Χάρης Βλαβιανός: «Γιατί στο σπήλαιο κάνουν πάρτι;»

Στο βιβλίο Πλατωνικοί Διάλογοι ή γιατί στο σπήλαιο κάνουν πάρτι, ο Χάρης Βλαβιανός αναδεικνύει το άτυπο (αγγλοσαξονικό) credo της λογοτεχνίας. Ότι η συναισθηματολογία ειναι η αποτυχία του αισθήματος. «Η τέχνη πρέπει να σε κάνει να γελάς λίγο, να φοβάσαι λίγο, αλλά να μην πλήττεις ποτέ».

Ή όπως είχε διατυπώσει ο κορυφαίος ευφυολόγος Όσκαρ Ουάιλντ: «Το σοβαρό πρέπει να διατυπώνεται με χιούμορ και το ασήμαντο με σοβαρότητα».

Είπα, είπες

Πρόκειται για συλλογή ευσύνοπτων λογοτεχνικών κειμένων (όχι αυστηρά διηγημάτων), με τη μορφή διαλόγων και πνεύμα παιγνιώδες, σκωπτικό.

Ο Χάρης Βλαβιανός αποδεικνύεται απατηλά απλός, οι λέξεις κυλάνε μέσα από τα δάχτυλά του με τρομακτική ευκολία. Όμως καταφέρνουν με λεπτή ειρωνεία και καθαρές πινελιές να αποτυπώσουν το σύνθετο περίγραμμα της σύγχρονης εποχής.

Ο βραβευμένος ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής συγκεντρώνει στα κείμενα αυτά τις διαχρονικές αγάπες του: Φιλοσοφία, πολιτική, ηθική, Ιστορία, ποίηση. Επισης, τα λογοπαίγνια, η αυτοαναφορικότητα, οι πολύσημη σταχυολόγηση από τον πλούτο της παγκόσμιας κληρονομιάς, φωτίζουν τις ιδέες του σε φόρμα πυκνή και ύφος αιχμηρό. Η αδιόρατη αίσθηση μιας απονενοημένης απεύθυνσης σε ένα αφηρημένο πρόσωπο…

Από τον Πλάτωνα στο Τέιτ

Η ιδέα για τους διαλόγους, όπως σημειώνει, εκτός από τον Πλάτωνα οφείλεται και στον Τζέιμς Τέιτ (James Tate, αγαπημένος του Άσμπερι, που με τη σειρά του είχε μεταφράσει ο Βλαβιανός). Ο αμερικανός ποιητής με το ανατρεπτικό χιούμορ μορφοποίησε πολλά από τα κείμενά του με απλούς διαλόγους «είπα, είπες», που χρησιμοποιεί εν προκειμένω και ο Χάρης Βλαβιανός.

Αυτοπροσωπογραφία

Ο Χάρης Βλαβιανός τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για την ποιητική συλλογή Αυτοπροσωπογραφία σε λευκό (εκδόσεις Πατάκη, 2018) που απέσπασε πλήθος άλλων διακρίσεων. Ενώ πρόκειται ίσως για τον σημαντικότερο εν ζωή μεταφραστή από τα Αγγλικά. Η μεγάλη του προσφορά στην ποίηση ενισχύεται και από την πολύχρονη έκδοση του αξιόλογου περιοδικού Ποιητική. Παραμένει πάντα πολύτιμος σύμβουλος έκδοσεις στον Πατάκη.

Γεννήθηκε στη Ρώμη και ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Αγγλία με ένα διδακτορικό Πολιτικής θεωρίας από την Οξφόρδη.

Σατιρική φλέβα

Στο συγκεκριμένο βιβλίο αποφάσισε να συγκεντρώσει κείμενα «στα οποία να αποτυπώνεται η σατιρική φλέβα που απέκτησα ζώντας επί πολλά χρόνια στην Αγγλία και διαβάζοντας από μικρός Βρετανούς και Ιρλανδούς συγγραφείς. Έχω περάσει άκρως απολαυστικές ώρες παρέα με τον Sterne, τον Swift, τον P.G. Wodehouse, τον Jerome K. Jerome, τον Evelyn Waugh, τον Saki, τον Roald Dahl, αλλά και με τον Sydney Smith, τον Wilde, τον G.K. Chesterton, τον Shaw, τον “πικρόχολο” Larkin και τις υπέροχες Stevie Smith και Wendy Cope. Οι κωμωδίες του Βάρδου, όπως Πολύ κακό για το τίποτα, Κωμωδία παρεξηγήσεων, και Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας, παρέχουν μερικούς από τους πιο αστείους μονολόγους της βρετανικής λογοτεχνίας».

Επειδή το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες, συμπεριλαμβάνονται ποιήματα της εξαίσιας Κάρολ Αν Ντάφι (Carol Ann Duffy) και του Ντμίτρι Πρίγκοφ (Dmitri Prigov) που με έναν ιδιότυπο τρόπο ενσωματώνονται αρμονικά στο ενιαίο ύφος του βιβλίου.

Και αν η σχέση με τον Πλάτωνα δεν προκύπτει αυτονοήτως από την ανάγνωση αυτών των κειμένων για τον μέσο αναγνώστη (τον μη εξοικειωμένο με την φιλοσοφία), ωστόσο παραμένει δεσμευμένος από την καίρια κριτική με το ευθύβολο χιούμορ.

Δίφωνες φούγκες

Τα σύντομα αυτά κείμενα θυμίζουν τους Δουβλινέζους όχι στο ύφος (και την τραγικότητα της ειμαρμένης που αποτυπώνει ο Τζόις), αλλά στην έντονη θεατρικότητα και διαύγειά τους.

