Άλυτα μυστήρια 5.000 ετών ζητούν απαντήσεις – Μια έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο

Πώς μπορεί να κτυπά ένα τύμπανο 5.000 ετών; Ποιος φορούσε αυτό το χρυσό, μυτερό καπέλο; Και τι ήταν πραγματικά αυτός ο πρασινωπός δίσκος με τον ήλιο και τη σελήνη; Τα μυστήρια της Προϊστορίας είναι πολλά, αφού η απόσταση του χρόνου δυσκολεύει την ερμηνεία τους, έτσι δεν είναι περίεργο, που οι επιστήμονες ακόμη προσπαθούν να δώσουν απαντήσεις για ένα από τα διασημότερα μνημεία της Ευρώπης, το Στόουνχεντζ. Το ίδιο και για τα ευρήματα της εποχής, κι όχι μόνο από την περιοχή του Σόλσμπερι όπου βρίσκεται το μεγαλιθικό μνημείο αλλά και πολλών άλλων, που έχουν ανακαλυφθεί στην Κεντρική Ευρώπη. Και το μόνο σίγουρο είναι, ότι αυτοί οι μακρινοί πρόγονοι, όπως κι αν τους έλεγαν, είχαν αναπτύξει έναν πολιτισμό, που μπορεί για μας να είναι γρίφος, ταυτόχρονα όμως είναι και θαυμαστός. Ακριβώς αυτό δηλαδή, που θέλει να δείξει η πολυαναμενόμενη έκθεση του Βρετανικού Μουσείου, που με τον τίτλο «Ο κόσμος του Στόουνχεντζ» εγκαινιάζεται στις 17 Φεβρουαρίου.

Στην ουσία η έκθεση είναι μια πύλη στο παρελθόν. Αλλά και μια υπερπαραγωγή, που μέσα από 430 αντικείμενα που χρονολογούνται από το 4.000 ως το 1.000 π.Χ. ερευνάται και αποκαλύπτεται ως ένα βαθμό, ο μυστηριώδης και αινιγματικός κόσμος του Στόουνχεντζ, καθώς και η σχέση που είχαν οι άνθρωποι πριν από χιλιάδες χρόνια με τον ουρανό και τα στοιχεία της φύσης.

Μεταξύ του 2.500 και 2.000 π.Χ. θεωρείται ότι κατασκευάστηκε το μνημείο -την ίδια εποχή περίπου που δημιουργήθηκε και η Σφίγγα της Αιγύπτου- αν και το αρχαιότερο κυκλικό ανάχωμα γύρω του και η περιφερειακή τάφρος έχουν χρονολόγηση ακόμη παλαιότερη, περί το 3.100 π.Χ. Οι μονόλιθοι που το αποτελούν, θεωρείται επίσης από τους επιστήμονες, ότι λαξεύθηκαν και μεταφέρθηκαν στην περιοχή από λατομεία της Ουαλίας και τις νότιας Αγγλίας. Καταλαβαίνει κανείς δηλαδή, το μέγεθος του άθλου για τις δυνατότητες της εποχής. Όσον αφορά τη διάρκεια της λειτουργίας του υπολογίζεται από τους αρχαιολόγους ότι έμεινε σε χρήση για 1.500 περίπου χρόνια.

Πέτρινοι και ξύλινοι κύκλοι

«Για να κατανοήσουμε τον σκοπό αυτού του μεγάλου πέτρινου μνημείου είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη τον σύγχρονο κόσμο του και την κουλτούρα των κατασκευαστών του», όπως λέει ο Χάρτγουιγκ Φίσερ, διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου. Πρόκειται επομένως για μια έκθεση για τους ανθρώπους που έχτισαν και προσκύνησαν το μνημείο, αλλά είναι επίσης μια ιστορία που ξεπερνά την πεδιάδα του Σόλσμπερι, ακόμη και τη Βρετανία, καθώς θεωρείται ότι «Το αιώνιο μυστήριο και η σημασία του Στόουνχεντζ μπορεί να γίνει πλήρως κατανοητό μόνο με τη χαρτογράφηση του περιβάλλοντος κόσμου που συνέβαλλε στη δημιουργία του δυνατό».

