Αφιέρωμα - Μουσεία

Τι να δω στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων – Γράφει η αρχαιολόγος δρ Παρασκευή Γιούνη

Επιμέλεια: Μαρία Θερμού

03.11.2024 | 09:51

Η αρχαιολόγος δρ Παρασκευή Γιούνη

Το mononews κάλεσε διευθυντές και προϊσταμένους Μουσείων και Εφορειών Αρχαιοτήτων της χώρας να γνωρίσουν στο κοινό τα σπουδαιότερα εκθέματα που περιλαμβάνονται στις συλλογές τους, ζητώντας παράλληλα την κατάθεση μιας «προσωπικής» νότας με την επιλογή αντικειμένων, που προκύπτουν μέσα από την ιδιαίτερη ενασχόλησή τους. Σκοπός του αφιερώματος είναι να διευρυνθεί η γνώση του κοινού και να καταστήσει τα μουσεία πιο προσιτά, συμβάλλοντας και με αυτόν τον τρόπο στην ανάδειξη, την κατανόηση και την προσωπική σχέση καθενός μας με την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας.

Ακολουθεί το κείμενο της αρχαιολόγου του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων δρος Παρασκευής Γιούνη

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων ανήκει στην αρμοδιότητα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων, μίας περιφερειακής υπηρεσίας του Υπουργείο Πολιτισμού, αναπληρωτής προϊστάμενος της οποίας είναι ο Δρ. Ιωάννης Χουλιαράς.

Το Μουσείο στεγάζεται σε ένα από τα σημαντικότερα δείγματα του ελληνικού μοντερνισμού, σχεδιασμένο κατά τη δεκαετία του 1960 από τον αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη. Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, σε περίοπτη θέση με θέα στην λίμνη Παμβώτιδα στον λόφο «Λιθαρίτσια». Από την ίδρυσή του το 1970, το Αρχαιολογικό Μουσείο είχε πανηπειρωτικό χαρακτήρα, ο οποίος διατηρήθηκε και στην επανέκθεση των συλλογών του, που ολοκληρώθηκε το 2008. Στις επτά αίθουσές του και τον κεντρικό διάδρομο ξετυλίγεται η ιστορία των πολιτισμών της Ηπείρου από τους κυνηγούς της Εποχής των Παγετώνων, πριν από τουλάχιστον 250.000 χρόνια, έως το τέλος της Ρωμαϊκής Περιόδου, τον 3^ο-4^ο αιώνα μ.Χ. Στις συλλογές του μουσείου περιλαμβάνονται τα χρηστήρια ελάσματα από τη Δωδώνη, τα ερωτήματα των προσκυνητών του μαντείου, τα οποία χαράζονταν σε φύλλα μολύβδου και το 2023 εντάχθηκαν στον Κατάλογο της YNESCO «Μνήμη του Κόσμου». Εκτός από τα ευρήματα που προέρχονται από την ανασκαφική έρευνα στην Ήπειρο, το μουσείο περιλαμβάνει στις συλλογές του σύνολα αντικειμένων από δωρεές ιδιωτών, όπως η δωρεά Μίμη Οικονόμου, η δωρεά εις μνήμη Αλεξάνδρου Λ. Μελά και η δωρεά Ανδρέα Μπούζα.

Στο μουσείο διοργανώνονται συστηματικά πλήθος εκδηλώσεων, εκπαιδευτικών και πολιτιστικών για ποικίλες ομάδες κοινού, ενισχύοντας τις συνέργειες με διάφορους φορείς. Παράλληλα, με θεματικές περιοδικές εκθέσεις αξιοποιούνται οι πλούσιες συλλογές που φιλοξενεί.

