Σηματοδοτεί η κρίση στη Βενεζουέλα την κατάρρευση μίας ολόκληρης ιδεολογίας;

Αυτές τις μέρες η πολιτική κρίση στη Βενεζουέλα έχει εισέλθει σε μια εξαιρετικά οξεία φάση. Στην πραγματικότητα, έχει ανακηρυχθεί διπλή εξουσία στη χώρα: υπάρχουν αντικρουόμενες πολιτικές και θεσμοί σε προεδρικό, κοινοβουλευτικό και δικαστικό επίπεδο.

Αυτή η κρίση εξελίχθηκε σε σημαντικό γεγονός όχι μόνο για την περιοχή, αλλά και για την παγκόσμια πολιτική. Οι χώρες του κόσμου είναι πολύ καθαρά και αποκαλυπτικά διχασμένες στην εκτίμησή τους για τα σημερινά γεγονότα. Αυτή η διαμάχη φάνηκε στο βήμα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.

Εκτός από τα πολιτικά (και στρατιωτικά) αποτελέσματά της, αυτή η κρίση μας κάνει να θυμηθούμε την ιδεολογική κληρονομιά του θανόντος προέδρου της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες, που ονομάζεται «τσαβισμός» από το όνομά του.

Παρεμπιπτόντως, από την άποψη των ιδεολογικών συμβόλων του τσαβισμού, η χρονική στιγμή των σημερινών γεγονότων είναι εξαιρετικά σημαντική – η σημερινή πολιτική κρίση στη Βενεζουέλα ξεκίνησε παραμονές Φεβρουαρίου. Το μήνα Φεβρουάριο έχουν συμβεί αρκετά σημαντικά γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας της Βενεζουέλας, κάτι που ο Ούγκο Τσάβες πάντα υπογράμμιζε στις ομιλίες του.

Στρατιωτική εξέγερση

Στις 27 Φεβρουαρίου 1989, σοβαρές ταραχές, τις οποίες ο Τσάβες είδε ως πρόδρομο της «Μπολιβαριανής Επανάστασης», ξέσπασαν στην πρωτεύουσα της Βενεζουέλας, Καράκας. Στις 4 Φεβρουαρίου 1992, ο ίδιος ο Τσάβες προκάλεσε στρατιωτική εξέγερση εναντίον του τότε προέδρου της χώρας. Στις 2 Φεβρουαρίου 1999 ανέλαβε καθήκοντα προέδρου. Στις 15 Φεβρουαρίου 2009, τροποποιήσεις του Συντάγματος της χώρας υιοθετήθηκαν από τον Τσάβες.

Αυτό έγραψε ο Ούγκο Τσάβες το 2009: «Φεβρουάριος, Φεβρουάριος και πάλι! Εδώ και πολλά χρόνια, αισθάνομαι ότι η ζωή μου είναι στενά συνδεδεμένη με αυτόν τον μήνα ανθοφορίας στις σαβάνες και πνοής καλοκαιρινών ανέμων: 27 Φεβρουαρίου, 4 Φεβρουαρίου, 2 Φεβρουαρίου! Και τώρα 15 Φεβρουαρίου!».

Επομένως, δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι ο Φεβρουάριος έχει το ίδιο νόημα για τους τσαβιστές με αυτό που είχε ο Οκτώβριος για τους σοβιετικούς μπολσεβίκους. Και το γεγονός ότι η δύναμη των τσαβιστών βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης την παραμονή του ιερού μήνα του Φεβρουαρίου καθιστά τις τρέχουσες εξελίξεις ιδεολογικά πλούσιες και ασυμβίβαστες για όλες τις αντιτιθέμενες πλευρές στη Βενεζουέλα.

