Ορόσημο φέτος. Τριάντα χρόνια μετά το θάνατο του περίφημου Αλέξη Ακριθάκη, η κόρη του Χλόη Ακριθάκη εκδίδει τα ημερολόγιά του. Εκτός από μία ζωή με sex και drugs και rock’n’roll, το βιβλίο αναδεικνύει μία ολόκληρη γενιά διανοούμενων. Καλλιτέχνες και λογοτέχνες στην αιχμή του δόρατος. Η έκδοση Γράφοντας τη ζωγραφική, Ημερολόγια 1960-1990 (εκδ. Άγρα, 2024) μόλις κυκλοφόρησε. Λειτουργεί ως ακτινογραφία της αισθητικής ακμής στη σύγχρονη Ελλάδα.

Τα ημερολόγια του Αλέξη Ακριθάκη συμπληρώνονται από την εξαιρετική, ευσύνοπτη μελέτη που εκπονεί ο ιστορικός Τέχνης Ντένης Ζαχαρόπουλος. Επίσης, από κείμενα της Χλόης Ακριθάκη και του Θάνου Σταθόπουλου, που επιμελήθηκαν τον ωραίο τόμο.

1

 

«Τα Τετράδια μάς δίνουν μια ιδέα για τη ζωή, αλλά και για την εποχή που έζησε ο Αλέξης Ακριθάκης. Μια ζωή με sex and drugs and rock’n’roll. Μιά ζωή σύντομη αλλά έντονη και γεμάτη. Να μην ξεχνάμε ότι γεννήθηκε το 1939, μεγάλωσε στη μεταπολεμική Αθήνα του Εμφυλίου και τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 βρέθηκε στο κέντρο της Ευρώπης όπου η αμφισβήτηση του κατεστημένου (πατρίδα, θρησκεία, υποταγή στην εξουσία) και η σεξουαλική απελευθέρωση έπαιξαν ιδιαίτερο ρόλο», παρατηρεί η Χλόη Ακριθάκη.

Κατά μόνας

Η Χλόη Ακριθάκη γεννήθηκε στο Βερολίνο από τον Αλέξη και τη Φώφη Ακριθάκη.

Η Φώφη τον ακολούθησε στη Γερμανία το 1968. Δημιούργησε στη βαυαρική πρωτεύουσα το στέκι Fofi’s Bar & Restaurant (που έχει μνημονεύσει και το Spiegel). Η κόρη τους μεγάλωσε στην Αθήνα αλλά σπούδασε φωτογραφία και Νέα Μέσα στο Βερολίνο.

Το Γράφοντας τη ζωγραφική περιλαμβάνει βέβαια και πολλά σχέδια και σκίτσα του Αλέξη Ακριθάκη, που βρέθηκαν στα ημερολόγιά του.

Περισσότερο όμως κεντρίζουν το ενδιαφέρον τα κείμενά του, κάπου ανάμεσα σε ποίηση και πεζή προφορικότητα. Όπως επισημαίνει η Χλόη Ακριθάκη, ο πατέρας της γράφει το βράδυ, κατά μόνας. Οι σκέψεις που εκφράζει δεν εμποτίζονται με φως, θερμότητα και αισιοδοξία. Ξεπροβάλλουν μέσα από το έρεβος του ασυνειδήτου του τα πιο δύσκολα συναισθήματα. Αρκετές φορές όμως φανερώνουν ερωτικά, παθιασμένα συναισθήματα, αποκαλυπτικά της καλλιτεχνικής γραφής του.

Ο Ιόλας

Από μια καταχώρηση του 1976: «Έξω έχει σκοτεινιάσει. Βρέχει, βρέχει, βρέχει τις τελευταίες μέρες. Περιμένω την απάντηση του Ιόλα μετά μεγάλης ανησυχίας. Έχω την εντύπωση ότι δεν θα μου στείλει τα χρήματα. {…} Γύρω μου τόσοι κώλοι, χειρότεροι από μένα και φτιάχνοντας μαλακίες τ’ αρπάζουν στα ίσα. Εγώ δηλαδή στο πηγάδι κατούρησα;», αναρωτιέται ο Ακριθάκης.

Όπως παρατηρεί η Χλόη Ακριθάκη, «παρακολουθούμε την εξέλιξη και την αγωνία του καλλιτέχνη να προχωρήσει στη δουλειά του, να κάνει κάτι καινούργιο, διαφορετικό, να χρησιμοποιήσει και να εξαντλήσει ό,τι μέσο διαθέτει».

Ο έρωτας

Αποθησαυρίζοντας το υλικό, η Χλόη Ακριθάκη ανακάλυψε τις ερωτικές του περιπέτειες. Όχι μόνο σημειώσεις από τους τρεις γάμους του αλλά και με διάφορες γυναίκες «συχνά με λεπτομέρειες». Καταλήγει δηλαδή ότι ο έρωτας αποδείχθηκε για τον πατέρα της «κινητήρια δύναμη, πηγή έμπνευσης και αντίδοτο στο θάνατα», κατά το φρουδικό πρότυπο.

