Στις φοβερές ιστορίες των ελληνοεβραίων της Θεσσαλονίκης που επέζησαν του Άουσβιτς ανατρέχει το ντοκιμαντέρ της Άννας Ρεζάν. Μόλις παρουσιάστηκε στο Ελληνικό Φεστιβάλ του Λος Άντζελες (LAGGF) σε αβάν πρεμιέρ στο πλαίσιο της διεθνούς διοργάνωσης Heritage and Memory: A focus on Jewish Greece για την εβραϊκή κοινότητα Ελλάδας.

Η 28χρονη σήμερα Άννα Ρεζάν έχει αποκτήσει φήμη ως ηθοποιός και μοντέλο (εμφανίζεται ας πούμε συχνά πυκνά στην Εβδομάδα μόδας της Νέας Υόρκης). Τον τελευταίο χρόνο όμως όλα αυτά πέρασαν για λίγο στις ελληνικές καλένδες για τον ανώτερο αυτό σκοπό: Να αναδείξει τις συγκλονιστικές μαρτυρίες των ελληνοεβραίων μέσα από τον κινηματογραφικό φακό της.

Η ίδια μυήθηκε από μικρό κορίτσι στις αφηγήσεις και τη φρίκη της τελικής λύσης, του μαζικού φόνου σε κλίμακα που ο κόσμος δεν είχε γνωρίσει ποτέ ως τότε -ούτε έκτοτε: Η προγιαγιά της εκτοπίστηκε μαζί με άλλους ελληνοεβραίους από την πόλη της και οδηγήθηκε το 1943 στο στρατόπεδο του Άουσβτις.

Η εγγονή της Άννα από τα δέκα πέντε της χρόνια επιθυμούσε να μεταφέρει στον κινηματογράφο τον εφιάλτη του γκέτο. Είχε μάλιστα από τότε σχηματοποιήσει τη σκέψη και την είχε μοιραστεί με τον Ζαφείρη Χαϊτίδη ο οποίος τελικά ανέλαβε τη συμπαραγωγή και τη διεύθυνση φωτογραφίας του έργου.

Η Άννα Ρεζάν από μικρή ταξίδευε συχνά μεταξύ Λονδίνου και Νέας Υόρκης. Θυμάται να τη ρωτούν συχνά αν πράγματι υπήρχαν Εβραίοι στην Ελλάδα και αν συμμετείχαν στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Εκείνες τις στιγμές, όπως πρόσφατα δήλωσε, θυμόταν με απορία τη γνωστή ρήση του Τσόρτσιλ: «Αν δεν υπήρχε η ανδρεία των Ελλήνων και η γενναιοψυχία τους, η έκβαση του πολέμου θα ήταν αβέβαιη».

Η Θεσσαλονίκη ονομαζόταν La madre de Israel (Η μητέρα του Ισραήλ) διότι εκεί εντοπιζόταν η μεγαλύτερη σεφαραδίτικη εβραϊκή κοινότητα στον κόσμο. Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός της Ελλάδος διακρίθηκε τότε ως ο μόνος θρησκευτικός ηγέτης στην κατεχόμενη Ευρώπη που επιτέθηκε κατά πρόσωπο στους Γερμανούς.

Για την υλοποίηση της ιδέας της βρήκε πολύτιμους συνεργάτες και στην Ελλάδα: Τη στήριξαν μεταξύ άλλων ο Γιάννης Κοροδήμος από το κινηματογραφικό αρχείο του Πολεμικού μουσείου, ο προέδρος του ΔΣ στο Εβραϊκό μουσείο Ελλάδος Μάκης Μάτσας καθώς και ο αντιπρόεδρος Μίκης Μοντιάνο, ο οποίος πραγματοποίησε μεγάλη χορηγία για την αποπεράτωση της ταινίας με τη δική του εταιρεία παραγωγής Modiano SA.

Στην πορεία προς την ολοκλήρωσή της εμπλέχτηκαν και άλλοι σημαίνοντες ελληνοεβραίοι όπως ο Σάμπυ Μιωνής καθώς και η γνωστή ελληνίδα συγγραφέας Ελένη Πυργιώτη.

Ο ελληνοεβραικής καταγωγής παππούς της Άννας Λέων Καλαμάρας πολέμησε στο μέτωπο. Και τις δικές του αφηγήσεις επιθυμούσε να αποτυπώσει στο φιλμ: «Από μικρή δεν μπορούσα να διανοηθώ τι είχε βιώσει εκεί», επισήμανε πρόσφατα στα ελληνοαμερικανικά έντυπα.

Στο Λος Άντζελες μετοίκησαν αρκετοί ελληνοεβραίοι επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος μετά την απελευθέρωση όπως η Γκίτα Ζαχαρία. Πρόκειται για την πολυαγαπημένη ξαδέλφη της Μπέρρυς Ναχμία, που έγραψε τη σπαραχτική μαρτυρία Κραυγή για το αύριο (εκδ. Αλεξάνδρεια). Η Γκίτα πέθανε τον περασμένο Οκτώβριο.

Η ταινία της που τιτλοφορείται My People: The Jews of Greece (Οι άνθρωποί μου: Οι Εβραίοι της Ελλάδας) αποτελεί αποθησαύρισμα αρχειακού υλικού ενώ συμπεριλαμβάνει λήψεις από το στρατόπεδο της κολάσεως: Στο Άουσβιτς αφανίστηκαν ένα εκατομμύριο εβραίοι από τα έξι εκατομμύρια της Γενοκτονίας. Πολλές φορές κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων η Άννα Ρεζάν ομολόγησε ότι λύγιζε και έκλαιγε.

Επίσης, η ταινία της παρουσιάζει μαρτυρίες επιζώντων όπως η Νίνα Μπενρουμπή. Ήταν τότε ερωτευμένη με έναν φοιτητή της Ιατρικής στην Αθήνα. Όταν εκείνος πρότεινε να έρθει στη Θεσσαλονίκη για να τη ζητήσει από τους γονείς της, η απάντησή της νεαρής κοπέλας ήταν: «Θα πάρω εγώ τους γονείς μας και θα τους πούμε ότι αν ζήσουμε, θα παντρευτούμε».

Πορεία Μνήμης

Ας σημειωθεί ότι ο πρώην δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης δημιούργησε το θεσμό Πορεία Μνήμης αφιερωμένη στη μνήμη των Ελλήνων Εβραίων θυμάτων των ναζί, που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 15 Μαρτίου.

Η Πορεία Μνήμης ξεκινά συνήθως από την πλατεία Ελευθερίας και καταλήγει στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό Θεσσαλονίκης. Από εκεί τα ξημερώματα της 15ης Μαρτίου του 1943 ξεκίνησε το πρώτο τραίνο με προορισμό το στρατόπεδο εξόντωσης στο Άουσβιτς της κατεχόμενης Πολωνίας.

Φέτος η Πορεία δεν θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο των προληπτικών μέτρων για τον περιορισμό της πανδημίας. Η Μνήμη όμως παραμένει ζωντανή.