Αλέξανδρος Γεννηματάς: Η Γενεύη τίμησε τους Ελβετούς Σίντλερ

Οι Έλληνες συγκινούνται όταν ακούν για τους ομογενείς στο εξωτερικό. Τέτοια ιστορία έφερε στο φως της δημοσιότητας ο πρόξενος της Ελλάδας στη Γενεύη, Αλέξανδρος Γεννηματάς. Πρόσφατα έμαθε ότι μεγάλη, εβραϊκή οικογένεια της Γενεύης, το γένος Σπίρερ (Spierer) είχε σώσει χιλιάδες Έλληνες στις αρχές του εικοστού αιώνα, όταν η απειλή από την Οθωμανική αυτοκρατορία έμοιαζε με εθνοκάθαρση.

Οι Ελβετοί Σίντλερ

Έχουν μείνει στην Ιστορία ως οι Ελβετοί Σίντλερ (από τη Λίστα του Σίντλερ, το ιστορικό γεγονός που μετέφερε στο σινεμά ο Σπίλμπεργκ).

Στην Ελλάδα η ιστορία της οικογένειας Σπίρερ αποτελεί έναν από τους θρύλους των αρχών του εικοστού αιώνα. Στην Ελβετία όμως από όπου η ιστορία τους ξεκίνησε, δεν την γνωρίζει σχεδόν κανείς. Ούτε καν οι απόγονοί τους.

Εκατομμύρια άνθρωποι έφυγαν τότε για τη Θεσσαλονίκη και Μακεδονία. Χιλιάδες πρόσφυγες από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και από την Μικρασιατική Καταστροφή σώθηκαν από τους αδελφούς Σπίρερ.

Οι ίδιοι δεν εξιστόρησαν ποτέ σε κανέναν την ηρωική, ιστορική τους πράξη. Ακόμη και όταν οι απόγονοί τους  κλήθηκαν σε τιμητική εκδήλωση από τον Αλέξανδρο Γεννηματά στο Μέγαρο Εινάρ – Palais Eynard της Γενεύης (που ιδρύθηκε από έναν άλλο φιλέλληνα τραπεζίτη των αρχών του 19ου αιώνα), έμοιαζαν να το πληροφορούνται για πρώτη φορά.

Δικαιοσύνη, αλτρουισμός, αλληλεγγύη

Οι απόγονοι των εβραίων αυτών ουμανιστών και φιλελλήνων συγκεντρώθηκαν στις αρχές του Μαΐου για αναμνηστική φωτογραφία στην ηλιόλουστη βεράντα του Palais Eynard. Πλαισιώθηκαν από τον πρόξενο Αλέξανδρο Γεννηματά, τον Έλληνα πρέσβη στην Ελβετία Αλέξανδρο Παπαϊωάννου και την αντιδήμαρχο Γενεύης, την Ελληνίδα Χριστίνα Κίτσου.

Επίσης εκεί η ιστορικός Δήμητρα Χατζηδημητρίου, ο πρόεδρος του εμπορικού επιμελητηρίου Δράμας Στέφανος Γεωργιάδης και ο καθηγητής Ιστορίας Κωνσταντίνος Σταματόπουλος.

Οι απόγονοί τους

Ανάμεσα στα μέλη της τιμώμενης οικογένειας εντοπίζεται και ο συγγραφέας Τζοέλ Ντικέρ (Joël Dicker), ένας από τους τρισέγγονους των «φιλελλήνων». Πώς ονομάζονται σήμερα τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας Σπίρερ; Πρόκειται για τα εγγόνια Ντανιέλ Αλπεράν (Daniel Halpérin), Εμίλ και Πιέρ Σπίρερ.

«Μεγάλη μου τιμή ότι κατάγομαι από άνδρες με τόσο υψηλά ανθρωπιστικά ιδανικά» δήλωσε ο Ντανιέλ Αλπεράν. «Ιδανικά δικαιοσύνης, αλτρουισμού, αλληλεγγύης. Διακρίνονταν από τόση ταπεινοφροσύνη και μετριοπάθεια που πιστεύω ότι θα ένιωθαν άβολα ακόμη και στη σημερινή τιμητική εκδήλωση».

Ο καθηγητής Σταματόπουλος στη Γενεύη

Ο διακεκριμένος καθηγητής Ιστορίας (και μάλιστα της βυζαντινής) και συγγραφέας στην Αθήνα Κωνσταντίνος Σταματόπουλος επισκέφτηκε την Γενεύη για να παρευρεθεί στο γεγονός. Οι παππούδες του βρίσκονταν ανάμεσα στους τυχερούς, που έσωσαν τα αδέλφια Σπίρερ. «Ο παππούς μου από την πλευρά του πατέρα μου, τους θεωρούσε εξαιρετικούς ανθρώπους, τόσο πνευματικά όσο και συναισθηματικά», ομολόγησε ο ίδιος κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης όπως κατέγραψαν οι τοπικές εφημερίδες.

