Υπογεννητικότητα και οικονομική κρίση πάνε “πακέτο” και μάλιστα η σχέση τους είναι αμφίδρομη, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.  Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας της ΑΣΤ.Μ.Κ.Ε. HOPEgenesis “Ο αντίκτυπος της υπογεννητικότητας στην οικονομική ανάπτυξη”, η επιβάρυνση του δημογραφικού ζητήματος στην Ελλάδα είναι στενά συνδεδεμένη με την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης, από το 2010 και μετά. Την ίδια στιγμή, η υπογεννητικότητα αποτελεί τροχοπέδη για την οικονομική ανάπτυξη, καθώς στερεί από τη χώρα τον ενεργό πληθυσμό που μπορεί να προσφέρει ποικιλοπτρόπως.

Η μείωση της υπογεννητικότητας και η αντιστροφή των αρνητικών δημογραφικών τάσεων μπορούν να λειτουργήσουν καταλυτικά στην ενίσχυση της εργασιακής βάσης της χώρας, στην αύξηση της παραγωγικότητας όπως, επίσης, και στην αποσυμφόρηση του φορολογικού και του ασφαλιστικού συστήματος.

Μέσω της χρήσης συγκριτικών δεδομένων από 14 χώρες, η μελέτη ανέδειξε τη θετική συσχέτιση μεταξύ του δείκτη γεννήσεων και της οικονομικής ανάπτυξης, υπολογίζοντας ότι κάθε αύξηση του δείκτη γεννήσεων κατά 1% οδηγεί σε κατά κεφαλήν αύξηση του ΑΕΠ κατά 2.4%, ένα πραγματικά εντυπωσιακό εύρημα για τη χώρα μας.

Εντούτοις, σύμφωνα με τις δημογραφικές προβολές της Παγκόσμιας Τράπεζας, αναμένεται ότι στο μέσον του 21ου αιώνα ο συνολικός πληθυσμός της Ελλάδας μόλις θα ξεπερνά τα 9,5 εκατομμύρια και θα συνεχίσει να μειώνεται όσο η γονιμότητα θα παραμένει σε χαμηλά επίπεδα. Η πιο δυσοίωνη πρόβλεψη όμως συνοψίζεται στη βαθιά γήρανσή του η οποία σταδιακά θα συντελεστεί: από το συνολικό πληθυσμό των 9,5 εκατομμύριων το 2050, τα 3,4 εκατομμύρια (36%) θα είναι άνω των 65 ετών. Δηλαδή σε χρονική απόσταση μιας γενιάς ο ελληνικός πληθυσμός θα είναι ένας πληθυσμός στα πρόθυρα της δημογραφικής κατάρρευσης.

Το πρόβλημα

Η γήρανση του πληθυσμού, οι μειωμένες κρατικές δαπάνες λόγω μνημονίων, το άνισα κατανεμημένο νοσοκομειακό και μαιευτικό δίκτυο της χώρας, η δυσκολία των γυναικών που ζουν σε απομακρυσμένες νησιωτικές και ηπειρωτικές περιοχές να λαμβάνουν ολοκληρωμένες μαιευτικές και γυναικολογικές υπηρεσίες και η οικονομική μετανάστευση των νέων (το γνωστό “brain drain”) συγκαταλέγονται μεταξύ των αιτιών που συνέβαλαν τόσο στην αύξηση της υπογεννητικότητας όσο και στην αντιστροφή του θετικού ισοζυγίου γεννήσεων και θανάτων από το 1960 μέχρι το 2010.

«Η χώρα μας, σαν απόρροια της μέσης οικονομικής κρίσης, βρέθηκε για πρώτη φορά το 2011 σε ένα αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων σε σχέση με τους θανάτους. Αυτός ο αριθμός έχει αυξηθεί πολύ σταδιακά, με τις προβλέψεις για το 2018 να αγγίζουν τις – 40.000 σε σχέση με τους θανάτους. Ανάλογα με τις μελέτες και με τον τρόπο με τον οποίο γίνονται οι αναλύσεις, προβλέπεται ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας μέχρι το 2050 θα είναι 9 εκατ., 8 εκατ. ακόμα και 6,2 εκατ.», τόνισε ο τόνισε ο ιδρυτής και πρόεδρος της HOPEgenesis, Δρ. Στέφανος Χανδακάς, σε σχετική συνέντευξη τύπου.