Η εμπειρία της επίσκεψης στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων υποστηρίζεται με σύγχρονα μέσα, όπως το σύστημα αυτόματης ξενάγησης για επιλεγμένα εκθέματα, το οποίο διατίθεται δωρεάν και μία καινοτόμο ψηφιακή πλατφόρμα-περιήγηση, προσαρμοσμένη σε χαρακτηριστικά διαφόρων ομάδων (π.χ. ηλικία), ελεύθερα προσβάσιμη στο https: // www. proxitour.com./proxitour-app για κινητές συσκευές (smart phones, tablets). Επίσης στον σύνδεσμο https://mageirevontasstinepeiro.gr/ μπορεί κάποιος να βρει το εκπαιδευτικό ψηφιακό παιχνίδι με τίτλο «Μαγειρεύοντας στη Ήπειρο, 100.000 χρόνια». Το μουσείο διαθέτει ενημερωτικό υλικό σε γραφή Braille για επισκέπτες με προβλήματα όρασης και οι χώροι του είναι προσβάσιμοι σε άτομα με αναπηρία (υπάρχουν επίσης θέσεις στάθμευσης ΑΜΕΑ).

Από τον Απρίλιο του 2024, το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων είναι πλέον Πιστοποιημένο, σύμφωνα με την ΑΠ. 175594/19/4/2024 ΥΑ έγκρισης. Θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε, ότι το 2012 το μουσείο προκρίθηκε ως υποψήφιο για το European Museum of the Year Award και επελέγη στον τελικό κατάλογο των 31 επικρατέστερων μουσείων.

Τα σημαντικότερα εκθέματα

Χειροπέλεκυς από τον Κοκκινόπηλο

Μεγάλο αμφίπλευρο (χειροπέλεκυς), ένα πολυεργαλείο της Κατώτερης Παλαιολιθικής εποχής

Η ανθρώπινη κατοίκηση στην Ήπειρο τεκμηριώνεται τουλάχιστον πριν από 250.000 χρόνια. Αναζητώντας πρώτες ύλες και τροφή, διάφορα ανθρώπινα είδη (όπως οι Homo neanderthalensis και Homo sapiens) μετακινούνταν εποχικά, σε ομάδες από τόπο σε τόπο. Ένας αρκετά μεγάλος αριθμός από τις προσωρινές εγκαταστάσεις που επέλεγαν, όπως ο Κοκκινόπηλος, το Ασπροχάλικο, η Καστρίτσα, το Κλειδί και η Μποΐλα έχουν διερευνηθεί ανασκαφικά προσφέροντας πολύτιμα στοιχεία για τον τρόπο ζωής τους.

Το μεγάλο αμφίπλευρο (χειροπέλεκυς) από την ανοιχτή θέση Κοκκινόπηλος του Νομού Πρεβέζης είναι κατασκευασμένο με διαδοχική απόκρουση της αρχικής μάζας του πυριτόλιθου. Πρόκειται για πολυεργαλείο, ιδιαίτερα κατάλληλο για τον τεμαχισμό των θηραμάτων, χρονολογούμενο στην Κατώτερη Παλαιολιθική.

Φιάλη της Νεολιθικής εποχής

Πρόκειται για μία φιάλη «τύπου Μπρατισλάβα» από την Νεολιθική εγκατάσταση των Δολιανών με εγχάρακτη σπειροειδή διακόσμηση, γεμισμένη με άσπρη πάστα. Παρ΄ότι έχει διατηρηθεί μόνον ένα μικρό τμήμα του σκεύους, η πλήρης αποκατάστασή του είναι εφικτή. Κι αυτό, γιατί το αγγείο ανήκει σε μία κεραμική κατηγορία, η οποία κατά την 4^η χιλιετία π.Χ είναι εξαιρετικά δημοφιλής, καθώς συναντάται από την Κεντρική Ευρώπη, Βαλκάνια, Ηπειρωτική Ελλάδα, έως την Κρήτη.

Η φιάλη αυτή ήταν ένα αντικείμενο κοινωνικού γοήτρου του/της κατόχου του, το οποίο μας πληροφορεί, ότι οι κάτοικοι της ενδοχώρας της Ηπείρου κατά την Νεολιθική περίοδο είχαν αναπτύξει επαφές, μέσω των οποίων γνώριζαν την «μόδα» της εποχής.