Εξάλλου, ο Χάρης Βλαβιανός δεν επιδιώκει το βάθος και τη μακροσκοπική ματιά του κορυφαίου ιρλανδού λογοτέχνη.

Τα κείμενα του Βλαβιανού μοιάζουν περισσότερο με ευφυή επίκαιρα της σημερινής συνθήκης που με την  ευκρίνειά τους αποκρυσταλλώνουν τις αδιόρατες πτυχές της ανθρώπινης επικοινωνίας. Τα χάσματα, τις παρεξηγήσεις, αλλά και τον (μασκαρεμένο) πόνο.

Απόσπασμα από το Αν δεις πιράνχας στο όνειρό σου

Ένας άνδρας ξυπνάει κάθιδρος στη μέση της νύχτας.

Στο όνειρό του είδε να τον κατασπαράζουν εκατοντάδες πιράνχας. Δίπλα του, η Βανέσσα ξύπνησε.

 

«Και σε κατασπάραξαν;» είπε.

«Μόλις με δάγκωσε το πρώτο, ξύπνησα» είπα.

«Πού σε δάγκωσε;» είπε.

«Εκεί» είπα.

«Εκεί πού;» είπε.

«Εκεί!» είπα.

«Α! Εκεί!» είπε. «Είναι προφανής ο λόγος που είδες αυτό το όνειρο» {…}

«Μίλησες εχθές με την πρώην σύζυγό σου!» είπε.

«Τι δουλειά έχουν τα πιράνχας με την πρώην σύζυγό μου;» είπα.

«Είναι δυνατόν να είσαι τόσο αφελής;» είπε. «Πώς φαίνεται ότι δεν έχεις κάνει ποτέ σου ψυχανάλυση!».

«Λες αυτό να φταίει;» είπα. «Τι πρέπει να κάνω για να γλιτώσω;».

«Να διαβάσεις για αρχή όλα τα έργα του Φρόυντ, του Άντλερ, του Γιουνγκ, του Ρανκ, του Φερέντσι, του Φρομ, του Μπινσβάγκερ» είπε.

«Όλα;» είπα. «Μα αυτό θα πάρει χρόνια. Ως τότε θα βλέπω τρομακτικούς εφιάλτες;»…

 

Και το ενσταντανέ συνεχίζει έτσι μέχρι τέλους στον ίδιο στακκάτο ρυθμό.

Το σεξ

Το ύφος του Βλαβιανού συγγενεύει περισσότερο με τη δροσιά και τον ερωτισμό μιας κομεντί του Ρενέ. Η υπαρξιακή ανησυχία προκύπτει μέσα από την καθημερινότητα: Και κυρίως το σεξ.

Ορισμένες φορές και τον θάνατο.

Το σουρεαλιστικό στοιχείο

Η φόρμα τους προσιδιάζει τις δίφωνες φούγκες με δύο πρόσωπα όπου ο ένας ομιλητής λειτουργεί αντιστικτικά έναντι του άλλου. Πολλές φορές για να ανατρέψει τη λογική του πρώτου ή για να την καταστήσει άλογη.

Βγαλμένα από τη ζωή, αλλά με τον τρόπο των σουρεαλιστών: Το σουρεάλ σερβίρεται ως πραγματικό, κανονικό, και έτσι προκαλεί άφθονο, αυθόρμητο γέλιο. Το οποίο όταν καταφέρνει να προσεγγίσει τις υποσυνείδητες χορδές της ύπαρξης, τότε ίσως απλώς κρύβει μια ασυναίσθητη αμηχανία…

Ένας από τους ήρωρές του εγκαταλείπεται από τη σύζυγό του και ακολούθως τα φτιάχνει με μια new age γιόγκι ονόματι Στέλλα, που αρχικά τουλάχιστον αποδεικνύεται σωτήρια. Όχι όμως για πολύ.

«Και ξαφνικά χωρίς να το καταλάβω, βρέθηκα στην κοιλιά της ηλεκτρικής σκούπας, μαζί με ένα σαμιαμίδι, που προφανώς είχε τρυπώσει στο διαμέρισμα {…} Τελικά ο Μπαγκουάν ήταν αληθινός godman και η Στέλλα μάγισσα {…} Ο Μπαγκουάν έλεγε ότι όλοι μας έχουμε έρθει στη ζωή για να εκπληρώσουμε έναν σκοπό. Μήπως αυτός ήταν ο δικός μου; Να είμαι ένα σκουπίδι μέσα στη σακούλα μιας  Ηοοver; Τι να κάνει άραγε τώρα ο Αργύρης με τη Μερόπη; Τους σκέφτομαι πού και πού όταν το σαμιαμίδι με κοιτάει με γουρλωμένα μάτια».

Και πάει λέγοντας.

Και το πέπλο της ύπαρξης

Διότι όπως γράφει και ο Ισαάκ Μπάμπελ, «αν είναι να σηκώσουμε το πέπλο της ύπαρξης, ας το κάνουμε χαμογελώντας».

Ο Χάρης Βλαβιανός πολλές φορές στα πεζά αλλά και σε μερικά από τα ωραιότερα ποιήματά του, μοιάζει να διαπραγματεύεται τα παιδικά του τραύματα.

Αρκούντως τραγικά ώστε να μπορούν να εμπνεύσουν τη λογοτεχνία, που καθιστά «τη ζωή ωραιότερη και πιο υποφερτή». Όπως τουλάχιστον υποστήριξε Ένας τζέντλεμαν που τρώει πάντοτε με τα χέρια…

Πληροφορίες

Χάρης Βλαβιανός

Πλατωνικοί Διάλογοι 

ή 

γιατί στο σπήλαιο κάνουν όλοι πάρτι

Εκδόσεις Πατάκη, Νοέμβριος 2022

σελ. 245