Ο Αργύρης Καστανιώτης καλείται να πλοηγήσει τον ιστορικό πλέον εκδοτικό οίκο μέσα στα αδυσώπητα δεδομένα της παγκόσμιας πανδημίας, αμέσως μετά το πέρας (;) της οικονομικής ύφεσης.

Βέβαια αυτό το μπραντ νέιμ, όπως θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει τις εκδόσεις Καστανιώτη, συνεχίζει επάξια την παράδοση που θεμελίωσε ο πατέρας του, Θανάσης Καστανιώτης, όταν με την οίηση της νεαρής του ηλικίας, το 1968, τάραξε τα νερά της εκδοτικής πραγματικότητας μεσούσης της συνταγματικής τότε κρίσης. Κοινώς, στην καρδιά της Χούντας.

Σαν αναπάντεχος κομήτης, εμπλούτισε το εκδοτικό τοπίο στο οποίο τότε δέσποζαν οι κολοσσοί Ατλαντίς, Ίκαρος, Γκοβόστης, Ι. Δ. Κολλάρος, Σιδέρης, Κέδρος της Νανάς Καλλιανέση και με την μεταπολίτευση σάρωσε την αγορά καθιερώνοντας αμέσως το διεθνές προφίλ του σε μία Ελλάδα ακόμη εσωστρεφή και παραμερισμένη.

«Η περίοδος της πρώτης καραντίνας ήταν μια πρωτόγνωρη κατάσταση για την αγορά και ο χώρος του βιβλίου δεν έμεινε ανεπηρέαστος» διαπιστώνει σήμερα ο Αργύρης Καστανιώτης.

Ωστόσο, σε αυτό το χαρακτηριστικά διεθνές προφίλ και κυρίως στην άτυπη εξειδίκευση του Καστανιώτη στους νομπελίστες της παγκόσμιας συγγραφικής κοινότητας (μακρά η λίστα από τον Ερνστ Χεμινγουέι, τον Έρμαν Έσσε και τον Αντρέ Ζιντ ως την Ντόρις Λέσινγκ και τη Ναντίν Γκόρντιμερ inter alia), ενδεχομένως να οφείλεται η διατήρηση του οίκου στον αφρό ύστερα από το σοκ που υπέστησαν όλοι όταν ξέσπασε η υγειονομική κρίση.

«Τα βιβλία που κινήθηκαν αρκετά στο πρώτο lockdown είχαν να κάνουν πολύ με το κλίμα της περιόδου. Οι αναγνώστες προτίμησαν βιβλία που σχετίζονταν με τα όσα ζούσαμε τότε. Η “Πανούκλα” του Αλμπέρ Καμύ και το “Περί τυφλότητος” του Ζοζέ Σαραμάγκου, κλασικά βιβλία διαχρονικής αξίας και πωλήσεων, ξαναβρέθηκαν στα ευπώλητα των εκδόσεών μας».

Ήδη βρίσκεται υπό έκδοση το αριστουργηματικό Η χρονιά θανάτου του Ρικάρντο Ρέις από τον Σαραμάγκου (Νόμπελ 1998). Ανάμεσα στις νέες εκδόσεις από την παγκόσμια λογοτεχνία συμπεριλαμβάνονται βιβλία των Άμος Οζ και Άλι Σμιθ. Δεν απουσιάζουν ωστόσο και αξιόλογοι σύγχρονοι συγγραφείς, όπως ο Αλέξης Σταμάτης με το πρόσφατο βιβλίο του Αθώα Πλάσματα. 

«Στο δεύτερο lockdown η ελληνική και η μεταφρασμένη λογοτεχνία μας συνεχίζει να είναι στις πρώτες προτιμήσεις των αναγνωστών, αλλά βλέπουμε επίσης ότι τους ενδιαφέρουν και εκδόσεις που τους βοηθούν να κατανοήσουν τη νέα πραγματικότητα, όπως το βιβλίο του Ξενοφώντα Κοντιάδη “Πανδημία, βιοπολιτική και δικαιώματα – Ο κόσμος μετά τον Covid-19”», συμπληρώνει ο Αργύρης Καστανιώτης.

Όπως διευκρινίζει ο εκδότης: «Εμείς, έχοντας την τεχνογνωσία της τηλεργασίας αλλά και έναν κατάλογο χιλιάδων βιβλίων, μπορέσαμε να αντεπεξέλθουμε στις δυσκολίες. Οι βιβλιόφιλοι βρήκαν τρόπους να αγοράσουν βιβλία μας, και μάλιστα από μια ευρεία γκάμα έργων και συγγραφέων, όχι μόνο από την Ελλάδα αλλά απ’ όλο τον κόσμο. Έχω την αίσθηση ότι το βιβλίο θα βγει πιο ισχυρό απ’ όλη αυτή την κατάσταση γιατί αποτελεί την πιο μεγάλη απόλαυση για κάποιον που βιώνει συνθήκες εγκλεισμού». Δεν χρειάζεται να επιλέξει κάποιους συγκεκριμένους συγγραφείς, που ο ίδιος θεωρεί ότι λειτουργούν ως αντίβαρο στην κρίση: «Ο κατάλογός μας είναι από μόνος του μια τεράστια βιβλιοθήκη με αριστουργήματα της παγκόσμιας σκέψης».

