Αγγελική Κοτταρίδη: Σε ποιο Γυμνάσιο εκπαιδεύτηκε ο Μέγας Αλέξανδρος

Στην κρίσιμη μάχη της Χαιρώνειας, το 338 π.Χ. όταν ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας καταγάγει νίκη μεγάλη εναντίον όλων σχεδόν των συνασπισμένων πόλεων της νότιας Ελλάδας, επικεφαλής του ιππικού είναι ο δεκαοκτάχρονος Αλέξανδρος.

Μόλις δυο χρόνια είχαν περάσει από την εποχή της μαθητείας του, όταν υποβαλλόταν σε σκληρή σωματική άσκηση, στα όπλα και στην πάλη, διακρινόταν στην ιππασία, μάθαινε την τέχνη του πολέμου και εξασκούνταν στην τεχνική της μάχης από «ίππο πολεμιστή» αλλά και στην διαχείριση στρατιωτικών ελιγμών.

Οι ηγετικές και στρατιωτικές ικανότητές του θα αναδεικνύονταν εξάλλου, σε όλο τους το εύρος μερικά χρόνια αργότερα, όταν επικεφαλής ενός ανίκητου στρατού θα έφθανε στα βάθη της Ασίας, στην Αίγυπτο και στη Λιβύη, έχοντας δημιουργήσει μία από τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες στον κόσμο και αλλάζοντας παράλληλα την ιστορία με την διάδοση του ελληνικού πολιτισμού.

Από μικρός άλλωστε, ο Αλέξανδρος προετοιμαζόταν για τα βασιλικά του καθήκοντα, ωστόσο πού έλαβε αυτήν την εκπαίδευση;

Ένα τεράστιο οικοδομικό συγκρότημα στη Μίεζα της Ημαθίας, που χρονολογείται στα μέσα του 4^ου π.Χ. αιώνα είναι το Γυμνάσιο, όπου ο Αλέξανδρος Φιλίππου μαζί με τους συνομηλίκους του, γιους των ισχυρότερων οικογενειών του βασιλείου θα ασκούσαν πνεύμα και σώμα, όπως υποδεικνύει με την έρευνά της η δρ Αγγελική Κοτταρίδη επίτιμη έφορος Αρχαιοτήτων Ημαθίας.

Ανατρέποντας έτσι, με τεκμηριωμένα επιχειρήματα την παλαιά θεωρία που τοποθετούσε την Σχολή του Αριστοτέλη, του μεγάλου φιλοσόφου, τον οποίο είχε τοποθετήσει ο ίδιος ο Φίλιππος επικεφαλής,  σε ένα ιερό των Νυμφών κοντά στην Νάουσα, η κυρία Κοτταρίδη χαράσσει πλέον τον επόμενο στόχο της, επιστημονικά: Την ολοκλήρωση της ανασκαφής στο βασιλικό Γυμνάσιο της Μίεζας, όπου μαθήτευσε ο Αλέξανδρος και η γενιά των Μακεδόνων, που δημιούργησαν την ελληνιστική οικουμένη και στη συνέχεια βέβαια, την αναστήλωσή του.

Οι Αιγές σήμερα

Μόλις πριν ένα μήνα εγκαινιάστηκε στις Αιγές από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, το κατ’ εξοχήν μεγάλο έργο του Φιλίππου, το ανάκτορο του μακεδόνα βασιλιά, ένα κτήριο πρωτοποριακής, μνημειακής αρχιτεκτονικής, που ξαναβρήκε την αίγλη του, χάρις στην ακάματες προσπάθειες της ίδιας στην υποδειγματική αποκατάσταση και αναστήλωσή του, και το σπουδαίο γεγονός άλλωστε, έκανε το γύρο του κόσμου.

Πριν από έναν χρόνο άνοιξε τις πύλες του το Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών, στο κεντρικό κτήριο του οποίου αρχιτεκτονικά μέλη του ανακτόρου, καθώς και ένα τμήμα της πρόσοψής του έχουν βρει ιδανική στέγη, όπως επίσης γλυπτά και άλλα εξαιρετικά ευρήματα από τις ανασκαφές. Ενώ μόλις τρία χρόνια πίσω έγιναν και τα εγκαίνια του αρχαιολογικού  πάρκου της Νεκρόπολης των Αιγών με την Βασιλική Ταφική Συστάδα των Τημενιδών σε μια έκταση 540 στρεμμάτων με 530 σωζόμενους, ορατούς τύμβους, μοναδικό στην Ελλάδα χώρο, που περιφράχθηκε συστηματικά και φυτεύθηκε με νέα δέντρα.

