Αυτοί ήταν οι Έλληνες ζωγράφοι που κατέκτησαν την Αμερική – Δημοπρασία με έργα τους

Τον 20ο αιώνα ένα κύμα Ελλήνων καλλιτεχνών μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες.  Κοντά σ ΄εκείνους, που έφθαναν στον Νέο –ακόμα– Κόσμο αναζητώντας εργασία και επιδιώκοντας μια καλύτερη ζωή, οι καλλιτέχνες  στόχευαν αντίστοιχα, στη γνωριμία με τα νέα ρεύματα στην τέχνη, στην επικοινωνία με άλλους δημιουργούς και στην αναζήτηση μιας νέας οπτικής, που ήταν φανερό, ότι γεννιόταν τότε στη Νέα Υόρκη.

Ενώ υπήρξαν κι άλλοι, παιδιά μεταναστών που γεννήθηκαν στην Αμερική και αναζητούσαν το ίδιο όραμα. Ανάμεσά τους, ονόματα σπουδαία της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας, όπως ο Θεόδωρος Στάμος, η Χρύσα, ο Λουκάς Σαμαράς αλλά και ένας μάλλον ξεχασμένος στην Ελλάδα  ζωγράφος ο Τζον Ξέρος ή επί το ελληνικότερον Γιάννης Ξηρόκωστας.

Έχει ενδιαφέρον το γεγονός, ότι έργα αυτών των τεσσάρων δημιουργών, οι οποίοι με τον ιδιαίτερο τρόπο τους ο καθένας, συνέβαλαν στην ανάπτυξη της τέχνης του 20ού αιώνα περιλαμβάνονται στη λίστα της δημοπρασίας του οίκου Bohnams, που θα γίνει στις 24 Νοεμβρίου στο Παρίσι, αποκλειστικά με Έλληνες καλλιτέχνες.

Πρόκειται άλλωστε για μία από τις τακτικές εξαμηνιαίες πωλήσεις Greek Art Sale του οίκου, με Έλληνες ζωγράφους ιδίως, του 19^ου αιώνα αλλά και της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης. Και στην προκειμένη περίπτωση θα παρουσιαστούν 136 έργα, στα οποία εκτός των προαναφερομένων  περιλαμβάνονται και πίνακες του Γιάννη Μόραλη, του Γιάννη Τσαρούχη και του Αλέκου Φασιανού, του Παρθένη, του Τέτση, του  Μπουζιάνη, του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα κ.ά.

Ο Στάμος της πρωτοπορίας

Ο Θεόδωρος Στάμος υπήρξε ένας από τους νεότερους ζωγράφους της αρχικής ομάδας των αφηρημένων Αμερικανών καλλιτεχνών, που περιελάμβανε τους Τζάκσον Πόλοκ, Γουίλεμ ντε Κούνινγκ και Μαρκ Ρόθκο. Είναι και ο μόνος που είχε γεννηθεί στη Νέα Υόρκη από μετανάστες γονείς, αλλά είχε κατορθώσει στην εφηβεία του να πάρει υποτροφία στην Αμερικανική Σχολή Καλλιτεχνών. Εκεί γνώρισε τον ζωγράφο Τζόζεφ Σόλμαν, ο οποίος θα γινόταν ο μέντοράς και θα τον ενθάρρυνε να ζωγραφίσει και να παρακολουθεί τις  γκαλερί, όπου γνώρισε το έργο αξιόλογων καλλιτεχνών, όπως η Τζόρτζια Ο΄Κιφ και ο Κλέε.

Το 1943, με την υποστήριξη της εξέχουσας εμπόρου έργων τέχνης Μπέτι Πάρσονς πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση στην γκαλερί και βιβλιοπωλείο Wakefield και στα μέσα της δεκαετίας του 1940, το έργο του συγκέντρωνε ήδη την προσοχή των φιλοτέχνων. Στη συνέχεια έκανε εκθέσεις σε μεγάλα ιδρύματα, όπως το Whitney Museum, το Carnegie Institute, το Art Institute of Chicago και το Museum of Modern Art.

Ο Στάμος (1922- 1997) έγινε έτσι, βασικό πρόσωπο της πρωτοπορίας της Νέας Υόρκης κατά τα πρώτα χρόνια του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού και επίσης γεφύρωσε την πρώτη με τη δεύτερη γενιά της Σχολής της Νέας Υόρκης. Το έργο του χαρακτηρίζεται από ένα μείγμα σιωπηλών γήινων χρωμάτων, σκληρής γεωμετρίας, οργανικών μορφών, σουρεαλισμού και πρωτόγονων τεχνών ενώ ο στόχος ήταν πάντα να συλλάβει την καθαρότητα της αίσθησης. Η δεκαετία του 1950 θεωρείται η καλύτερή του δημιουργικά κι άλλωστε τα έργα αυτής της εποχής είναι τα πιο αναγνωρισμένα του.