Ο οπλισμός του «ήρωα» του Λιατοβουνίου

Στο μουσείο παρουσιάζεται ο θώρακας τον οποίο έφερε ένας άνδρας θαμμένος στον κεντρικό τάφο του νεκροταφείου μίας αρχαίας κώμης που εντοπίσθηκε στο Λιατοβούνι, κοντά στην Κόνιτσα Ιωαννίνων. Διακρίνουμε τα χάλκινα εξαρτήματα, επτά ομφάλια διαφόρων μεγεθών και αρκετά «κομβία», τα οποία ήταν ραμμένα σε ένα υλικό το οποίο έχει πλέον διαλυθεί, πιθανότατα δέρμα ή ύφασμα. Τον οπλισμό συμπλήρωναν ένα χάλκινο ξίφος και ένα χάλκινο εγχειρίδιο με εγχάρακτες σπείρες στη λεπίδα και τη λαβή του, και δύο δόρατα από τα οποία διατηρήθηκαν οι χάλκινες αιχμές.

Όπως προκύπτει από τη διάταξη των μεταγενέστερων τάφων γύρω από τον νεκρό, επρόκειτο για ένα σημαντικό μέλος της κοινότητας, πιθανώς τον «γενάρχη» των κατοίκων της κώμης. Το εύρημα χρονολογείται στο τέλος 13^ου – αρχές 12^ου αιώνα π.Χ.

Ταφικός περίβολος Μιχαλιτσίου Πρέβεζας

Ο ταφικός περίβολος σε σχήμα «Π» εντοπίστηκε στο Μιχαλίτσι στα παράλια της Ηπείρου, κοντά στην αρχαία πόλη Κασσώπη. Οι ταφές πιθανότατα ανήκαν σε μία οικογένεια, εύπορη όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από την ποιότητα του γλυπτού διακόσμου που περιλάμβανε μαρμάρινα αγάλματα κορών και ενός λιονταριού, καθώς και μία επιτύμβια στήλη που φέρει το όνομα του νεκρού: Διόζοτος, γιος του Κλεοπτολέμου.

Όπως βλέπουμε και στην φωτογραφία, οι νεκροί συνοδευόταν από διάφορα αγαπημένα αντικείμενα, όπως για παράδειγμα τα παιχνίδια στις δύο παιδικές ταφές. Ο περίβολος χρονολογείται στο β΄ μισό του 4^ου αιώνα π.Χ.

Επιτύμβια στήλη της Αμμιλούς

Προερχόμενη από ταφικό περίβολο στα Πλαίσια Ιωαννίνων, η επιτύμβια στήλη της Αμμιλούς (τέλη 3^ου– αρχές 2^ου αιώνα π.Χ.) αντιπροσωπεύει έναν τύπο γνωστό στη βιβλιογραφία ως στήλες «τύπου βορειοδυτικής Ελλάδας». Οι συγκεκριμένες στήλες ήταν έργα εγχώριων τεχνιτών, που ήταν εξοικειωμένοι με τον τοπικό ασβεστόλιθο και την τεχνική της λάξευσής του. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι τα ανάγλυφα κλαδιά βελανιδιάς, μυρτιάς ή ελιάς και η χρήση της επιπεδόγλυφης τεχνικής στην απόδοση των επιγραφών.