«Στήθος. Γιάννα, το στήθος σου. Ελένη, το στήθος σου. Χαρά, το στήθος σου. Το κάθε στήθος κι ένα άλλο στήθος. Αφού κι εμείς ρεμάλια του κερατά, σκατά καλλιτέχνες -ζωγράφοι, ποιηταί, λογοτέχναι. Το στήθος σου, το στήθος της, τα στήθη σας πέτρα πάνω στο στήθος μου. Έρωτας», γράφει ο Ακριθάκης το 1965.

Οι λέξεις και οι πράξεις τους

Ωστόσο, δεν πρόκειται μόνο για ποιητικές σκέψεις. Πολλές καταχωρήσεις προσφέρουν στον αναγνώστη πραγματολογικά στοιχεία (όπως παραπάνω, με τον Ιόλα) αλλά και αισθητικές παρατηρήσεις.

Το 1973, ο Ακριθάκης σημειώνει:

«Στα έργα με τα γράμματα συμβαίνει το εξής. Μιά φράση μου δίνει το θέμα, αλλά και το θέμα μπορεί να μου δώσει μια φράση. Συχνά έχω δυσκολία να βρίσκω φράσεις που να μου δίνουνε θέμα κατάλληλο, δηλαδή γραφή και θέμα να είναι ένα πράγμα συμπαγές. Άλλες φορές πάλι συμβαίνει να ζωγραφίζω το μισό έργο και το υπόλοιπο να το τελειώνω με λόγια.

Έμαθα τις λέξεις μαζί με τις πράξεις τους».

Άρνηση σοβαροφάνειας

Η ποιητικότητα διαχέεται παντού. Σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και του έργου του.

Αυτό το παιγνιώδες ένστικτο, ζωώδες και ασυγκράτητο πολλές φορές, καθόρισε το χαρακτηριστικό ύφος του Ακριθάκη. Πρόκειται για παιδικότητα αρχετυπική στη σύλληψη και την απλότητά της.

Ο Ντένης Ζαχαρόπουλοςδιαπιστώνει:

«Ο Ακριθάκης είναι από τους ελάχιστους καλλιτέχνες που δίχως λόγιες αναφορές ενσωματώνει αυθόρμητα τις ντανταϊστικές πρακτικές μέσα από την αυθόρμητη αίσθηση του χιούμορ, το σαρκασμό και την άρνηση κάθε σοβαροφάνειας. που σφραγίζουν τη θέση του ως καλλιτέχνη και ανθρώπου και χειραφετούν το έργο του από κάθε είδους κορνίζα και πασπαρτού. Η προκλητικότητα και η αποσπασματικότητα εκδηλώνονται ήδη στον άμεσο λόγο και στην αυθαίρετη και αυτοσχεδιαστική γραφή, που υπερβαίνουν τότε τη στενά υπαρξιακή διεκδίκηση της υπόστασης, του δράματος ή του άθλου του καλλιτέχνη, αλλά όχι αναγκαστικά τη γραφή και τη μορφή που παίρνει το έργο του όταν και εάν ποτέ αυτονομείται.

Η επαναστατικότητα της τέχνης κι ο επαναστατημένος καλλιτέχνης, που αποτελούν για την τέχνη τότε ξεχωριστά κεφάλαια και πρακτικές, εκφράζονται στην περίπτωση του Ακριθάκη μαζί και άμεσα, με τη στάση της ζωής του και το ίδιο του το έργο και τη γραφή, που εγκαταλείπουν κάθε έμμεση εικονογράφηση ευγενών προθέσεων. Μαζί με την άρνηση της σοβαροφάνειας, ανοίγει προκλητικά ο χώρος της φαντασίας, του ασήμαντου, του απρόβλεπτου, του απρόσμενου, που τον οδηγούν στια αχαρτογράφητες περιοχές του τυχαίου και του άλογου».

Οι λόγοι της καρδιάς

Όσο για την ίδια τη Χλόη Ακριθάκη, «τα τετράδια είναι μέρος της παιδικής μου ηλικίας {…} Παιδικά μου σχέδια, σχέδια που κάναμε μαζί, ακόμη και γράμματά μου σ’ αυτόν, είναι εκεί. Διαβάζω και άλλα όμως. Κάποια με συγκινούν βαθύτατα, κάπου – κάπου βρίσκω διηγήσεις που με κάνουν να στραβώνω τα χείλη».

Μπορεί κανείς να απαντήσει στη Χλόη Ακριθάκη με τη ρήση του Πασκάλ:

Υπάρχουν λόγοι της καρδιάς, μπροστά στους οποίους η λογική σιωπά…

Πληροφορίες

Αλέξης Ακριθάκης

Γράφοντας τη ζωγραφική

Ημερολόγιοα 1960-1990

Επιμέλεια: Θάνος Σταθόπουλος – Χλόη Ακρικάκη

Εκδόσεις Άγρα

Δεκέμβριος 2024