Αυτός ήταν ο πρώτος βασιλιάς της Αθήνας – Ο Ερεχθέας ένας από τους Πολεμιστές του Ριάτσε

Ο μυθικός Ερεχθέας, ιδρυτής και πρώτος βασιλιάς της Αθήνας είναι αυτός που αναπαριστάνεται στο ένα από τα δύο διάσημα, χάλκινα αγάλματα, γνωστά ως «Πολεμιστές του Ριάτσε».

Μια νέα έρευνα δύο Γερμανών επιστημόνων ανατρέπει όλες τις θεωρίες που διατυπώνονταν ως σήμερα, φέρνοντας την ελληνική μυθολογία και κυρίως τη γοητευτική ιστορία της δημιουργίας της πόλης Αθήνας στην πρώτη γραμμή.

Άλλωστε το δεύτερο άγαλμα ανήκει, σύμφωνα με την ίδια έρευνα, στον Εύμολπο, θρυλικό βασιλιά της Θράκης, που τον νίκησε σε μάχη ο Ερεχθέας, σηματοδοτώντας έτσι, τη νίκη της Αθήνας επί των βόρειων γειτόνων της.

Πενήντα χρόνια μετά τον εντοπισμό τους στη θάλασσα του Ιονίου πελάγους στα ανοιχτά του Ριάτσε της Καλαβρίας από έναν Ιταλό, ερασιτέχνη ψαρά, αυτά τα εκπληκτικά αρχαία ελληνικά αγάλματα του 5ου π.Χ. αιώνα προβληματίζουν έκτοτε τους επιστήμονες ως προς την ταυτότητά τους και διάφορες θεωρίες έχουν αναπτυχθεί. Μόνον που αυτή, των Γερμανών αρχαιολόγων Βίντσενς Μπρίνκμαν και της Ουλρίκε Κοχ σε συνεργασία με το Μουσείο Γλυπτικής Συλλογής Liebieghause στη Φρανκφούρτη φαίνεται ήδη η πλέον αξιόπιστη. Η παρουσίασή της έγινε πριν από μερικές μέρες στην ιταλική πρωτεύουσα, κατά τη διάρκεια του Ρωμαϊκού Φόρουμ, με αφορμή την 50ή επέτειο από την ανακάλυψη των περίφημων αγαλμάτων. Και όπως δήλωσε ο γενικός διευθυντής των μουσείων της Ιταλίας Μάσιμο Οσάνα «Το αποτέλεσμα της έρευνας προέκυψε μετά από λεπτομερή εξέταση και ανάλυση όλων των δεδομένων. Γι’ αυτό είμαι αρκετά πεπεισμένος ως προς αυτήν την πρόταση».

Όσο για τους ερευνητές καταλύουν έτσι τις προηγούμενες θεωρίες, ότι τα αγάλματα μπορεί να αναπαριστούσαν τον Περικλή, το όνομα του οποίου έχει ταυτισθεί με τον Χρυσό Αιώνα της Αθήνας και τον Εφιάλτη Σοφωνίδη, τον πολιτικό αδιάφθορο Αθηναίο, μαχητή της Δημοκρατίας. Ή ακόμη τους γιους του Οιδίποδα από την μητέρα του, τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη.

Ηλικιωμένος και Έφηβος

Με ύψος 2,05 το ένα άγαλμα και 1,98 το άλλο (αντίστοιχα το υψηλότερο ανήκει στον λεγόμενο «Ηλικιωμένο» και το δεύτερο στο «Έφηβο») απεικονίζουν δύο αρχαίους οπλίτες και ζυγίζουν το καθένα τους 400 κιλά. Έχουν σγουρά μαλλιά και γένια ενώ η «κοντραπόστο» στάση του σώματός τους, δηλαδή η στήριξη με το μεγαλύτερο βάρος στο ένα πόδι, υποδεικνύει ότι κρατούσαν ασπίδα στο αριστερό και σπαθί, δόρυ ή σφενδόνα στο δεξί. Όπλα ωστόσο δεν έχουν βρεθεί, είναι πιθανόν άλλωστε να ήταν κατασκευασμένα από ξύλο.