(Ανάμεσα στα έργα του που προσφέρονται στη δημοπρασία είναι το «Ιnfinity Field Torino Series III #6, 1987 με εκτίμηση 40.000 – 60.000 ευρώ).

Η Νέα Υόρκη της Χρύσας

Γεννημένη στην Αθήνα, με σπουδές στο Παρίσι και το Σαν Φρανσίσκο η Χρύσα Βαρδέα-Μαυρομιχάλη, γνωστή επαγγελματικά ως Χρύσα (1933–2013) εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη το 1955. Εκεί έγινε αμερικανίδα υπήκοος, ιδρύοντας το δικό της στούντιο και εδραιώθηκε ως εξέχουσα παρουσία στην αμερικανική, καλλιτεχνική σκηνή.

Γνωστή περισσότερο ως πρωτοπόρος της τέχνης του φωτός και της γλυπτικής με φως ήταν μία από τις πρώτες καλλιτέχνιδες, που μετέτρεψαν το νέον από διαφημιστικό εργαλείο σε όχημα έκφρασης τέχνης, συχνά ενσωματώνοντας αλφαβητικά και αριθμητικά μοτίβα ή και καλλιγραφικά.

Η Χρύσα άρχισε να εισάγει το νέον στη δουλειά της τη δεκαετία του 1960, αντλώντας έμπνευση από την ποπ κουλτούρα, τη λαμπερή διαφήμιση και τον καταναλωτισμό του περιβάλλοντός της στη Νέα Υόρκη,  γεγονός που πυροδότησε μια μεγάλη καριέρα με τη δύναμη του ηλεκτρικού φωτός ως υλικό τέχνης.

Έργα της, όπως το The Gates of Times Square, New York (1965), που πωλήθηκε από τον Bonhams τον Μάιο του 2022 για 315.335 ευρώ  (μετά από εκτίμηση 80.000  – 120.000 ευρώ), δημιούργησε ένα νέο ρεκόρ  για την καλλιτέχνιδα. Το έργο της Χρύσας βρίσκεται σε συλλογές μεγάλων μουσείων της Νέας Υόρκης, όπως το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, το Γκούγκενχαϊμ και το Γουίτνεϊ.

 (Μεταξύ άλλων προσφέρεται το έργο της «New York Cityscape», 1974 με εκτίμηση 40.000 – 60.000 ευρώ).

Ο Ξηρόκωστας από την Αρκαδία

Καταγόμενος από το χωριό Ίσαρης της Αρκαδίας ο Τζόν Ξέρον (1890–1967) μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες όταν ήταν δεκατεσσάρων ετών. Πρωτοπόρος της αφηρημένης τέχνης έγινε γνωστός και σεβαστός και ως κριτικός ενώ το έργο του βασίστηκε στα χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού μοντερνισμού. Ο Ξέρον μετακόμισε στη Νέα Υόρκη το 1920, όπου συνδέθηκε με προσωπικότητες, όπως οι Χοακίν Τόρες-Γκαρσία, ο  Μαξ Βέμπερ, ο Αβραάμ Γουόλκοβιτς και Τζόζεφ Στέλλα και πήρε μέρος στις εκθέσεις των New York Independents το 1921 και το 1922.

Το 1927 ταξίδεψε στο Παρίσι, όπου εντυπωσίασε τους καλλιτεχνικούς κύκλους της πόλης με οξυδερκείς κριτικές εκθέσεων. Όταν  επέστρεψε στη Νέα Υόρκη το 1935, η καλλιτεχνική του προσέγγιση είχε υποστεί μια ριζική μεταμόρφωση από τη νεκρή φύση και τα εικονιστικά μοτίβα, που αποδίδονταν σε μια ρευστή, σιωπηλή παλέτα, διαποτισμένη με έντονα χρώματα, ρυθμικές φόρμες και έντονες κονστρουκτιβιστικές γωνίες. Το έργο του Ξέρον (Xceron) βρίσκεται στις συλλογές του Smithsonian American Art Museum και του Hirshhorn Museum and Sculpture Garden. (« Painting #411», 1957. Εκτίμηση 6.000 – 8.000 ευρώ).

Οι φωτογραφικές μεταμορφώσεις του Σαμαρά

Μετανάστης και ο Λουκάς Σαμαράς (1936) έφθασε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1948 και εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη. Γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερς και έκανε σπουδές υπό τους Άλαν Κάροου και Τζορτζ Σίγκαλ και αργότερα στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια υπό τον Μάγιερ Σαπίρο. Ο Σαμαράς διοργάνωσε την πρώτη του έκθεση στη Νέα Υόρκη στην γκαλερί Reuben το 1959.