Ένα σύνολο, που με προεξάρχον φυσικά, το Μουσείο των Βασιλικών Τάφων με τον τάφο του Φιλίππου Β΄ «ενοποιήθηκε» και αποδόθηκε στο κοινό στο πλαίσιο μιας ολιστικής ανάδειξης του μεγαλείου του μακεδονικού βασιλείου.

Αλλά και το βασιλικό Γυμνάσιο στην Μίεζα, συνιστά έναν ακόμη ισχυρό κρίκο της ιστορίας, αφού κατ’ εξοχήν αφορά τον διάδοχο, του οποίου τα έργα και η φήμη θα ξεπερνούσαν τα όρια της  Μακεδονίας, της Ελλάδας και όλου του τότε, γνωστού κόσμου.

Ο Αριστοτέλης

Κάτι σαν κολλέγιο και στρατιωτική ακαδημία μαζί – όπως θα ερμηνευόταν σήμερα – δημιούργημα κατά πάσα πιθανότητα του Φιλίππου, ο οποίος αναγνώριζε τη σημασία της συστηματικής εκπαίδευσης, αυτό το Γυμνάσιο  έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην διαμόρφωση της προσωπικότητας και της ηγετικής φυσιογνωμίας του Αλέξανδρου.

Επρόκειτο άλλωστε για τη Σχολή όπου επί τρία χρόνια θα μυούνταν  από τον Αριστοτέλη στα γράμματα, στις επιστήμες, στην πολιτική, στην ηθική  και την φιλοσοφία, ακόμη και στην «μεταφυσική».

«Έχοντας ενστερνισθεί τα πλατωνικά κελεύσματα και πιστεύοντας, ότι η άριστη παιδεία είναι η μόνη εγγύηση για βέλτιστη διακυβέρνηση, ο Φίλιππος γίνεται μέγας χορηγός και ευεργέτης και εγκαινιάζοντας το μοντέλο που θα ακολουθήσουν οι ελληνιστικοί ηγεμόνες καλεί τον διαπρεπέστερο φιλόσοφο και επιστήμονα της εποχής, τον Αριστοτέλη, να αναλάβει την διεύθυνση του γυμνασίου του, δημιουργώντας έτσι το απόλυτο πρότυπο για την εκπαίδευση του ηγεμόνα και των αρίστων», σημειώνει η Αγγελική Κοτταρίδη στο άρθρο της «Ο Αλέξανδρος και ο Αριστοτέλης στην Μίεζα: από τον μύθο του Νυμφαίου στην πραγματικότητα ενός βασιλικού γυμνασίου».

Το άρθρο περιλαμβάνεται στον πρώτο τόμο της τιμητικής έκδοσης «Πολύτροπος» για τον καθηγητή και γενικό διευθυντή του Μουσείου της Ακρόπολης Νικόλαο Χρ. Σταμπολίδη και σ΄αυτό, εκτός από την  πλούσια βιβλιογραφία ενυπάρχουν και όλα τα στοιχεία, που την οδήγησαν στην συσχέτιση και την ταύτιση του συγκροτήματος του Γυμνασίου, δίπλα από το αρχαίο θέατρο της Μίεζας στον κάμπο της Νάουσας, στον δρόμο που ενώνει τις Αιγές με την Πέλλα.

Η μεγαλοφυΐα του Φιλίππου

Κατ’ αρχάς όμως, ο δημιουργός του ο Φίλιππος, που όπως τονίζει η ίδια, αντίθετα με τα λεγόμενα του φανατικού αντιπάλου του Δημοσθένη ήταν ιδιαίτερα μορφωμένος, γνώριζε την Πλατωνική διδασκαλία και διατηρούσε στενές σχέσεις με τους Πλατωνικούς κύκλους ενώ, όπως αποδεικνύουν τα έργα του υπήρξε ο πρώτος πραγματικά πεφωτισμένος ηγεμόνας, σύμφωνα με το πλατωνικό πρότυπο.

Ο Φίλιππος ήταν «μεγαλοφυής στρατηγός, αλλά και πολιτικός και κοινωνικός μεταρρυθμιστής», σημειώνει η κυρία Κοτταρίδη. Κι αυτό, γιατί «κατάφερε, αναβαθμίζοντας το στράτευμα του, να μετατρέψει το χάος που κληρονόμησε στην πρώτη δύναμη της εποχής του και συγχρόνως έθεσε τις βάσεις για την σύνθεση της αποτελεσματικότητας της κεντρικής εξουσίας με τα οφέλη της ελεύθερης, δημιουργικής συμμετοχικότητας σε τοπικό/αστικό επίπεδο, εισάγοντας στο πατροπαράδοτο σύστημα της μακεδονικής βασιλείας τους θεσμούς των αυτόνομων, δημοκρατικά οργανωμένων πόλεων».