Και τα δύο αγάλματα, που εκτίθενται σήμερα στο Εθνικό Μουσείο της Μεγάλης Ελλάδας στο Ρέτζιο ντι Καλάμπρια δημιουργήθηκαν στην Αθήνα περί το 460 -450 π.Χ. σύμφωνα με τους ερευνητές, ενώ το μέταλλο είχε προέλθει από το Άργος. Τα εδάφη σύντηξης εξάλλου, που εξάγονται από το εσωτερικό τους είναι συμβατά με τα αργιλώδη εδάφη μιας οριοθετημένης περιοχής μεταξύ Αθήνας, Κορίνθου και Άργους. Εκτός από τον χαλκό, που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή τους, με άργυρο αποδόθηκαν τα δόντια ενώ με ελεφαντόδοντο οι κόρες των ματιών. Παρά τις ομοιότητές τους πάντως, αποδίδονται σε διαφορετικούς καλλιτέχνες, στον Πολύκλειτο ή στον Φειδία, χωρίς να υπάρχει όμως κάποια απόδειξη.

Τα όπλα των πολεμιστών

Ο «Ηλικιωμένος», όπως διαπίστωσε η έρευνα, φορούσε τυπικό ελληνικό κράνος, στο αριστερό του χέρι έφερε κυκλική ασπίδα και στο δεξί κρατούσε ένα μεγάλο δόρυ ακουμπισμένο στον ώμο του. Ο «Έφηβος» όμως, έχει ένα λυγισμένο δάκτυλο, τον δείκτη του χεριού, και αυτό αποδεικνύει, σύμφωνα με τον Μπρίνκμαν, ότι κρατούσε τόξο και βέλη κάτω από μια ασπίδα. Οι έλληνες πολεμιστές ωστόσο συνήθως δεν χρησιμοποιούσαν τόξα στη μάχη, έτσι ο αρχαιολόγος καταλήγει στο συμπέρασμα, πως το συγκεκριμένο άγαλμα αναπαριστά έναν Θρακιώτη, και όχι έναν Έλληνα, όπως οι περισσότεροι υπέθεταν ως τώρα.

Υπάρχουν όμως κι άλλα στοιχεία, που κατά τον Μπρίνκμαν διαφοροποιούν τα δύο πρόσωπα: Τα ασημένια δόντια του γλυπτού που αναπαριστά τον Ερεχθέα είναι σύμβολο που σχετίζεται με την δύναμη, το κύρος αλλά και την επιβολή ενός βασιλιά. Επίσης, οι εσοχές στο κεφάλι του αγάλματος μαρτυρούν πως φορούσε κορινθιακό κράνος.

Αντίθετα ο δεύτερος πολεμιστής, ο «Έφηβος» φορούσε, σύμφωνα με τη μελέτη καπέλο θρακικής αλεπούς (αλωπεκίς) και είχε ένα τσεκούρι στο δεξί του χέρι, χαρακτηριστικό των συγκεκριμένων πολεμιστών. Επίσης, η θέση του χεριού του υποδηλώνει πως κουβαλούσε μια ελαφριά θρακιώτικη ασπίδα, ενώ και οι γαλαζοπράσινες πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν για τα μάτια του είναι χαρακτηριστικά ενός Θρακιώτη, κατά τον Μπρίνκμαν. Ο ίδιος μάλιστα πιστεύει, ότι κάποια στιγμή οι δύο πολεμιστές βρίσκονταν ο ένας απέναντι στον άλλο, ως ένδειξη πρόκλησης, ενδεχομένως στην Ακρόπολη, σύμφωνα με κάποια σχετική αναφορά του Παυσανία.

Ιστορία και μύθος

Πράγματι ο Παυσανίας μιλάει για μια ομάδα χάλκινων αγαλμάτων που βρισκόταν στην αθηναϊκή Ακρόπολη και έδειχνε τον Ερεχθέα και τον Εύμολπο πριν από τη μονομαχία τους. «Ο Ευριπίδης έγραψε μια τραγωδία, που έχει χαθεί, για τη μάχη μεταξύ τους», όπως είπε εξάλλου ο αρχαιολόγος στην παρουσίαση της έρευνάς του. «Αυτή ήταν κλειδί για να αναζητήσουμε τη λύση του αινίγματος στην ελληνική μυθολογία. Βρήκαμε όμως και την αρχαία πηγή που αναφέρει «μεγάλες χάλκινες φιγούρες» αυτών των δύο πολεμιστών στην Ακρόπολη», είπε ο Μπρίνκμαν.

Σύμφωνα με το μύθο, ο Ερεχθέας ήταν εκείνος που έδωσε την πολιουχία των Αθηνών στη θεά Αθηνά και μετονόμασε τους κατοίκους της από Κεκροπίδες που λέγονταν ως τότε σε Αθηναίους.