Χρηστήρια ελάσματα του ιερού της Δωδώνης

Στο ιερό της Δωδώνης, αφιερωμένο στο Δία και στην σύζυγό του Διώνη λειτουργούσε το αρχαιότερο μαντείο της ελληνικής επικράτειας. Οι προσκυνητές χάραζαν τα ερωτήματά τους σε μικρά φύλλα μολύβδου, τα οποία κατέθεταν στο μαντείο για να πάρουν τις σχετικές απαντήσεις. Αποτέλεσμα του ιδιαίτερου τρόπου χρησμοδοσίας είναι η εύρεση χιλιάδων επιγραφών, ένα μοναδικό παγκοσμίως επιγραφικό σύνολο, που μας πληροφορεί για την πολιτική ιστορία της αρχαίας Ελλάδας, την θρησκεία, την ιστορία της κοινωνίας και του δικαίου, αλλά κυρίως για τις ελπίδες, τις ανησυχίες και τους προσωπικούς στόχους των καθημερινών ανθρώπων.

Σε ένα από τα μολύβδινα χρηστήρια ελάσματα ο Έρμων ρωτά σε ποιόν θεό πρέπει να προσευχηθεί, προκειμένου να αποκτήσει χρήσιμα τέκνα από την σύζυγό του Κρηταίαν. Γραμμένη βουστροφηδόν (η φορά της γραφής αλλάζει σε κάθε σειρά) σε κορινθιακό αλφάβητο, η ερώτηση αποτελεί μία από τις παλαιότερες του μαντείου, χρονολογούμενη στο τέλος του 6^ου αιώνα π.Χ. (525-500 π.Χ.).

Και σε ένα άλλο, ο Δίων ρωτά το Νάιο Δία και τη Διώνη εάν η Βοστρύχα, κόρη του του Δόρκωνος, του έκλεψε τα χρήματα τα οποία έχασε κατά τα φετινά Άκτια.

Αντιπροσωπευτικό δείγμα των ελασμάτων, τα οποία είναι πλέον ενταγμένα στον κατάλογο της UNESCO «Μνήμη του Κόσμου» παρουσιάζεται σε ειδική προθήκη στην αίθουσα της Δωδώνης

Αφιερώματα πιστών στο ιερό της Δωδώνης

Τα αφιερώματα των πιστών, επώνυμων και απλών ανθρώπων, στο ιερό της Δωδώνης αντιπροσωπεύονται από ένα μεγάλο αριθμό χάλκινων αντικειμένων, που αποκαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές. Πρόκειται για έργα εξαιρετικής τέχνης από διάφορα εργαστήρια, μάρτυρες της πανελλήνιας αίγλης του ιερού. Ανάμεσά τους, το χάλκινο ειδώλιο οπλιτοδρόμου (550-500 π.Χ.), ο οποίος φέρει κράνος κορινθιακού τύπου με ψηλό λοφίο και θώρακα με εγχάρακτο ανθέμιο. Στα χέρια του κρατούσε δύο δόρατα των οποίων οι άξονες διασταυρώνονται καθώς ο οπλιτοδρόμος τρέχει με ορμή προς την νίκη. Το έργο προέρχεται πιθανόν από κορινθιακό εργαστήριο.

Χάλκινο ειδώλιο παιδιού που κρατά περιστέρι (αρχές 3ου αιώνα π.Χ.)

Ένα ακόμη αφιέρωμα είναι το χάλκινο ειδώλιο ενός παιδιού με περιστέρι, έργο των αρχών του 3^ου αιώνα π.Χ. Το παιδί παρακολουθεί με μεγάλη προσοχή το περιστέρι που κρατάει στο αριστερό του χέρι. Τα μακριά του μαλλιά είναι πολύπλοκα πλεγμένα σε πλεξίδες, οι οποίες ενώνονται στην κορυφή του κρανίου, προσφέροντας μία ακόμη χαριτωμένη λεπτομέρεια στην απεικόνιση του μικρού παιδιού.

