές συνέδριο στην Αθήνα

Όταν η Μεγάλη Αικατερίνη ήταν υπέρμαχος των εμβολιασμών