«Αυτό είναι το γράμμα μου στην Οικουμένη», έγραφε σε ένα από τα ποιήματά της η Έμιλι Ντίκινσον. Από αυτό δανείζεται τον τίτλο του ο συλλογικός τόμος ποιημάτων που μεταφράζει ο Χάρης Βλαβιανός, υπεύθυνος εκδόσεων στον Πατάκη. Πρόκειται να κυκλοφορήσει εντός των ημερών.

Ο κορυφαίος ίσως μεταφραστής ποίησης από την αγγλική γλώσσα στα ελληνικά (και ποιητής) Χάρης Βλαβιανός, καταφέρνει να κεντήσει ψιλοβελονιά τον απαράμιλλα πυκνό και ευαίσθητο στίχο της.

Η Έµιλυ Ντίκινσον παραμένει αναντίρρητα η κορυφαία ποιήτρια του 19ου αιώνα. «Μαζί µε τον Γουόλτ Γουίτµαν, αποτελούν τους δύο διακριτούς πυλώνες της αµερικανικής ποίησης», όπως σημειώνει ο εκδότης. Η ποίησή της προαναγγέλλει τον µοντερνισµό και τα λογοτεχνικά ρεύµατα που ακολούθησαν.

Επηρέασε ίσως όσο καμία άλλη την αγγλοσαξονική ποίηση του 20ού και 21ου αιώνα.

 

Αυτό είναι το γράμμα μου στην Οικουμένη

Που ποτέ δεν έγραψε σε Μένα – 

Τ’ απλά Νέα που η Φύση μού είπε – 

Με τρυφερή Μεγαλοπρέπεια

 

Το μήνυμά της το προσφέρει

Σε Χέρια που δεν μπορώ να δω –  

Χάριν Εκείνης – Γλυκοί – συμπατριώτες – 

Τρυφερή ας είναι η κρίση σας – για Μένα

(1862/1863)

«Με εξαίρεση τον Σαίξπηρ, η Ντίκινσον εκδηλώνει την πιο προωθηµένη γνωστική πρωτοτυπία στην ποίηση της Δύσης από τον Δάντη κι εντεύθεν» επισημαίνει στον Δυτικό κανόνα του ο Χάρολντ Μπλουμ.

Εξίσου και ο δαφνοστεφής ποιητής του Ηνωμένου Βασιλείου Τεντ Χιουζ (υπάρχει έκδοση του Faber με τα αγαπημένα του ποιήματα από την Ντίκινσον και εκτενής εισαγωγή του):

«Είναι δύσκολο να εξαντλήσει κανείς τη µοναδική τέχνη και την απόλαυση που χαρίζει το ποιητικό ταλέντο της Ντίκινσον. Με τον ύµνο και το αίνιγµα, εκείνα τα δυο µικρά οικιακά σκεύη, συνέλαβε το “κέντρο” και την “περιφέρεια” των πραγµάτων –δυο από τις προσφιλείς της εκφράσεις– όσο αποφασιστικά κατάφερε ποτέ η ανθρώπινη φαντασία».

Εκκεντρική μεγαλοαστή

Η Έμιλι Ντίκινσον γεννήθηκε στο Άμερστ της Μασαχουσέτης από διακεκριμένη, καλλιεργημένη οικογένεια. Το σπίτι τους δεσπόζει ακόμη σε κεντρικό σημείο της πόλης. Εκπαιδεύτηκε στην Ακαδημία και στο Παρθεναγωγείο της περιοχής χωρίς να παίρνει τα πνευματικά ερεθίσματα που χρειαζόταν (σύμφωνα με την ίδια). Η μοναχικότητά της, σύντομα την ώθησε να αναζητήσει την εκπαίδευση στη θαλπωρή του σπιτιού της.

Η συνάντηση με τον διάσημο τότε ιεροκύρηκα Τσαρλς Ουόντσγουερθ αποτέλεσε βίωμα ανεκπλήρωτου έρωτα.

Άρχισε να γράφει ποίηση περίπου το 1850 επηρεασμένη από τον Θορώ, τον υπερβατισμό του Έμερσον και την Έμιλι Μπροντέ. Αργότερα τον Σέξπιρ, τον Κιτς, τη Τζορτζ Έλιοτ.

Η πρώτη φάση της ποίησής της (ως περίπου το 1865) αναδεικνύεται ερωτική, με συμβολικό τρόπο. Με χιούμορ και κάποια ζωντάνια, προδίδεται και η δειλία της.

Τα τελευταία δέκα πέντε χρόνια της ζωής της (μετά το 1870), «αυτοεξορίστηκε» σύμφωνα με τους βιογράφους της. Στο στενό οικογενειακό της περιβάλλον και τους λιγοστούς της φίλους μιλούσε με ποιητικά αποσπάσματα και επιγραμματικά σημειώματα, που αποτέλεσαν τον πυρήνα του στιλ της.

Στον μέντορά της, δημοσιογράφο Τόµας Χίγκινσον, έστειλε πέντε ποιήματα ζητώντας τη γνώμη του. Παρότι εκείνος αμέσως αναγνώρισε τη στιχουργική της δύναμη, τη συμβούλεψε να μην τα δημοσιοποιήσει. Φοβόταν τη δημόσια κατακραυγή του προοδευτικού της πνεύματος (που η κλειστή της φύση δεν επέτρεπε να εκφραστεί). Η γνώμη του ενέτεινε την αμφιθυμία της Ντίκινσον απέναντι στην αναγνώριση.