Έκανε το ντεμπούτο του με τα κουτιά συναρμολόγησης αντικειμένων στην Green Gallery το 1961 και συμπεριλήφθηκε στην ομαδική έκθεση «The Art of Assemblage», που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Νέα Υόρκη την ίδια χρονιά. Το 1965 εντάχθηκε στην Pace Gallery (που συνεχίζει να εκπροσωπεί τον καλλιτέχνη) και έκανε την πρώτη του μεγάλη ατομική έκθεση στο MoMA το 1969.

Αποφεύγοντας τα τότε κυρίαρχα κινήματα του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού και της Ποπ Αρτ, το έργο του Σαμαρά στηρίζεται σε βαθιές εξερευνήσεις ταυτότητας. συνδυάζοντας την αυτοβιογραφία και τις έρευνες για τον αυτοστοχασμό με μοτίβα της καθημερινότητας. Έχει εξασκηθεί άλλωστε σε ένα ευρύ φάσμα μέσων και εφαρμογών καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του, από τα γρήγορα εφαρμοσμένα παστέλ σε πλούσια χρώματα έως τη φωτογραφία.

Συμπεριλαμβανομένης της καινοτόμου χρήσης μιας Polaroid SX-70 όπου συνδύασε την αυτοπροσωπογραφία με την αφαίρεση μέσω  μίας διαδικασίας που ο καλλιτέχνης ονόμασε «Φωτογραφικές Μεταμορφώσεις». Ο Σαμαράς συνέχισε να εξελίσσει την τέχνη του παράλληλα με την ανάπτυξη της νέας τεχνολογίας, πειραματιζόμενος με έντυπα κείμενα υπολογιστών τη δεκαετία του 1990 και, πιο πρόσφατα, στα ψηφιακά μέσα και στο Photoshop.

(«Photofictions Couch Potato 7», 2003 με εκτίμηση 6.000 – 8.000 ευρώ. «Panorama 2/20/83», 1983 με εκτίμηση 15.000 – 20.000 ευρώ).

Μόραλης, Φασιανός, Τσαρούχης

Από την εμβληματική σειρά «Επιθαλάμια», ένα έργο του Γιάννη Μόραλη (1916-2009) με εκτίμηση ως 500.000 ευρώ περιλαμβάνεται επίσης στη δημοπρασία. Έργο του 1972 απηχεί παλιές αναμνήσεις από γαμήλια τραγούδια αφιερωμένα στη νύφη και τραγουδισμένα  στη διαδρομή ως το χώρο της τελετής. Η εκθαμβωτική λευκότητα των γλυπτικών μορφών του τοποθετείται σε ένα μοντριάνικο πλέγμα ζωηρών χρωμάτων με τα αφηρημένα μοτίβα να απηχούν από μακριά θραύσματα αρχαίου ελληνικού ναού.

Στην Bonhams Greek Art Sale του Παρισιού ωστόσο προσφέρονται και έργα του Αλέκου Φασιανού (1935-2022), όπως «Η ξεχασμένη φωτογραφία»  του 1975 με το έντονο χρώμα να κυριαρχεί στον πίνακα  εκτίμηση: 80.000-120.000 ευρώ) και «Ο Λευκός Καβαλάρης» του 1983, που απηχεί τον διαχρονικό συμβολισμό της αρχαίας ελληνικής αγγειογραφίας (εκτίμηση: 50.000-70.000 ευρώ).

«Η ξεχασμένη φρουρά» του Γιάννη Τσαρούχη (1910-1989) εξάλλου, έργο που ανήκει κάποτε στη συλλογή του θρυλικού γκαλερίστα Αλέξανδρου Ιόλα, περιλαμβάνει όλα τα καθοριστικά στοιχεία του σύμπαντος του ζωγράφου. Πρόκειται για μία από τις πιο διάσημες εικόνες της ελληνικής τέχνης του 20ου αιώνα με το ανδρικό γυμνό, το καφενείο, το σκηνικό σχέδιο, τη νεκρή φύση των λουλουδιών, τον καθρέφτη και τον πυκνό σχηματισμό των σύννεφων (80.000-120.000 ευρώ).

Κι όσο για το έργο «Ηρώ και Λέανδρος» του Νίκου Εγγονόπουλου (1907-1985) εμπνευσμένο από την ιστορία, που επαναλαμβάνεται στα λαϊκά παραμύθια και τους ερωτικούς στίχους σε όλη την Ευρώπη, εδώ διυλίζεται μέσα από το όραμα της ελληνικότητας, που υπηρέτησε ο σπουδαίος ποιητής και ζωγράφος (60.000-80.000 ευρώ).

Διαβάστε επίσης:

Ο «βωμός» του Γουόρχολ πουλήθηκε 85 εκατ. δολάρια – Η σύνδεσή του με την οικογένεια Μαρτίνου

Φειδίου 3: Επιχείρηση διάσωσης μιας ιστορίας δύο αιώνων