Οι στενοί δεσμοί φιλίας και ευγνωμοσύνης της οικογένειάς του με τους Σπίρερ διατρέχουν τρεις γενιές μέχρι σήμερα. Ως ιστορικός, ο Κωνσταντίνος Σταματούλος προσφέρει στην εκδήλωση το κατάλληλο ιστορικό πλαίσιο:

Δίψα για μάθηση

Τα πάντα ξεκίνησαν με τον Σίγκισμοντ (Sigismond) Σπίρερ. Γεννήθηκε το 1846 σε μικρό χωριό στην Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία. Πήρε σειρά ως το δέκατο έβδομο παιδί μιας φτωχής εβραϊκής οικογένειας. Κατά πόδας έφτασε στη Βιέννη για να πάει σχολείο. Κατέληξε να σπουδάζει ιατρική στη Ζυρίχη και τελικά να ειδικεύεται στην οφθαλμολογία στο πανεπιστήμιο της Γενεύης. Παντρεύτηκε τη νεαρή Γκόλντα Αουερμπάχ (Golda Auerbach), που με τη σειρά της σπούδασε και εκείνη ιατρική για να στηρίξει τον σύζυγό της.

Μπουρζουαζία

Ο Σίγκισμοντ Σπίρερ εργαζόταν σε οφθαλμολογική κλινική αλλά το ζευγάρι μετοίκησε στη Σμύρνη. Το «Μικρό Παρίσι» όπως ονομαζόταν τότε η παράλια πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ξεχώριζε για τον προοδευτικό, κοσμοπολίτικο χαρακτήρα του. Έλληνες, Τούρκοι, Αρμένιοι, Ευρωπαίοι, ακόμη και Αμερικάνοι ζούσαν μεταξύ τους αρμονικά. Ο Σίγκισμοντ αναλάμβανε την μπουρζουαζία αλλά και τους άπορους πολίτες.

Ο Καπνός έφερε χρήμα

Από το 1883 ως το 1890, το ζευγάρι απέκτησε μία κόρη και τέσσερις γιους. Το 1913, ο Χέρμαν Σπίρερ δημιούργησε εταιρεία καπνού στην οποία εργάζονταν και τα αδέλφια του. Γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλη τη Μεσόγειο: Ο Χέρμαν παρέμεινε στη Σμύρνη, ο Τσαρλς Σπίρερ πήγε στην Μακεδονία, στη Δράμα και στην Καβάλα, ο Λέον Σπίρερ στην Θεσσαλονίκη και ο Εμίλ Σπίρερ στην Κωνσταντινούπολη.

Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο

Όταν ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, η τύχη των Σπίρερ άλλαξε. «Το ελβετικό τους διαβατήριο τους προσφέρει μια κάποια προστασία και τους επιτρέπει να αρχίσουν την ανθρωπιστική τους δράση», επισημαίνει ο εγγονός τους ο Εμίλ.

Η πρώτη τους σημαντική δράση πραγματοποιήθηκε στη Μακεδονία που μεταξύ 1916 και 1918 βρισκόταν στην κατοχή της Βουλγαρίας, σύμμαχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Γερμανίας.

Βοήθεια χωρίς διακρίσεις

Επιθυμώντας να προσαρτήσουν την Μακεδονία οι κατακτητές άφησαν τον πληθυσμό να λιμοκτονήσει, αποδεκάτισαν χιλιάδες γυναίκες και άνδρες, εξόρισαν πολλούς άλλους και πήραν ομήρους. Με την υποστήριξη από τους αδελφούς του, ο Τσαρλς, ως εύπορος Ελβετός, άρχισε να βοηθάει τις τοπικές κοινότητες, αδιακρίτως, χωρίς κριτήρια.

Οργάνωσε την προσφορά πρώτων υλών, διαπραγματεύτηκε την απελευθέρωση αιχμαλώτων, εξαγόρασε ομήρους, πλήρωσε τις οικογένειές τους δίνοντάς τους κάτι σαν σύνταξη από τους μισθούς όσων δολοφονήθηκαν ή εξοστρακίστηκαν.

Υπολογίζεται ότι πάνω από δέκα χιλιάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά, σώθηκαν από τις ενέργειές του.