Μπροστά στις εκδοτικές βιομηχανίες της Ευρώπης, οι ελληνικοί οίκοι μοιάζουν με βιοτεχνίες ενώ, εν συγκρίσει με τους γίγαντες της Αμερικής, φαντάζουν ως περίπτερα όπως είχε κάποτε σχολιάσει ο πατήρ Καστανιώτης. Αυτό ισχύει ακόμη. Ωστόσο, οι οικογενειοκρατούμενες ελληνικές επιχειρήσεις, παραμένουν πάντα ευέλικτες και ευπροσάρμοστες και η ψηφιακή επιλογή στα χέρια τους λειτούργησε εν προκειμένω υπέρ τους. «Με δεδομένη την προσαρμογή του στις τεχνολογικές απαιτήσεις της νέας κατάστασης, κάθε εκδότης μπορεί να αναπτύξει τους τρόπους επικοινωνίας του με τους αναγνώστες, αξιοποιώντας τις ευκολίες και της δυνατότητες της ψηφιακής εποχής. Εμείς από την αρχή θελήσαμε να δείξουμε στους βιβλιόφιλους ότι είμαστε κοινότητα, συλλογικότητα, όχι ένας εμπορικός και μόνον οργανισμός. Μεταξύ άλλων, για παράδειγμα, δημιουργήσαμε κοινότητα στο Viber, μέσω της οποίας ήρθαμε κοντά με τον κόσμο σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Συνεχίζουμε φυσικά στην ίδια κατεύθυνση, ετοιμάζοντας και τη νέα, πρωτοποριακή ιστοσελίδα μας, που θα διευκολύνει πολύ περισσότερο την επαφή των αναγνωστών με τα βιβλία μας και με τους συγγραφείς μας».

Τη μεγάλη περίοδο ακμής των εκδόσεων Καστανιώτη δεν διαδέχτηκε ποτέ βαθιά βουτιά των οικονομικών μεγεθών, αν εξαιρέσει κανείς την επιβράδυνση που ίσως γνώρισε κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. «Από την ίδρυσή μας μέχρι την εποχή της κρίσης διανύσαμε μια περίοδο ανοδική. Η κρίση μας επηρέασε όπως όλους τους κλάδους της αγοράς, αλλά με πολλή δουλειά και μεγάλη προσοχή στις επιλογές τίτλων καταφέραμε να ανταποκριθούμε στις δυσκολίες, έστω και αν χρειάστηκε να μειώσουμε λίγο την παραγωγή μας», παραδέχεται ο εκδότης.

Ίσως η συστηματικότητα μίας επιχείρησης, η σταθερή συνέπειά της στο εμπόρευμα και το κοινό της, να συμβάλλει τελικά στην ανθεκτικότητά της σε χαλεπούς καιρούς. «Από τα πρώτα μας βήματα υποστηρίξαμε πως η ευθύνη για την έκδοση ενός βιβλίου σημαίνει ταυτόχρονα ευθύνη απέναντι στο δημιουργό αλλά και ευθύνη απέναντι στους αναγνώστες», διευκρινίζει ο ίδιος.

«Μέσα σε περισσότερα από πενήντα χρόνια δημιουργικής δουλειάς έχουμε εκδώσει πάνω από 6.500 τίτλους. Στον κατάλογό μας φιλοξενείται ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνική, παιδαγωγική και γενικότερα επιστημονική παραγωγή, αλλά και η παγκόσμια κλασική και σύγχρονη παραγωγή: συγγραφείς απ’ όλο τον κόσμο βραβευμένοι με Νόμπελ, Μπούκερ, αλλά και με σημαντικά βραβεία των χωρών τους, και, βέβαια, σπουδαίοι Έλληνες συγγραφείς διακεκριμένοι στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, βρεβευμένοι με Βραβεία Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας και Παιδικού Βιβλίου, βραβεία της Ακαδημίας Αθηνών, βραβεία Λογοτεχνικής Μετάφρασης, βραβεία λογοτεχνικών περιοδικών. Κοντά τους και νεότεροι αξιόλογοι συγγραφείς, που εμπλουτίζουν και εξελίσσουν τη λογοτεχνική γραφή».

Η στρατηγική απάντησή τους στην αδιόρατη απειλή της δεύτερης οικονομικής κρίσης μοιάζει να εξελίσσεται περίπου ως ραγδαία επαναφορά. Ο συνδυασμός του επικείμενου πρωτοποριακού σάιτ με τον ευρύ κατάλογο βιβλίων που πρόκειται να εκδοθούν, δεν αφήνει χώρο για αμφίθυμους δισταγμούς και χάσιμο χρόνου. «Βλέπουμε το μέλλον με αισιοδοξία και αυτή την περίοδο προετοιμάζουμε τους τίτλους μας για ολόκληρο το 2021, στο οποίο θα κυκλοφορήσουν καταπληκτικά βιβλία τόσο από γνωστούς και διακεκριμένους δημιουργούς όσο και από νεότερους, που θα ανανεώσουν με τον δικό τους τρόπο τον χώρο του βιβλίου».

Αν ο Θανάσης Καστανιώτης παραμένει ο αδιαφιλονίκητος σταρ του εκδοτικού χώρου, ο Αργύρης Καστανιώτης μοιάζει με την ήρεμη δύναμη που όλο και περισσότερο απολαμβάνει τα ηνία του ιστορικού αυτού οίκου. «Αυτή την περίοδο διαβάζω το νέο βιβλίο του Steven Levy (Στίβεν Λέβι) με τίτλο Facebook: The inside story.  Σε αυτό ο “γκουρού της τεχνολογικής δημοσιογραφίας” αφηγείται την ιστορία του Facebook, έχοντας καταγράψει εκατοντάδες συνεντεύξεις από εσωτερικούς και εξωτερικούς συνεργάτες της πλατφόρμας, οι οποίοι φωτίζουν με τις μαρτυρίες τους όλους τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την ανεξέλεγκτη λειτουργία της». Μαθαίνοντας από το παράδειγμα των πιονιέρων της διεθνούς κοινότητας, ίσως φέρει και εκείνος κάτι από τον αέρα τους στη φτενή ελληνική εμπειρία.