Αμέσως ίδρυσε και ναό της θεάς, εισήγαγε τη λατρεία της στην Αττική και καθιέρωσε την εορτή Παναθήναια. Κάποτε ωστόσο ήρθε σε πόλεμο με τους Ελευσίνιους, οι οποίοι είχαν σύμμαχο τον βασιλιά των Θρακών, Εύμολπο, που ήταν γιος του Ποσειδώνα. Για να τον νικήσει ο Ερεχθέας αναγκάστηκε να θυσιάσει μια κόρη του, ύστερα από χρησμό του μαντείου, την Χθονία (ή την Πρωτογένεια) ενώ και οι υπόλοιπες, όπως αναφέρεται σε κάποια παραλλαγή του μύθου αποφάσισαν να σκοτωθούν όλες. Αλλά έτσι, και ο Ερεχθέας σκότωσε τον Εύμολπο, κάτι που εξόργισε τον Ποσειδώνα, ο οποίος με τη σειρά του τον εξόντωσε, χτυπώντας τον με την τρίαινά του (σύμφωνα με άλλη εκδοχή τον σκότωσε ο Δίας με κεραυνό).

Ο Ερεχθέας ως ιδρυτής της πόλης των Αθηνών τάφηκε μέσα στην Ακρόπολη, έτσι ο τάφος του θεωρείται ότι βρίσκεται στα θεμέλια του Ερεχθείου και συγκεκριμένα στο νοτιοδυτικό άκρο του ναού, σημείο που ήταν το ιερότερο όλων για τους Αθηναίους, καθώς αποτελούσε την κιβωτό της ιστορίας της πόλης.

Η ανακάλυψη και οι θεωρίες

Στις 16 Αυγούστου του 1972 ένας φωτογράφος στο επάγγελμα που ψάρευε χρησιμοποιώντας αναπνευστήρα, ο Στέφανο Μαριοτίνι, καθώς κολυμπούσε στα 200 μέτρα από την ακτή της Καλαβρίας εντόπισε σε βάθος οκτώ μέτρων κάτι που έμοιαζε με ανθρώπινο σκέλος. Στη συνέχεια με την βοήθεια δύο ακόμη φίλων του πιστοποίησαν το εύρημα, οπότε ανέλαβαν οι καραμπινιέρι και τις 20 του μήνα τα αγάλματα είναι ανασυρθεί από τον βυθό. Μία αποστολή στο ίδιο σημείο τον επόμενο χρόνο δεν βρήκε όμως τίποτε άλλο, παρά μερικούς μολύβδινους κρίκους και μια μπρούτζινη λαβή μιας ασπίδας.

Πριν από μερικούς μήνες ωστόσο ο δήμαρχος του Ριάτσε είχε ανακοινώσει ότι πρόκειται να γίνουν νέες έρευνες στη θαλάσσια περιοχή, όπου είχαν βρεθεί τα γλυπτά. Υπάρχει άλλωστε η μαρτυρία του Μαριοτίνι, ότι είχε εντοπίσει «ομάδα χάλκινων αγαλμάτων», το ένα από τα οποία είχε ανοιχτά τα χέρια και το άλλο το ένα πόδι μπροστά. Μια περιγραφή που δεν αντιστοιχεί με τα γλυπτά που ήρθαν στο φως. Επιπλέον, έρευνες του 2004 με σόναρ έχουν δείξει την παρουσία πολλών μεταλλικών αντικειμένων κοντά στον τόπο της αρχικής ανακάλυψης.

Μία από τις πολλές θεωρίες, που έχουν διατυπωθεί εξάλλου είναι, ότι τα γλυπτά μεταφέρονταν από την Ελλάδα με ένα ρωμαϊκό πλοίο, που βυθίστηκε σ’ αυτήν την περιοχή, άγνωστο πότε (μπορεί τον 4ο μ.Χ. ή και το1500 μ.Χ. ή ό,τι άλλο).

Να σημειωθεί τέλος, ότι δύο Γερμανοί επιστήμονες έχουν κατασκευάσει αντίγραφα και των γλυπτών και τα έχουν χρωματίσει, όπως θεωρούν, ότι θα πρέπει να ήταν στην αρχαιότητα. Τα έργα αυτά παρουσιάζουν στην «Αρχαία Γλυπτική και Χρώμα» στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης ως τον Μάρτιο του 2023.

Διαβάστε επίσης:

Θάλεια Φλωρά-Καραβία: Η ζωγράφος και πολεμική ανταποκρίτρια της Μικρασιατικής εκστρατείας

Μουσείο Μαστίχας Χίου (ΠΙΟΠ) – Εκατό χρόνια μνήμης για τους «Απέναντι»

Νίκος Σταμπολίδης: Επέτειος έξι χρόνων για το Μουσείο Αρχαίας Ελεύθερνας