Καταπέλτες «Νεκρομαντείου» Πρέβεζας

Ένα μνημειώδες οικοδόμημα που αποκαλύφθηκε στο χωριό Μεσοπόταμος στην Πρέβεζα ερμηνεύθηκε ως το Νεκρομαντείο του Αχέροντα, αναφορές του οποίου υπάρχουν και στην Οδύσσεια. Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή τα μεταλλικά αντικείμενα, τα οποία βρέθηκαν στο υπόγειο του κτηρίου ήταν εξαρτήματα ανυψωτικών μηχανισμών μέσω των οποίων οι ιερείς εμφάνιζαν τα είδωλα των νεκρών στους προσκυνητές. Αντίστοιχα, τα οικοδομικά κατάλοιπα συσχετίσθηκαν με τις τελετές εξαγνισμού που απαιτούσε το τελετουργικό της μαντείας.

Μετά την επανεξέταση των ευρημάτων και την σύγκριση με νέα αρχαιολογικά δεδομένα, το κτηριακό συγκρότημα αναγνωρίσθηκε ωστόσο, ως μία οχυρωμένη αγροικία των ελληνιστικών χρόνων. Τα μεταλλικά εξαρτήματα του υπογείου εξάλλου, αναγνωρίσθηκαν ως εξαρτήματα 7 καταπελτών, τους οποίους οι ένοικοι της αγροικίας χρησιμοποίησαν εναντίον των επιτιθέμενων.

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων παρουσιάζεται η αναπαράσταση του καταπέλτη.

Σαρκοφάγος με σκηνές της Ιλιάδας

Η Ήπειρος πέρασε στην κατοχή των Ρωμαίων μετά την ήττα των Μακεδόνων στην Πύδνα το 168 π.Χ. Οι πλούσιοι Ρωμαίοι, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, λάτρεις της ελληνικής τέχνης έκαναν παραγγελίες σε εργαστήρια της Αττικής για διακοσμήσουν τις επαύλεις τους ή τους τάφους των αγαπημένων τους. Ένα τέτοιο έργο αποτελεί η μαρμάρινη σαρκοφάγος με ανάγλυφες σκηνές από την Ιλιάδα, η οποία βρέθηκε στο Λαδοχώρι Θεσπρωτίας.

Στην κύρια όψη ο βασιλιάς Πρίαμος, γονατιστός μπροστά στον Αχιλλέα, προσφέρει λύτρα ικετεύοντας να του δώσει το νεκρό σώμα του γιού του Έκτορα. Στο κάλυμμα της σαρκοφάγου απεικονίζεται το ζευγάρι των νεκρών ξαπλωμένο σε νεκρική κλίνη.

Οι προσωπικές επιλογές

Αίθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων

Η χάντρα του ελαφιού

Δόντι από ελάφι με εγχάρακτη διακόσμηση (Ανώτερη Παλαιολιθική εποχή)

Χάντρα από δόντι ενός ερυθρού ελαφιού (Cervus elaphus) ήρθε στο φως στο σπήλαιο της Καστρίτσας. Είναι διακοσμημένη με μοτίβο από εγχάρακτες κουκίδες και πιστεύεται ότι ανήκε σε κάποια συμβολική σύνθεση και χρησιμοποιούνταν είτε κρεμασμένη στο σώμα είτε ραμμένη σε ένδυμα. Χρονολογείται στην Ανώτερη Παλαιολιθική εποχή.

Χειροποίητη κύλικα από τη Δωδώνη

Υψίποδη κύλικα της Ύστερης Εποχής του Χαλκού

Οι επαφές των Ηπειρωτών με τον Μυκηναϊκό πολιτισμό ήταν πιο έντονες στα παράλια ενώ στην ενδοχώρα πιστοποιούνται από την περιορισμένη παρουσία όπλων, κοσμημάτων και τροχήλατων αγγείων, αντικείμενα τα οποία έδιναν κύρος στον κάτοχό τους. Η υψίποδη κύλικα της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, ένα αγγείο πόσης με δύο κάθετες λαβές, προφανώς είχε εντυπωσιάσει ιδιαίτερα τους κατοίκους, καθώς οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως πολλά παραδείγματα χειροποίητων αγγείων, τα οποία μιμούνται το Μυκηναϊκό πρότυπο.