Στην καρδιά της έκθεσης έτσι βρίσκεται το Σίχεντζ, ένας κύκλος με μια αναποδογυρισμένη πανίσχυρη βελανιδιά, που οι ρίζες της στοχεύουν τον ουρανό ενώ ολόγυρα υπάρχουν 64 ξύλινες «θέσεις». Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό εύρημα, που αποκαλύφθηκε διατηρημένο μέσα στο νερό στο Νόρφολκ και δανείζεται πρώτη φορά για έκθεση.

«Αν το Στόουνχεντζ είναι ένας από τους πιο αξιόλογους αρχαίους πέτρινους κύκλους στον κόσμο, τότε το Σίχεντζ είναι το αντίστοιχό του σε ξύλο», όπως λέει η επιμελήτρια της έκθεσης Τζένιφερ Γουέξλερ. Η ίδια αναφέρει, ότι το παράξενο αυτό μνημείο κατασκευάστηκε την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2049 π.Χ. από δυνατές βελανιδιές, χωρίς όμως να έχει διευκρινιστεί ακόμη σε τι χρησίμευε. Οι ειδικοί αναρωτιούνται, για παράδειγμα, αν ο αναποδογυρισμένος κορμός χρησιμοποιήθηκε σε ταφικά τελετουργικά και αν οι πιστοί πίστευαν ότι η είσοδος στο κυκλικό ιερό θα τους έφερνε πιο κοντά στον άλλο κόσμο.

Σε όλη τη Βρετανία, την Ιρλανδία και την ηπειρωτική Ευρώπη άλλωστε υπήρχαν μνημεία παρόμοια με το Στόουνχεντζ πριν από 5.000 και 4.000 χρόνια. Υπολογίζεται μάλιστα ότι σώζονται ακόμη περίπου 1.300 από αυτούς τους πέτρινους κύκλους.

Η φαντασία και η πραγματικότητα

Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι το Στόουνχεντζ ήταν λατρευτικός χώρος, ένας ναός _όπως κι αν ήταν αυτός_ και ταυτόχρονα αστρονομικό παρατηρητήριο. Πώς συνδέεται όμως με τον ήλιο; Το βέβαιο είναι, ότι πριν από 4.500 χρόνια οι άνθρωποι που έκτισαν το Στόουνχεντζ πέτυχαν μία σημαντική ευθυγράμμιση του ηλιοστασίου μέσα από το μνημείο. Συγκεκριμένα ο άξονας των λίθων στο κέντρο του σημάδεψε τη θέση του ανατέλλοντος ηλίου στο μέσον του καλοκαιριού και της δύσης του στο μέσον του χειμώνα. Και όλα αυτά ως έκφραση θρησκευτικών και συμβολικών ιδεών.

Έχουν διατυπωθεί όμως κι άλλες εκδοχές. Οι περισσότερες απίθανες, όπως ότι ήταν Κοινοβούλιο που είχε ανεγερθεί από τους Δανούς ή ακόμη τολμηρότερα, ότι ήταν εξωγήινη κατασκευή ενώ μία από τις τελευταίες θεωρίες ενός ερευνητή μιλάει για ένα μνημείο που συμβόλιζε την ενότητα των βρετανικών φυλών και ότι οι γιγάντιοι αυτοί λίθοι ήταν οι πρόγονοί τους.