Κατάρρευση της αριστεράς;

Οι εξελίξεις στη Βενεζουέλα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν σύμβολο της σχεδόν πλήρους κατάρρευσης της περίφημης «αριστερής στροφής» στη Λατινική Αμερική (μετά την Αργεντινή, τη Βραζιλία, τη Χιλή), αν δεν υπήρχε η πρόσφατη νίκη του αριστερού υποψηφίου Andrés Manuel López Obrador στις προεδρικές εκλογές του Μεξικού. Έδειξε ότι τα αίτια της κοινωνικής δυσαρέσκειας απέναντι στις νεοφιλελεύθερες ή δεξιές πολιτικές στη Λατινική Αμερική δεν έχουν εξαφανιστεί και είναι πολύ νωρίς για να θάψουμε την «αριστερή στροφή».

Αλλά ο τσαβισμός είναι ένα άλλο θέμα. Ήταν η πολιτική των αριστερών κυβερνήσεων της Βενεζουέλας που ήταν ίσως η πιο ριζοσπαστική από όλες τις χώρες της αριστερής στροφής στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Εκφράστηκε επίσης με τις στενές σχέσεις του Τσάβες με αντάρτικες ομάδες στην Κολομβία, με την ανταλλαγή «στρατιωτικής εμπειρίας» μαζί τους (αφήνοντας στην άκρη ακόμη και το περίπλοκο ζήτημα των ναρκωτικών). Ο τσαβισμός συνδέεται επίσης με στρατιωτικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης της κοινωνίας.

Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, τα «σοσιαλιστικά τάγματα» του Τσάβες που λειτουργούσαν ως φύλακες του λαού για να υπερασπιστούν το «κόμμα», τις «αποστολές απελευθέρωσής του» στις περιφέρειες και τα χωριά κλπ. Δεν υπήρξαν τέτοιες πρώιμες σοβιετικές ή ακόμα και μαοϊκές μορφές κοινωνικής κινητοποίησης σε άλλες χώρες της «αριστεράς στροφής».

Η ιδεολογική ρητορική ήταν επίσης στρατιωτικοποιημένη. Για παράδειγμα, η προεκλογική εκστρατεία του Τσάβες σχετικά με τις προαναφερθείσες τροποποιήσεις του Συντάγματος το 2009 ονομάστηκε από αυτόν στρατηγική «διπλής επίθεσης τεθωρακισμένων».

Η γοητεία (ή αντι-γοητεία, αν προτιμάτε) του Τσάβες στα διεθνή ΜΜΕ έκανε επίσης τις εξαιρετικά ασυμβίβαστες δηλώσεις του ενάντια στον «αμερικάνικο ιμπεριαλισμό» ευρέως γνωστές στον κόσμο.

Παγκόσμιες φιλοδοξίες

Τέλος, τα έργα του για την αναδιοργάνωση όχι μόνο της εθνικής αλλά και της παγκόσμιας οικονομίας (το ταμείο πετρελαίου για την προμήθεια πρώτων υλών σε φτωχές χώρες σε φτωχές χώρες σε προνομιακές τιμές, η ιδέα μιας κοινής τράπεζας αντιιμπεριαλιστικών χωρών), είχαν επίσης παγκόσμια εμβέλεια.

Από αυτήν την άποψη, μπορεί ίσως να συγκριθεί μόνο με τον Καντάφι μεταξύ των πρόσφατων «αντιιμπεριαλιστών» ηγετών. Και στην ίδια τη Λατινική Αμερική, μόνο ο Λούλα στη Βραζιλία, με την υποστήριξή του στο κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης, κέρδισε μια μεγάλη παγκόσμια φήμη (αν και, επαναλαμβάνω και πάλι, μέσω πολύ πιο ήπιων μορφών έργων για «δίκαιη ανακατανομή του παγκόσμιου πλούτου» από τον Τσάβες). Κανένας από τους ηγέτες της «αριστερής στροφής» – ούτε ο Μοράλες στη Βολιβία, ούτε η Κίρχνερ στην Αργεντινή, ούτε ο Κορέα στον Ισημερινό, ούτε ο Ραούλ Κάστρο στην Κούβα – είχαν παρόμοια παγκόσμια διάσταση στις πολιτικές τους όπως ο Τσάβες.

