Αθήνα, η πόλη της σοφίας – Η συναρπαστική ιστορία της από ιρλανδό συγγραφέα

Η ελληνική μυθολογία τα λέει ωραία και ξεκάθαρα.

Την ίδια πόλη διεκδικούσαν, μια φορά κι έναν καιρό, δύο θεοί, η Αθηνά κι ο Ποσειδώνας, γι΄αυτό και αποφάσισαν να μονομαχήσουν. Κέρδισε η Αθηνά ως γνωστόν, εξ ου και η πόλη πήρε το όνομά της. Στην πραγματικότητα βέβαια και όπως είναι επιστημονικά αποδεκτό το αντίθετο έγινε, αλλά εν τέλει αυτό δεν έχει σημασία. Γιατί το σημαντικό είναι, ότι η Αθηνά ως θεά της σοφίας που ήταν, προστάτευε με τη φρονιμάδα και τη λογική της την πόλη της. Τώρα, αν οι Αθηναίοι σε βάθος χρόνου «κληρονόμησαν» κάτι από τη σοφία της είναι θέμα της Ιστορίας να το αποδείξει…

Ο συντάκτης του Economist όμως Μπρους Κλαρκ, ιρλανδός δημοσιογράφος και συγγραφέας φαίνεται να θεωρεί, ότι ακόμη και σήμερα, η Αθήνα είναι η πόλη της σοφίας! Αυτός είναι και ο τίτλος του βιβλίου του «Athens: City of Wisdom» – μη μεταφρασμένο στα ελληνικά ακόμη – ένα πόνημα 500 σελίδων όπου χωρούν όλα! Από τη βαθιά αρχαιότητα, όπως ο προαναφερόμενος μύθος ως την εντελώς σύγχρονη εποχή: Με την οικονομική κρίση, τις διαμαρτυρίες, τα μνημόνια αλλά και την ταχύτατη ανάκαμψη. Κι αυτή ακριβώς τη διαδρομή ακολουθεί και ο Economist παρουσιάζοντας το έργο του συνεργάτη του στο άρθρο με τίτλο «Μια συναρπαστική, πρωτότυπη ιστορία μιας από τις παλαιότερες πόλεις του κόσμου».

Το επίτευγμα

Ο Μπρους Κλαρκ άλλωστε, γνωρίζει πολύ καλά την Αθήνα. Ήταν έφηβος ακόμη στη δεκαετία του ΄70, όταν ταξίδευε με την οικογένειά του στα ελληνικά νησιά μ΄ένα σκάφος που είχε καπετάνιο τον πατέρα του κι ίσως εκείνη η εμπειρία τον ώθησε να διδαχθεί αρχαία ελληνικά στο Πανεπιστήμιο κι ως φοιτητής να ξαναβρεθεί στην Ελλάδα βγάζοντας για λίγο το χαρτζιλίκι του με μαθήματα αγγλικών. Κυρίως όμως, ως ανταποκριτής του Reuters πλέον, ήταν στην Αθήνα από το 1982 ως το 1986, μία από τις πιο σημαντικές περιόδους της μεταδικτατορικής εποχής.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου στην κυβέρνηση και η Μελίνα Μερκούρη στον πολιτισμό ήταν τα πρόσωπα που «έγραφαν» και διεθνώς με τα πεπραγμένα και τις δηλώσεις τους κι ο ίδιος τους παρακολούθησε από κοντά. Πήγε σε προεκλογικές συγκεντρώσεις αλλά ανηφόρησε και στα στενά της Πλάκας, πόνεσαν τα μάτια του από τις άκαμπτες σειρές των πολυκατοικιών που κυριαρχούσαν σε μεγάλο τμήμα της πόλης αλλά και θαμπώθηκαν από το κάλλος των μνημείων της Ακρόπολης. Έζησε την καθημερινή αναρχία της Αθήνας αλλά και γοητεύθηκε από την αυθεντικότητά της.

Όλα αυτά δεν μπορούσε παρά να γίνουν βιβλίο. Παρ΄ότι ο ίδιος έζησε και σε άλλες χώρες και πόλεις, όπως όταν ήταν ανταποκριτής στη Μόσχα για τους Times, η Ελλάδα είναι πάντα ο τόπος στον οποίο επανέρχεται συχνά. Το βιβλίο του μάλιστα «Δυο φορές ξένος» (εκδόσεις Ποταμός), που αναφέρεται στις μαζικές απελάσεις που διαμόρφωσαν την σύγχρονη Ελλάδα και Τουρκία έχει τιμηθεί το 2007 με το σημαντικό Βραβείο Ράνσιμαν.

Στην «Αθήνα: Η πόλη της σοφίας» ο Μπρους Κλάρκ κάνει «ένα επίτευγμα», όπως σημειώνει ο Economist, προτείνοντας «να το διαβάσουν όλοι όσοι γνωρίζουν ήδη την ιστορία, τη σημασία και τη γοητεία αυτής της πόλης αλλά και όσοι θέλουν να την γνωρίσουν». Η προσέγγιση του συγγραφέα άλλωστε, που γίνεται με ακρίβεια, δεξιότητα αλλά και με χιούμορ φαίνεται ότι πείθει. Συνοδοιπόροι του σ΄αυτή τη διαδρομή, από την Αγία Φιλοθέη, την μοναχή του 16ου αιώνα που μαρτύρησε από ληστές και έγινε η προστάτιδα της πόλης ως την νοσηλεύτρια Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ, που περπάτησε στην Ακρόπολη με το φως του φεγγαριού και γύρισε στο σπίτι με μια μικρή κουκουβάγια και ως το Γιώργο Σεφέρη με τη δήλωσή του ενάντια στη χούντα αλλά και την ποίησή του, που ακούστηκε στην τελετή των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004.