Η Ομορφιά θα με κατακλύζει ώσπου να πεθάνω

                            Ομορφιά λυπήσου με παρακαλώ

Η ιδιοτυπία της Ντίκινσον

Πολλά στοιχεία εδραιώνουν την πρωτοτυπία της ποίησής της. Τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενο. Η χρήση σημείων στίξεως και ειδικά οι παύλες, η ιδιότυπη σύνταξη, παραμένουν δομικά (και συνάμα εκφραστικά) στοιχεία του ύφους της. Όσο και η χρήση κεφαλαίων γραμμάτων για να προσδώσει σε έννοιες μεγέθη συμβολικά και αρχετυπικά. Παρομοίως και η απουσία τίτλων (ορισμένοι μελετητές χρησιμοποιούν ως τίτλους τον εναρκτήριο στίχο της). Η λιτή, κρυπτογραφική φόρμα.

Αυτά τα μορφικά χαρακτηριστικά «εντατικοποοιούν» και αναδεικνύουν το στοχαστικό βάθος και τη θεματική της τόλμη. Της επιτρέπουν τον βίαιο ρυθμό και αστείρευτη εναλλαγή μέτρων και προσωδίας.

Προδίδουν τη μοναδική εσωτερικότητά της, την ανεπαίσθητη ειρωνεία, την έντονη φαντασία της. Επίσης, το διαχρονικό μεταφυσικό της προβληματισμό, την παρουσία μίας άλλης πραγματικότητας μέσα στην πραγματικότητα. Την εμμονή της με τον Θάνατο και τη Φύση, ωμή όσο και τρυφερή.

Μέσα από το ποιητικό της φίλτρο η Ντίκινσον μεταγγίζει το απόσταγμα των πραγμάτων, συλλαμβάνει μεγέθη οντολογικά μέσα από στοιχεία μικρά και καθημερινά. Έτσι μέσα στο ίδιο ποίημα μπορούσε να συνταιριάξει το οικείο και βατό με το παράδοξο και μεταφυσικό.

Πρόκειται για τα αδιαμφισβήτητα επιτεύγματά της. Η τρομακτική εστίαση, η ασυναγώνιστη εκφραστική ακρίβεια, η ικανότητα πύκνωσης νοημάτων.

Τα 1775 ποιήματα που άφησε η Ντίκινσον παθαίνοντας μαρτυρούν κυρίως πλούτο συναισθημάτων, τη βαθιά ανάγκη της για επικοινωνία. Μέχρι τέλους τραγικά μοναχική και ντυμένη πάντα στα λευκά, διατήρησε ως αφηρημένους συνομιλητές της, τη Μούσα και τον μυστηριώδη Αφέντη της.

Εμβάθυνση

Μετά τον Τ.Σ. Έλιοτ, η επιρροή της στην ποιητική τέχνη παραμένει αταλάντευτη. Τον Έλιοτ (την Άγονη Γη) μετέφρασε πέρσι ο Χάρης Βλαβιανός. Φέτος αναμετριέται με την Ντίκινσον.

Η πολύπλευρη προσωπικότητά της, το εύρος και οι προεκτάσεις του έργου της καλύπτονται πλήρως σε αυτήν την πλούσια έκδοση.

Αποσπάσµατα από πλήθος επιστολές της ποιήτριας, φωτίζουν την προσωπικότητα και τις εµµονές της (ακόμη και με τη γυναίκα του αδελφού της).

Ο βραβευμένος ποιητής και μεταφραστής Χάρης Βλαβιανός παραδίδει πάντα δίγλωσσες μεταφράσεις.

Παρομοίως και στη συγκεκριμένη έκδοση των 160 ποιημάτων. Ο αναγνώστης καταφέρνει έτσι να συνομιλήσει πιο γόνιμα με την οντολογική ποίηση της Ντίκινσον. Με την αντιδιαστολή, τη σύγκριση, μπορεί να αμφισβητήσει κανείς ή να επικυρώσει τις δύσκολες επιλογές του μεταφραστή. Και σε κάθε περίπτωση να εμβαθύνει στην ποίησή της.

Διάβασα την ποινή μου – ψύχραιμα –

Την ξανακοίταξα με προσοχή,

Να βεβαιωθώ πως λάθος δεν είχα κάνει

Στο τελικό της άρθρο – 

Η Ημερομηνία, και ο λόγος, της ντροπής – 

Κι ύστερα η Ευλαβική Διατύπωση

Πως ο «Θεός ελεεί» τις Ψυχές

Οι Ένορκοι ψήφισαν Εκείνον – 

Ήθελα η ψυχή μου να γνωρίζει – τι τέλος την περιμένει – 

Ώστε όταν φτάσει, Αγωνία άλλη να μη νιώσει – 

Αυτή κι ο Θάνατος, να γνωριστούν  – 

Να συναντηθούν ήρεμα, σαν φίλοι – 

Ν’ αποχεραιτιστούν, και να χωρίσουν, χωρίς Υπαινιγμό – 

Κι εκεί, το Ζήτημα να λήξει – 

 

Διαβάστε επίσης Ο Χάρης Βλαβιανός: Αντιμέτωπος και πάλι με τη Λουίζ Γκλικ