Χάλκινη ραμφόστομη πρόχους

Το χάλκινο αγγείο (510-490 π.Χ.) αποτέλεσε προσφορά, μαζί με μία άλλη πανομοιότυπη πρόχου, στον τάφο ενός ώριμου άνδρα στο νεκροταφείο ορεινής κώμης στην περιοχή της Βίτσας Ζαγορίου. Η φωτογραφία εστιάζει στην προτομή της κόρης, η οποία κοσμεί την περίτεχνη λαβή. Στο κεφάλι φέρει ψηλό κάλυμμα και το πρόσωπό της ζωντανεύει από το αινιγματικό «αρχαϊκό μειδίαμα».

Όπως μπορούμε να κρίνουμε από τα κοινά μορφολογικά και τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά, οι δύο πρόχοι είναι προϊόντα του ίδιου κορινθιακού εργαστηρίου. Η Ήπειρος, άλλωστε, είχε άμεσες πολιτικές και εμπορικές σχέσεις με την Κόρινθο, καθώς στα ηπειρωτικά παράλια υπήρχαν Κορινθιακές αποικίες.

Σφραγιστικό δαχτυλίδι

Το δαχτυλίδι είναι αργυρεπίχρυσο και προέρχεται από τάφο στον Κερασώνα Πρέβεζας (4^ος αιώνας π.Χ.). Φέρει παράσταση με την σκηνή του φόνου της Κλυταιμνήστρας από τον Ορέστη, ο οποίος, εκδικούμενος τη δολοφονία του πατέρα του Αγαμέμνονα, έχει αρπάξει από το μπράτσο την μητέρα του και ετοιμάζεται για το μοιραίο χτύπημα. Η Κλυταιμνήστρα έχει σωριαστεί επάνω σε βωμό και υψώνει το χέρι της σε μία ύστατη προσπάθεια να αποτρέψει το γιό της από την ανόσια πράξη της μητροκτονίας. (Δίπλα στο δαχτυλίδι και το εκμαγείο της παράστασης.)

Βιογραφικό

Η Παρασκευή Γιούνη είναι απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου και διδακτορικού διπλώματος του Institute of Archaeology/University College, University of London με εξειδίκευση στην Νεολιθική περίοδο και στην ανάλυση της τεχνολογίας της κεραμικής. Υπήρξε υπότροφος του Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» και του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών.

Εργάζεται στο υπουργείο Πολιτισμού από το 1993, αρχικά στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Καβάλας και στην συνέχεια στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων ως Προϊσταμένη Τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιολογικών χώρων, Μνημείων, Αρχαιογνωστικής έρευνας και Μουσείων. Κατά το 2020 εκτέλεσε χρέη Αναπληρώτριας Προϊσταμένης ελλείποντος Προϊσταμένου στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων.

Είχε την εποπτεία σωστικών ανασκαφών στους νομούς Καβάλας, Άρτας, Ιωαννίνων και υπήρξε μέλος της συστηματικής ανασκαφικής έρευνας του προϊστορικού οικισμού Ντικιλί Τας. Υπεύθυνη υλοποίησης συγχρηματοδοτούμενων έργων για την ανάδειξη του Αρχαιολογικού Χώρου Καστρίτσας και την Αποκατάσταση-Συντήρηση-Ανάδειξη του Θεάτρου Δωδώνης. Συμμετείχε στην οργάνωση διαφόρων εκθέσεων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. Έχει συγγράψει άρθρα σχετικά με τη Νεολιθική περίοδο, την προϊστορική κεραμική, την αρχαιολογία της Ηπείρου, αρχαιολογικούς οδηγούς και έχει συμμετάσχει σε επιστημονικά συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

*Προέλευση φωτογραφιών: Φωτογραφικό αρχείο Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων-Υπουργείο Πολιτισμού, η οποία διατηρεί το copyright. Φωτογράφοι: Παναγιώτης Τσιγκούλης, Κωνσταντίνος Ιγνατιάδης.