Αμμόχωστος: Η Ιστορία δεν παραγράφεται – Η διαχρονική ελληνικότητα της Κύπρου, απάντηση στον Ερντογάν

«Θυμηθείτε την Αμμόχωστο». Ήταν η ιαχή με την οποία οι Ενετοί επιτέθηκαν και κατατρόπωσαν τους Οθωμανούς στην περίφημη ναυμαχία της Ναυπάκτου τον Οκτώβριο του 1571.

Δύο μήνες πριν, οι οθωμανικές αγριότητες στην πολιορκία και την κατάληψη της Αμμοχώστου με σφαγιασμούς και βασανιστήρια δεν μπορούσαν να μείνουν αναπάντητες. «Θυμηθείτε την Αμμόχωστο» και τώρα όμως. Σαράντα έξι χρόνια μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και την εκδίωξη των Ελληνοκυπρίων στις 14 Αυγούστου του 1974 από την πόλη τους, όχι μόνον δεν έχει επιτραπεί ως σήμερα η επιστροφή τους, παρά τα ψηφίσματα και τις αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών αλλά μεθοδεύεται και η εποίκησή της από Τουρκοκύπριους και άλλους Τούρκους που προτίθεται να στείλει εκεί ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Γιατί μπορεί επί του παρόντος, από αύριο Πέμπτη, να ανακοινώνει το άνοιγμα του παραλιακού μετώπου μόνον, ήδη όμως «υπόσχεται», ότι θα ακολουθήσει και ολόκληρη η πόλη και στη συνέχεια ποιος ξέρει τι. Γνωρίζοντας πλέον κανείς την προκλητικά παραβατική συμπεριφορά του Ερντογάν μπορεί να περιμένει τα χειρότερα. Από τις 11 Μαΐου του 1984 είχαν ζητήσει τα Ηνωμένα Έθνη και το Συμβούλιο Ασφαλείας από την Τουρκία την επιστροφή των Ελληνοκυπρίων στις εστίες τους αντ΄αυτού όμως υπάρχουν σήμερα αυτές οι αρνητικές εξελίξεις.

Τουριστικό θέρετρο

Περισσότερους από 40.000 κατοίκους αριθμούσε η Αμμόχωστος το 1974, ένα τουριστικό θέρετρο παγκόσμιας ακτινοβολίας, με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα και με τα διάσημα ονόματα της εποχής από το χώρο της τέχνης και του διεθνούς τζετ σετ να κάνουν τις διακοπές τους και να φωτογραφίζονται στην περίφημη χρυσή παραλία της. Ήταν η Cote d’Azure της Κύπρου με τα πολυτελή ξενοδοχεία της, τα γαλάζια, κρυστάλλινα νερά της Μεσογείου και τις απέραντες αμμουδιές, που μάγευαν αστέρες του μεγέθους της Ελίζαμπεθ Τέιλορ και του Ρίτσαρντ Μπάρτον, που όπως οι παλιότεροι ακόμη θυμούνται, διέμεναν στο «Argo Hotel» και μοίραζαν αφειδώς δολάρια στο προσωπικό.

Ή τον Πωλ Νιούμαν και την Τζοάν Γούντγουορντ, που τον είχε συνοδεύσει στην Κύπρο το 1960, για όσο καιρό διήρκεσαν τα γυρίσματα της εξαιρετικής ταινίας «Έξοδος» με την Εύα Μαρί Σαντ, τον Ραλφ Ρίτσαρνσον και τον Πήτερ Λώφορντ να διαμένουν όλοι τους στο ξενοδοχείο «Constancia».