Ακμή και πτώση

Και η αφήγηση της ιστορίας πάει πάλι πίσω, στην αρχή. Διότι «Επιλέγοντας την Αθηνά ως προστάτιδα της πόλης τους, αντί του Ποσειδώνα οι Αθηναίοι έκαναν μια έξυπνη κίνηση», σημειώνει το βρετανικό περιοδικό. «Σύμφωνα με τον μύθο, η θεά της Σοφίας κέρδισε, φυτεύοντας μια ελιά ως υπόσχεση γόνιμης μακροζωίας. Τρεις χιλιάδες χρόνια μετά, η πόλη παραμένει μία από τις μεγάλες και πιο ενδιαφέρουσες πρωτεύουσες του κόσμου».

Τα γεγονότα είναι γνωστά. Από τον 8ο π.Χ. αιώνα η Αθήνα αποκτά σιγά σιγά κύρος και δύναμη, κατατροπώνει δύο φορές τους Πέρσες εισβολείς, ανεγείρει τα μνημεία της Ακρόπολης και στα αετώματα του Παρθενώνα αποτυπώνει το ήθος, την αξιοπρέπεια και την ανωτερότητα της πόλης, έχοντας δημιουργήσει μία επαναστατική μορφή διακυβέρνησης, το δημοκρατικό πολίτευμα.

«Αλλά και στη Ρωμαϊκή εποχή παραμένει νευραλγικό κέντρο πνευματικής ζωής, εκπαιδεύοντας την ελίτ της αυτοκρατορίας και εμπνέοντας για την ανέγερση νέων μνημείων όπως η Πύλη του Αδριανού, ο ναός του Ολυμπίου Διός και η Βιβλιοθήκη», όπως σημειώνεται στο άρθρο.

Κι αν στην νέα εποχή του Χριστιανισμού η πολυθεϊστική Αθήνα χάνει τη σημασία της, ιδίως με το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών τον 6ο αιώνα από τον Ιουστινιανό, ο Κλαρκ επισημαίνει, ότι ένα μέρος της επιρροής τους επέζησε. Επιπλέον στη Βυζαντινή εποχή ο Παρθενώνας γίνεται εκκλησία και τόπος προσκυνήματος αφιερωμένος στην Παναγία.

Η άνοδος

Οι αιώνες όμως κυλούν πολύ αργά για την πόλη, στην οποία, όπως θυμίζει ο Κλαρκ εναλλάσσονται οι κατακτητές. Ιταλοί, Ισπανοί, Οθωμανοί και τέλος οι ευρωπαίοι ταξιδιώτες, που θαυμάζουν τα αρχαία ερείπια αλλά κάποιοι και τα λεηλατούν. Ο συγγραφέας αφιερώνει εδώ πολλές σελίδες περιγράφοντας με λεπτομέρειες την κλοπή του Έλγιν για την οποία έχει ξεκάθαρη γνώμη. Άλλωστε μόλις πριν ένα μήνα με άρθρο του πήρε σαφή θέση υπέρ της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο και την επανένωσής τους στο Μουσείο Ακρόπολης, γράφοντας μεταξύ άλλων, ότι «Η απομάκρυνση των λεγόμενων Ελγινείων Μαρμάρων έχει από καιρό χαρακτηριστεί ως μια κραυγαλέα πράξη αυτοκρατορικής λεηλασίας».

Από την απελευθέρωση της Ελλάδας όμως η ιστορία εξελίσσεται γοργά με την Αθήνα πρωταγωνίστρια των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων. Ο Κλαρκ στέκεται έτσι στην «Μεγάλη Ιδέα της συγκέντρωσης όλων των Ελλήνων σε μια νεοβυζαντινή πολιτεία με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη», όπως αναφέρει ενώ χαρακτηρίζει τον Ελευθέριο Βενιζέλο ως «σχεδόν αλάνθαστη πολιτική ιδιοφυΐα», που παρά λίγο να τα καταφέρει…

Αντίθετα όμως η αποτυχία οδήγησε στην τεράστια ανταλλαγή πληθυσμών για την οποία έχει ήδη γράψει ο ίδιος («Δυο φορές ξένος»), επισημαίνοντας ωστόσο την συνεισφορά των προσφύγων στην ανάπτυξη της οικονομικής και πολιτιστικής ζωής στην Ελλάδα. Και δεν παραλείπει πάντως να αναφερθεί στην παρέμβαση των μεγάλων δυνάμεων στα εσωτερικά της χώρας σε όλες τις εποχές αλλά και στις συνέπειες της χρηματοπιστωτικής κρίσης και στις διαμαρτυρίες για το πακέτο λιτότητας που επιβλήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Για να καταλήξει ωστόσο θετικά και αισιόδοξα στην μεγάλη ανανέωση, που ήρθε από την ανάκαμψη της χώρας.

Εν τέλει ο συγγραφέας, μελετητής της Ιστορίας, παρατηρητής του τόπου και των ανθρώπων, μας «αγαπά» αλλά και δεν μας χαρίζεται. Δεν έχει κανένα λόγο να τυφλωθεί και να καλύψει ως …αόρατα τα μύρια κακά αυτής της πόλης, από την άλλη όμως, με μάτια και καρδιά ανοιχτά εκτιμά τις ιδιαιτερότητές της και υποκύπτει στην αιώνια γοητεία της…

Διαβάστε επίσης:

Στο Μουσείο Σαλίνας του Παλέρμο το άγαλμα της Αθηνάς – Ο δρόμος που καλείται να ακολουθήσει και η Βρετανία

UNESCO: Η μεγάλη κρίση στον πολιτισμό είναι εδώ – Χαμένες δέκα εκατομμύρια θέσεις εργασίας