Στο πλαίσιο αυτό, και η δημιουργία της Σχολής, στην οποία οι γόνοι των ισχυρότερων οικογενειών του βασιλείου, ογδόντα έως εκατό το πολύ νεαρά τέκνα των εταίρων του, θα περνούσαν την εποχή της εφηβείας και θα μεγάλωναν μαζί με τον δικό του γιο.

Κυρίως όμως, και για τις ανάγκες του βασιλείου, θα είχαν εντατική εκπαίδευση, ώστε να μάθουν πώς να ιππεύουν και να μάχονται με κάθε όπλο και με κάθε τρόπο, προκειμένου  να γίνουν ικανοί  για να οδηγήσουν τους άνδρες στην μάχη και στη νίκη, να στελεχώσουν το στράτευμα και αργότερα τις πόλεις του βασιλείου.

Έτσι, «το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας του Φιλίππου Β΄ θα είναι η εκπληκτική γενιά των ηγετών που έβαλαν τα θεμέλια της Ελληνιστικής Οικουμένης», γράφει η ανασκαφέας.

Τα στοιχεία της ταύτισης

Ως αγορά ή Ασκληπιείο είχε ερμηνευθεί παλαιότερα το συγκρότημα της Μίεζας, το οποίο η κυρία Κοτταρίδη ταυτίζει με το Γυμνάσιο. Χρονολογείται στο β΄ μισό του 4ου π.Χ. αιώνα, αναπτύσσεται σε μία έκταση 35 στρεμμάτων και οι διαστάσεις του είναι απολύτως ασυνήθιστες, αν και όχι μόνον αυτές.

Γιατί, παρά το γεγονός, ότι ένα πολύ μεγάλο τμήμα του δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί ενώ η κατάσταση των ερειπίων είναι κακή, διακρίνονται ορισμένα σημαντικά στοιχεία.  Όπως η κανονικότητα του συνολικού σχεδιασμού, που υποδηλώνει ενιαία αρχιτεκτονική σύλληψη, η πολυτέλεια στην δόμησή του με ακριβό πωρόλιθο, μαρμάρινα κατώφλια, βοτσαλωτά δάπεδα και χρωματιστά κονιάματα, όπως στο ανάκτορο των Αιγών.

Μεταξύ άλλων επίσης, έχει αναγνωριστεί  στο βορειοδυτικό τμήμα του συγκροτήματος ένα τεράστιο περιστύλιο (περίπου 4.000 τ.μ.) ενώ στην δυτική και στην βόρεια πτέρυγά του υπάρχουν έντεκα ανδρώνες, με χωρητικότητα επτά ανάκλιντρων ο καθένας, που σημαίνει, ότι θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν έως και 154 συνδαιτημόνες. Κι ακόμη, όλη τη νότια πτέρυγα του περιστυλίου φαίνεται να καταλαμβάνεται από δύο στενόμακρες αίθουσες, οι οποίες ανακαλούν τις «εξέδρες», που χαρακτηρίζουν τις ελληνιστικές παλαίστρες.

«Τα ανασκαφικά δεδομένα, αλλά και οι κατασκευαστικές, μορφολογικές και τυπολογικές ομοιότητες και αντιστοιχίες με το ανάκτορο των Αιγών επιτρέπουν την χρονολόγηση της κατασκευής του συγκροτήματος την ίδια εποχή με εκείνο, ενώ συνδυαζόμενες με το ασυνήθιστα μεγάλο μέγεθος και την πολυτέλεια του συνόλου, κάνουν  πολύ πιθανό και εδώ να πρόκειται για ένα ακόμη οικοδομικό πρόγραμμα του Φιλίππου Β΄», καταλήγει η αρχαιολόγος.

 Σε κάθε περίπτωση, η απάντηση θα δοθεί επί τόπου.

Διαβάστε επίσης:

Εξωστρέφεια για το Βρετανικό Μουσείο: Δείχνει τα κλεμμένα

Μέσω Γιουγκοσλαβίας τα… οστά του Φιλίππου της Μακεδονίας

Ελληνικές αρχαιότητες επαναπατρίσθηκαν από την Ελβετία