Οι φωτογραφίες του Πωλ Νιούμαν και της Τζοάν Γούντγουορντ να περπατούν αγκαλιασμένοι στην αμμουδιά σίγουρα υπήρξαν η καλύτερη διαφήμιση για την ομορφιά της πόλης και της Κύπρου ολόκληρης. Ο διάσημος σταρ άλλωστε πολύ συχνά φωτογραφιζόταν και με τους άλλους επισκέπτες και κατοίκους της πόλης, όπως μαρτυρούν πολλά προσωπικά ενθυμήματα.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1964 θα βρισκόταν στην Αμμόχωστο και η Μπριζίτ Μπαρντό, όπως δείχνει και μια φωτογραφία της στην παραλία: Ένα όμορφο, νεαρό κορίτσι με το τόπι του, όλο χάρη και δροσιά. Στην λίστα των διασήμων εμφανίζονται κι άλλα ονόματα, όπως της Ράκελ Γουέλς, σεξ-σύμπολ εκείνης της εποχής, αλλά και μουσικών, όπως οι ABBA. Τα δύο ζευγάρια από τη Σουηδία που το 1970 έκαναν πρόβες στη βεράντα του ξενοδοχείου «Twiga Tower» ή στην παραλία, διασκεδάζοντας, ενώ εκεί έδωσαν και την πρώτη ερασιτεχνική τους συναυλία, η οποία πάντως είχε περάσει απαρατήρητη.

Μια πόλη σε άνθηση

Γύρω στους 700.000 το χρόνο ήταν οι επισκέπτες της Αμμοχώστου, μιας ζηλευτής πόλης, που βρισκόταν σε μεγάλη άνθηση, όπως όλη η Κύπρος και υποσχόταν ακόμη μεγαλύτερη στο μέλλον… Χτισμένα πάνω στο κύμα -άλλες εποχές τότε- τα ξενοδοχεία της πρόσφεραν την δυνατότητα όχι μόνον της απρόσκοπτης θέας στη θάλασσα, αλλά και την πολυτέλεια να απέχουν μόλις λίγα μέτρα από αυτήν!

Ανάμεσά τους το «King George», ο «Asterias», το «Grecian», το «Florida», ενώ το «Constancia» βρισκόταν σε μία από τις πιο όμορφες παραλίες της περιοχής, τη Γλώσσα (λόγω της μορφολογίας της αμμουδιάς). Πρόκειται μάλιστα, για ένα ξενοδοχείο που χρησιμοποιείται και σήμερα ως «Palm Beach», αλλά μόνον ένα μέρος της παραλίας του είναι προσβάσιμο, καθώς το υπόλοιπο βρίσκεται στην περίκλειστη πόλη.

Βασικός δρόμος της πόλης ήταν η Τζον Κέννεντι, που άρχιζε από ένα σημείο πολύ κοντά στο λιμάνι της Αμμοχώστου, περνούσε μέσα από τα Βαρώσια (σημαίνει προάστιο) με τα ξενοδοχεία και όδευε παράλληλα με την παραλία Γλώσσα. Στο τέλος αυτού του δρόμου ήταν το ξενοδοχείο «Argo» με εξαιρετική θέα στην Πορταριά και στον κόλπο της Συκιάς. Η οδός Λεωνίδα εξάλλου ήταν ο κεντρικός δρόμος με τα καταστήματα αλλά και τα εστιατόρια, τα νυχτερινά κέντρα και τα μπαρ. Εκεί και μία αντιπροσωπεία της Toyota.

Τίποτε από όλα αυτά δεν θυμίζει ωστόσο τη σημερινή κατάσταση στην Αμμόχωστο, που είναι απλώς μία πόλη φάντασμα. Ερημιά παντού, οι δρόμοι γεμάτοι ρωγμές, στα πεζοδρόμια άγριοι θάμνοι, τα κτήρια να χάσκουν αποσαρθρωμένα κι ένας φράχτης, που απαγορεύει την είσοδο. Μόνον οι πορτοκαλεώνες που περιέβαλλαν την πόλη υπάρχουν ακόμη.

Χιλιετίες ιστορίας

Αλλά η Αμμόχωστος και όλη η γύρω περιοχή της, δεν ήταν γνωστή μόνον ως τόπος διακοπών. Μια ιστορία χιλιετιών είναι γραμμένη στα χώματά της, όπως και όλης της Κύπρου. Σε ολόκληρη η επαρχία της Αμμοχώστου, από το ακρωτήρι του Αποστόλου Ανδρέα στην Καρπασία ως την Αγία Νάπα στα νοτιοανατολικά και την Αγκαστίνα στην πεδιάδα της Μεσαορίας η ιστορία της ξεπηδάει σε κάθε βήμα.