Επιπλέον, από όλους τους αριστερούς προέδρους στην περιοχή (χωρίς να υπολογίζεται, φυσικά, η Κούβα), ο Ουγκό Τσάβες κήρυξε πιο ανοιχτά μια πορεία προς τη δημιουργία του «σοσιαλισμού του 21ου αιώνα».

Ταυτόχρονα, αρνήθηκε τόσο τη σοβιετική όσο και την κινεζική εμπειρία στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Ο Τσάβες συνέδεσε τον «δικό του» σοσιαλισμό με τις ιδέες της ακραίας αριστερής αντίληψης του χριστιανισμού στο πνεύμα της επί του όρους ομιλίας και των εξιδανικευμένων παλαιοχριστιανικών κοινοτήτων (σε στενή συνάφεια με τη λατινοαμερικανική «θεολογία της απελευθέρωσης» σε προγενέστερο στάδιο).

Μια άλλη πτυχή του τσαβιστικού σοσιαλισμού συνδέεται με την ιστορική μνήμη (ή ιστορικό μύθο) της μπολιβαριανής ιδεολογίας της λατινοαμερικανικής ανεξαρτησίας και ενότητας. Τέλος, η λατρεία των στρατιωτικών ηρώων από το παρελθόν της Βολιβίας και της Βενεζουέλας έλαβε επίσης θέση στην ιδεολογία και την κοινωνική οργάνωση (και την οιονεί στρατιωτική πειθαρχία) ως μέρος του τσαβιστικού σοσιαλισμού.

Οικονομικά αποτελέσματα

Εν τέλει, τα οικονομικά αποτελέσματα του σοσιαλισμού της Βενεζουέλας (ανεξάρτητα από το ποιος φέρει την ευθύνη γι’ αυτό) αποδείχθηκαν τα πιο θλιβερά από όλες τις χώρες της «αριστερής στροφής». Παρεμπιπτόντως, ο Καντάφι χρησιμοποίησε τον πετρελαϊκό του πλούτο για να δημιουργήσει ένα αποτελεσματικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και ανατράπηκε όχι λόγω της οικονομίας, αλλά λόγω πολιτικών και φυλετικών διαμαρτυριών (ακόμα και αν αφήσουμε στην άκρη την εξωτερική παρέμβαση). Τα πλεονεκτήματα της κοινωνικοοικονομικής πολιτικής του Λούλα αντισταθμίζουν τα μειονεκτήματά του, ήταν υπό την ηγεσία του που ο πετρελαϊκός πλούτος της Βραζιλίας μετασχηματίστηκε σε αυξανόμενη παγκόσμια επιρροή. Και με τους τσαβίστες στην εξουσία, η Βενεζουέλα, η πλουσιότερη χώρα από άποψης κοιτασμάτων πετρελαίου, βρίσκεται σε οικονομικό χάος. Είναι ένα γεγονός της ζωής, και δεν ρωτάμε ποιος φταίει.

Ως εκ τούτου, ανεξάρτητα από το ποιος κερδίζει στην κρίση της Βενεζουέλας, ο Νικολάς Μαδούρο ή οι αντίπαλοί του, τα αποτελέσματα της πολιτικής των τσαβιστών σήμερα καθιστούν πλήρως δικαιολογημένο το ερώτημα εάν υπάρχει ριζοσπαστικό όριο στην αριστερή πολιτική στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Το όριο όταν η αποδοτικότητα μετάβασης και η σταθερότητα του συστήματος μειώνονται απότομα μέχρι την κατάρρευση. Εν πάση περιπτώσει, ακόμη και αν οι εχθροί ευθύνονται για την οικονομική αποτυχία των τσαβιστών, η εμπειρία της Βενεζουέλας θα πρέπει να οδηγήσει σε μια επανεξέταση τόσο των αριστερών όσο και των δεξιών εθνικιστικών εναλλακτικών έναντι της σύγχρονης παγκόσμιας τάσης.

Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο world economic forum.org και συγγραφέας είναι ο Oleg Barabanov του Valdai Discussion Club