Σε πρόσφατο άρθρο ο πρόεδρος Γιούνκερ έγραφε ότι «το 2017 θα είναι η χρονιά του «όλα ή τίποτα» για την Ευρώπη». Ο Πρόεδρος έχει δίκιο: η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αντιμέτωπη με μια υπαρξιακή κρίση. Πρέπει να επιλέξουμε σε ποια Ευρώπη και σε ποιο κόσμο θέλουμε να ζήσουμε. Ένα πράγμα είναι σαφές: η παρούσα κατάσταση δεν μπορεί να συνεχισθεί.
Οι λόγοι που κρύβονται πίσω από την απογοήτευση των Ευρωπαίων πολιτών από το πολιτικό κατεστημένο είναι απλοί και ξεκάθαροι: η διάβρωση της μεσαίας τάξης, η αποσάθρωση του κράτους πρόνοιας, η έκρηξη των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων.
Το Brexit ήταν μια ισχυρή προειδοποίηση, αναφορικά με τα μη ισόρροπα οφέλη της παγκοσμιοποίησης στις κοινωνίες μας, που αποξένωσαν ένα μεγάλο μερίδιο των ψηφοφόρων.
Θα ήταν υποκριτικό όμως να αποδώσει κανείς την έλλειψη εμπιστοσύνης και τη δυσπιστία στο ευρωπαϊκό σχέδιο μόνο στις αρνητικές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης. Εξάλλου, η παγκοσμιοποίηση δεν είναι ένα φυσικό φαινόμενο.
Η παγκοσμιοποίηση είναι ένα σύνολο οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών διεργασιών που μπορεί να αντιμετωπισθεί με διαφορετικά μείγματα πολιτικής. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι μονόδρομος.
Οφείλουμε να το παραδεχτούμε: η ευρωπαϊκή απάντηση στην κρίση δεν ήταν αυτή που έπρεπε. Αποδυνάμωσε το κράτος πρόνοιας, άφησε απροστάτευτους τους πιο ευάλωτους πολίτες. Και τούτο δίχως να βελτιώνει τις συνολικές οικονομικές επιδόσεις. Ακριβώς το αντίθετο.
Οι πολιτικές λιτότητας στην Ευρώπη παρήγαγαν πολύ χειρότερα αποτελέσματα από τις αντίθετες επεκτατικές του Προέδρου Ομπάμα, τόσο υπό όρους οικονομικής ανάπτυξης όσο και από πλευράς δημιουργίας θέσεων εργασίας και κοινωνικής συνοχής.
Οι αιτίες της κρίσης είναι βαθύτερες και ανάγονται στην διαπλοκή του κοινωνικού και του δημοκρατικού ελλείμματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ασυμμετρία της κοινωνικής και της οικονομικής διάστασης ήταν προφανής από την πρώτη στιγμή της ίδρυσης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, ενισχύθηκε όμως εκθετικά από την επικράτηση τις τρεις τελευταίες δεκαετίες πολιτικών ακραίας λιτότητας και νεοφιλελευθερισμού.
Αυτή είναι η αιτία για το Brexit, την ενίσχυση των ξενοφοβικών,α αντιευρωπαϊκών δυνάμεων, αλλά και για την ευρύτερη κρίση νομιμοποίησης της ΕΕ. Όλα τα παραπάνω πρέπει να αποτελέσουν ευκαιρία να αλλάξουμε την πορεία του ευρωπαϊκού σχεδίου. Πρέπει να ξαναβρούμε τις θεμελιώδεις αρχές της Ευρώπης, να επιδιώξουμε πολιτικές που να προάγουν την αλληλεγγύη και την πίστη στις κοινές ευρωπαϊκές αξίες, από κοινού με την κοινωνία των πολιτών και τα ευρωπαϊκά συνδικάτα.
Η Ελλάδα και η κυβέρνησή μας πρωτοστατεί στην προσπάθεια ανάδειξης και προβολής πολιτικών που θα προβάλλουν την κοινωνική διάσταση της ΕΕ, συμβάλλουν στην ευημερία των πολιτών της και ενισχύουν το ρόλο της Ευρώπης στην αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η πρωτοβουλία του Πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα για τη Σύνοδο των Μεσογειακών χωρών της ΕΕ.
Στόχοι μας είναι η διαμόρφωση νέων συμμαχιών για την προώθηση των κοινωνικών θεμάτων με τις πολιτικές προοδευτικές δυνάμεις, ιδίως με τους σοσιαλδημοκράτες και τους πράσινους. Ευρωπαϊκών Συνδικάτων, όπως για παράδειγμα η καθιέρωση ευρωπαϊκού επιδόματος ανεργίας και η θέσπιση κατώτατου μισθού, υπολογισμένο στη βάση του 60% του μέσου μισθού.
Ταυτόχρονα θα πρέπει να ενισχυθεί ο ενωσιακός χαρακτήρας και η λογοδοσία των οικονομικών εργαλείων της οικονομικής διακυβέρνησης. Προς την κατεύθυνση αυτή θα πρέπει να ενισχυθεί ο ρόλος του Ευρωκοινοβουλίου αλλά και των Εθνικών Κοινοβουλίων στο λεγόμενο «Ευρωπαϊκό Εξάμηνο».
Τα όργανα της ΕΕ, όπως για παράδειγμα το Eurogroup, θα πρέπει να ελέγχονται και να λογοδοτούν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Η ΕΕ πρέπει να έχει ως άμεση προτεραιότητα τα επόμενα χρόνια την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών. Οφείλουν όλα τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν τις ειλημμένες αποφάσεις αλλά κυρίως πρέπει να ισχύουν παγίως δεσμευτικοί κανόνες αλληλεγγύης. Ταυτόχρονα πρέπει να διαμορφωθεί ένα Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου, το οποίο δεν θα επιβαρύνει υπέρμετρα τα κράτη πρώτης υποδοχής.
Η Ευρώπη στην οποία τα παιδιά μας θέλουμε να ζουν δεν θα είναι μόνο οι αριθμοί και οι οικονομικοί δείκτες. Θα πρέπει να είναι η Ευρώπη της ανθρωπιάς και της αλληλεγγύης.
Άρθρο Γ. Κατρούγκαλου*
*Ο Γιώργος Κατρούγκαλος είναι πολιτικός και συνταγματολόγος, καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και δικηγόρος. Σήμερα είναι Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών αρμόδιος για Ευρωπαϊκές Υποθέσεις