Αρχίζοντας ήδη από την 7η π.Χ. χιλιετία, όπως έχουν δείξει τα αρχαιολογικά ευρήματα. Εντυπωσιακοί αρχαιολογικοί χώροι με επιβλητικά, δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, ταφικά μνημεία, πρωτοχριστιανικές βασιλικές, βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες, ιστορικά μοναστήρια, μεσαιωνικά κάστρα, αμυντικά τείχη και οχυρωματικά έργα, αλλά και αξιόλογες οικίες λαϊκής αρχιτεκτονικής, πλούσιες ιδιωτικές, αρχαιολογικές συλλογές και αρχαιολογικά μουσεία συνθέτουν μια ιστορία που είναι γραμμένη στον παγκόσμιο χάρτη.

Σπουδαία ήταν η πόλη Έγκωμη με ίδρυση των 17ο π.Χ. αιώνα, κοντά στο λιμάνι όπου γινόταν εξαγωγή χαλκού. Ο αρχαιολογικός χώρος της αποτελεί έναν από τους πλουσιότερους αυτής της περιόδου στην Κύπρο, με κυκλώπεια τείχη και πολλά, μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια, ενώ τα ευρήματα που έχουν προκύψει από τις ανασκαφές είναι συγκλονιστικά.

Στα τέλη του 11ου π.Χ. αιώνα όμως η Έγκωμη καταστράφηκε από σεισμό και οι κάτοικοι σταδιακά εγκατέλειψαν την πόλη, καθώς ένα νέο κέντρο ανέτειλε και αυτό ήταν η Σαλαμίνα. Με την τουρκική εισβολή του 1974, ωστόσο, ο χώρος βρίσκεται υπό την κατοχή των τουρκικών στρατευμάτων.

Βασιλιάδες και αυτοκράτορες

Με την ονομασία Αμμόχωστος (λέξη που σημαίνει κυριολεκτικά, χωμένη στην άμμο) η πόλη εμφανίζεται τον 4ο μ.Χ. αιώνα, όμως πολύ νωρίτερα, από τον 3ο π.Χ. αναφέρεται ως Αρσινόη (από τη βασίλισσα Αρσινόη Β’, διάσημη Ελληνίδα βασίλισσα της Αιγύπτου των ελληνιστικών χρόνων), αλλά αργότερα και ως Κωνσταντία. Στην ουσία όμως η Αμμόχωστος είναι η συνέχεια της Σαλαμίνας -βρίσκεται σε μόλις έξι χιλιόμετρα απόσταση- που υπήρξε το σημαντικότερο βασίλειο της Κύπρου στην αρχαιότητα.

Η μυθολογία λέει, ότι η Σαλαμίνα ιδρύθηκε μετά τον Τρωικό Πόλεμο από τον Τεύκρο (γιο του Τελαμώνα και αδελφό του Αίαντα), που καταγόταν από το ελληνικό νησί της Σαλαμίνας. Τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα εξάλλου δείχνουν ότι η Σαλαμίνα κατοικήθηκε από τους Αχαιούς από τον 12ο π.Χ. αιώνα.

Τόσο η πόλη όσο και ολόκληρο το νησί ήταν πολύ πλούσια, εξ αιτίας μεταλλευμάτων χαλκού, κάτι βέβαια, που προσέλκυε και πολλούς κατακτητές σε όλη την αρχαιότητα. Το θέατρο, το Γυμνάσιο, ναοί, λουτρά, υδραγωγείο, πλήθος αγάλματα, βασιλικές ταφές που συνδέονται μάλιστα με ομηρικές τελετές έχουν αποκαλυφθεί από τις ανασκαφές. Στη Σαλαμίνα μαρτύρησε στα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού το 61 μ.Χ. ο άγιος Βαρνάβας, που θεωρείται ο ιδρυτής της κυπριακής Εκκλησίας ενώ στα χρόνια του Βυζαντίου τιμήθηκε ιδιαίτερα από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, γιατί ήταν ο τόπος καταγωγής της Θεοδώρας. Η πόλη όμως εγκαταλείφθηκε τον 7ο αιώνα λόγω των επιδρομών των Σαρακηνών.