Δύο μήνες πριν από την τελική σύγκρουση, οι Βούλγαροι άρχισαν να αναζητούν τον Τσαρλς, που πλέον κρυβόταν. Εμφανίστηκε μόνο ύστερα από την ήττα του Άξονα το 1919 και κατέδωσε τα εγκλήματα πολέμου των Βουλγάρων.

Στη Σμύρνη

Οι Σπίρερ για ακόμη μια φορά δίνουν ραντεβού με την Ιστορία, τώρα στη Σμύρνη.  Τον Σεπτέμβριο του 1922, οι Τούρκοι έχουν και πάλι τον έλεγχο της Σμύρνης. Δηλαδή των 600,000 Ελλήνων, Εβραίων, Αρμενίων και της τουρκικής μειονότητας. Βίωσαν ηθική και σωματική οδύνη υπό το κλίμα του τρόμου και της απειλής του θανάτου σε καθημερινή βάση.

«Για να προστατέψει υπαλλήλους και οικογένειες, ο Λέον Σπίερερ έπραξε κάτι αξιοσημείωτο», δήλωσε ο Ντανιέλ Αλπεράν. «Λίγες ώρες πριν ξεσπάσουν οι φωτιές στην πόλη, έβαλε την έγκυο σύζυγό του και τους γονείς του σε ένα πλοίο. Θα μπορούσε να είχε φύγει μαζί τους, αλλά εκείνος προτίμησε να μείνει για να σώσει τους υπαλλήλους του».

Οι πρόσφυγες

Σε σαράντα ώρες, η πόλη έσβησε. Το οικογενειακό σπίτι καταστράφηκε. Ο Λέον τραυματίστηκε. Μολοντούτο, κατάφερε να προσφέρει κρησφύγετο στους εργαζόμενους (ανεξαρτήτως έθνους και θρησκείας τους), στη μοναδική αποθήκη που δεν είχε γίνει παρανάλωμα του πυρός. Στην πόρτα της αποθήκης δέσποζε η ελβετική σημαία, για να κρατάει τους εχθρούς μακριά.

Δέκα μέρες αργότερα ο Χέρμαν επέστρεψε στη Σμύρνη. Τα δύο αδέλφια από κοινού αγόρασαν έναν ατμόπλοιο που οδήγησε χίλιους πεντακόσιους πρόσφυγες στην Καβάλα. Εκεί τους υποδέχτηκε ο Τσαρλς.

Τιμή στην Πόλη

Η αντιδήμαρχος Γενεύης Χριστίνα Κίτσου έχει συγγενείς που έφυγαν από τη Μικρά Ασία ως πρόσφυγες και έφτασαν στη Θεσσαλονίκη στις αρχές του εικοστού αιώνα.  Αλλά η αντιδήμαρχος βρέθηκε στην τιμητική εκδήλωση προς τιμήν της οικογένειας Σπίρερ.«Με ιδιαίτερη χαρά εκπροσωπώ τις αρχές της πόλης της Γενεύης σε αυτό το πάρα πολύ συμβολικό μέγαρο φιλίας ανάμεσα στη Γενεύη και την Ελλάδα», δήλωσε κατά τη διάρκεια της τιμητικής εκδήλωσης.

«Λόγω των πολύ στενών δεσμών φιλίας ανάμεσα στον Καποδίστρια και τον Ζαν Γκαμπριέλ Εινάρ έγινε εφικτή η αρχή της επανάστασης στην Ελλάδα και η έμπνευση της σύγχρονης ιδέας της Ευρώπης. Αυτή η φιλία δεν είναι η μόνη, όπως δείχνει το παράδειγμα και άλλων προσωπικοτήτων που έχουν ξεχωρίσει, όπως τα αδέλφια Σπίρερ…Θα έλεγα ότι τρεις αξίες παραμένουν κρίσιμες στην κοινωνία μας: Το κουράγιο, η δημιουργικότητα και η αφοσίωσης, όπως παρατηρεί και η ψυχαναλύτρια Σίνθια Φλερί (Cynthia Fleury)».

Τι μαθαίνουμε από αυτή την ιστορία;

Η ίδια καταλήγει: «Το κουράγιο αυτής της οικογένειας απηχεί τον καιρό του πολέμου στην Ουκρανία και σε άλλα σημεία του κόσμου μας. 

Η αξιοσημείωτη ιστορία των Σπίρερ αποδεικνύει ότι σε καιρούς συγκρούσεων, κάποιοι τολμούν να πάρουν το ρίσκο να προστατέψουν τους ευάλωτος και καταδικασμένους. Αυτό το παράδειγμα τιμά και το πνεύμα της Γενεύης, και μας εμπνέει σήμερα».