Όσο για τους κατασκευαστές εδώ πια η φαντασία έχει οργιάσει:

Εκτός από τους …εξωγήινους που προαναφέραμε, υπάρχουν και οι μύθοι που αναμειγνύουν στην κατασκευή του τον περίφημο μάγο Μέρλιν ενώ πολύ συνηθισμένη θεωρία είναι, ότι πρόκειται για έργο των Δρυίδων, που ήταν ιερείς στην Εποχή του Σιδήρου. Στη λίστα πάντως, εμφανίζονται επίσης οι Μυκηναίοι και οι Ρωμαίοι, αν και δεν υπάρχει καμία χρονολογική σχέση μεταξύ τους…

Τα παράξενα ευρήματα

Ανάμεσα στα εκθέματα και το σημαντικότερο εύρημα της Προϊστορικής εποχής του τελευταίου αιώνα στη Βρετανία ένα τύμπανο από κιμωλία και μαζί μία μικρή μπάλα από τη ίδια ύλη και μία καρφίτσα από κόκκαλο. Βρέθηκαν το 2005 σε μία ταφή παιδιών στο χωριό Μπέρτον Άγκενς στο Ανατολικό Γιορκσάιρ και χρονολογούνται στο 3005–2890 π.Χ. Το τύμπανο είναι διακοσμημένο με σπειροειδή και άλλα περίτεχνα σχέδια, που οι ειδικοί αποδίδουν σε ένα ξεχωριστό βρετανικό και ιρλανδικό στυλ, το οποίο άκμασε την εποχή που χτίστηκε το Στόουνχεντζ. Κάτι που σημαίνει, ότι ενώ οι πέτρες του μνημείου μεταφέρονταν στο Σόλσμπερι άλλες κοινότητες σε όλη τη Βρετανία και την Ιρλανδία μοιράζονταν, παρά τις τεράστιες μεταξύ τους αποστάσεις τους ίδιους καλλιτεχνικούς τρόπους έκφρασης.

Ο ουράνιος δίσκος της Νέμπρα εξάλλου, που έχει βρεθεί στην πρώην Ανατολική Γερμανία θεωρείται ότι αποτελεί την αρχαιότερη απεικόνιση του σύμπαντος. Οι ειδικοί διχάζονται για τη χρονολόγησή του, αν προέρχεται δηλαδή από την Εποχή του Χαλκού ή την Εποχή του Σιδήρου -ακόμη και για τη γνησιότητά του είχαν διατυπωθεί αμφιβολίες καθώς δεν υπάρχει όμοιό του- σε κάθε περίπτωση όμως είναι ένα εκπληκτικό αντικείμενο. Χάλκινος, με διάμετρο 30 περίπου εκατοστών φέρει επάνω του χρυσά ένθετα σύμβολα που ερμηνεύονται ως ήλιος -ή πανσέληνος- ένα μισοφέγγαρο και άστρα, μεταξύ των οποίων, όπως πιστεύεται, οι Πλειάδες. Όπως φαίνεται εξάλλου, δύο χρυσά τόξα προστέθηκαν μετά την αρχική κατασκευή του, καθώς οι γνώσεις με το πέρασμα του χρόνου εμπλουτίζονταν.

Επίσης, εκτίθενται τα αντικείμενα που προέρχονται από την ταφή ενός άντρα της Εποχής του Χαλκού, που ονομάσθηκε «Τοξότης» λόγω των αιχμών βέλους που είχαν τοποθετηθεί ως κτερίσματα, μαζί με μαχαίρια αλλά και χρυσά κοσμήματα. Εξάλλου, το χρυσό καπέλο, που είναι διακοσμημένο με ηλιακά μοτίβα, ένας χρυσός ρόμβος και χρυσά επίσης περιδέραια δείχνουν τον πλούτο της εποχής.

Είναι αρκετά όμως αυτά για να λύσουν τα μυστήρια; Μάλλον περισσότερα δημιουργούνται, κρατώντας έτσι αμείωτο το ενδιαφέρον και την περιέργεια του κοινού.

Διαβάστε επίσης:

Άγκαθα Κρίστι: «Έγκλημα στον Νείλο» – Όταν οι φόνοι συναντούν την αρχαιολογία

Ένας Καραβάτζιο σε ομηρία και οι πελάτες που ζητούν τα χρήματά τους

Μουσείο, ξενώνες, εστιατόρια-καφέ και παραγωγικές μονάδες στο Τατόι – Εγκρίθηκαν οι χρήσεις των κτιρίων