Φαμαγκούστα για τους Φράγκους, η Αμμόχωστος απέκτησε ισχυρά τείχη κατά τον 13ο και 14ο αιώνα και έγινε το σπουδαιότερο λιμάνι της Ανατολικής Μεσογείου. Γάλλοι και Γενουάτες εναλλάσσονταν αυτούς τους αιώνες αφήνοντας πάντως σπουδαία μνημεία πίσω τους, όπως ο γοτθικός καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου, όπου οι Φράγκοι στέφονταν ως βασιλιάδες Κύπρου και Ιεροσολύμων (από τον 16ο αιώνα μετατράπηκε σε τζαμί).

Και βέβαια τα ισχυρότατα μεσαιωνικά τείχη της πόλης και το φρούριο, το αποκαλούμενο και Πύργος του Οθέλλου, αφού εκεί υποτίθεται ότι εξελίσσεται η τραγωδία του Σαίξπηρ, ο οποίος πράγματι αναφέρει ένα λιμάνι στην Κύπρο. Μία παράδοση εξάλλου θέλει την Αμμόχωστο να είχε στην ακμή της 365 εκκλησίες και μοναστήρια, δηλαδή όσες οι ημέρες του χρόνου, κάτι που μάλλον δεν αληθεύει, αν και πράγματι ο αριθμός τους είναι πολύ μεγάλος.

Σπάνια πολιτιστική κληρονομιά

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου, ο συνολικός αριθμός των αρχαίων μνημείων που έχουν κηρυχθεί στην περιοχή φθάνει τα 158, ενώ έχουν εντοπισθεί άλλοι 125 αρχαιολογικοί χώροι (πόλεις, συνοικισμοί και νεκροταφεία) που δεν έχουν ανασκαφεί. Εξάλλου τα αρχαιολογικά ευρήματα που βρίσκονταν στο επαρχιακό Μουσείο Αμμοχώστου και σε αποθήκες ξεπερνούν τις 5.000.

Υπήρχαν, όμως επίσης και 1255 αντικείμενα, ανάμεσα στα οποία σπάνια μυκηναϊκά, πρωτογεωμετρικά και κυπροαρχαϊκά αγγεία, χαλκολιθικά ειδώλια, πήλινοι λύχνοι και άλλα σημαντικά έργα της αρχαίας κυπριακής τέχνης, που αποτελούσαν την περίφημη συλλογή του Χριστάκη Χατζηπροδρόμου στην Αμμόχωστο. Ένα μοναδικό σύνολο που κλάπηκε και φυγαδεύτηκε στο εξωτερικό, με κάποια αντικείμενα να εντοπίζονται κατά καιρούς σε αρχαιοπωλεία του εξωτερικού, από όπου έχουν αγοραστεί. Είναι γνωστό άλλωστε ότι η αρχαιοκαπηλία ανθεί στην τουρκοκυπριακή πλευρά, με ιδιαίτερη τη σύληση εκκλησιών, που απογυμνώνονται από τις εικόνες τους για να καταλήξουν σε αγορές της Δύσης.

Στην Τουρκοκρατία η Αμμόχωστος είχε παρακμάσει, όπως είναι φυσικό, για να αρχίσει να αναπτύσσεται και πάλι μετά την κατάληψη της Κύπρου από τους Άγγλους το 1878. Κι όταν ανακηρύχθηκε η ανεξαρτησία της το 1960 εκτινάχθηκε πραγματικά, όχι μόνον τουριστικά αλλά και εμπορικά, όπως όλο το νησί.

Εν τέλει η Ιστορία δεν παραγράφεται.