Ειδικά όσον αφορά το brain drain, που αποτελεί και «σημείο των καιρών», οι ομιλητές τόνισαν ότι έχει τεράστιες οικονομικές επιπτώσεις στη χώρα. Το εκτιμώμενο ποσοστό αυτής της «διαρροής» από το 2008 ανέρχεται σε περίπου 427.000 άτομα, με την Ελλάδα να κατέχει την τρίτη θέση μετά την Κύπρο και την Ισπανία όσον αφορά στο ποσοστό των νέων που εγκαταλείπουν την πατρίδα τους, λόγω της ανεργίας και της οικονομικής αβεβαιότητας. «Όταν 400.000 νέοι άνθρωποι, που είναι ενεργοί και μπορούν και να δημιουργήσουν αλλά και να κάνουν οικογένεια φεύγουν από τη χώρα, υπάρχει τεράστια απώλεια. Τα άτομα αυτά έχουν προκαλέσει στο κράτος ένα μεγάλο οικονομικό κόστος, προκειμένου να έχουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, εκπαίδευση κοκ. Πρόκειται, λοιπόν, για μια επένδυση η οποία τη στιγμή που τα άτομα είναι παραγωγικά δυνατά και μπορεί να αποδώσει, αναγκάζονται να μεταναστεύσουν σε ξένες χώρες, οι οποίες και καρπώνονται την απόδοση»,  εξήγησε ο κος Δημήτριος Αθανασόπουλος, Investment Banker, επικεφαλής της Διεθνούς επιτροπής της HOPEgenesis.

Από την έρευνα προκύπτει και η άμεση σχέση του προβληματικού συνταξιοδοτικού και ασφαλιστικού συστήματος με την υπογεννητικότητα, καθώς η οικονομικά ενεργή βάση που μειώνεται συνεχώς καλείται να συντηρήσει τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες. Είναι χαρακτηριστικό ότι την περίοδο 1960-2015 το ποσοστό του ενεργού πληθυσμού και των νέων της χώρας μειώθηκε κατά 15% περίπου, ενώ ο πληθυσμός άνω των 65 τετραπλασιάστηκε.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η διαπίστωση ότι σήμερα σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες οι γυναίκες αποκτούν λιγότερα παιδιά από ότι απαιτούνται για να μείνει σταθερός ο πληθυσμός της κάθε χώρας. Το επίπεδο αντικατάστασης των γενεών αποτιμάται στα 2.1 παιδιά ενώ συγκεκριμένα στην Ελλάδα ο αριθμός αυτός  αγγίζει οριακά το 1.3, καθιστώντας την Ελλάδα ουραγό στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι λύσεις

Η Ελλάδα παρουσιάζει τα πρώτα σημάδια οικονομικής ανάκαμψης και είναι ιδιαίτερα σημαντικό η πλήρης μεταστροφή του οικονομικού κλίματος να στηριχθεί σε στέρεες δημογραφικές βάσεις, οι οποίες θα εξασφαλίσουν τη μελλοντική σταθερότητα.

Η μελέτη καταθέτει και συγκεκριμένες προτάσεις για την αντιστροφή της αρνητικής τάσης που παρουσιάζεται κατά τα τελευταία έτη. Μεταξύ αυτών αναφέρονται η ανάγκη χάραξης ενός μεσοπρόθεσμου σχεδίου της Ελληνικής πολιτείας αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η παροχή γενναίων οικονομικών και φορολογικών κινήτρων σε οικογένειες, αλλά και η προσπάθεια επαναπατρισμού των νέων που έφυγαν για το εξωτερικό κατά τη διάρκεια της κρίσης.

Παρότι για την πλήρη αντιστροφή του προβλήματος θα χρειαστούν δεκαετίες, είναι αναγκαίο να γίνει η αρχή με μακρόβιες λύσεις, διαφορετικά η κατάσταση την επόμενη δεκαετία θα είναι μη αναστρέψιμη.

«Η πολυπόθητη ανάπτυξη όλοι περιμένουμε τα τελευταία δέκα χρόνια είναι άμεσα εξαρτώμενη από την αύξηση του ελληνικού πληθυσμού. Τα κόστη και η χρηματοδότηση αυτής της προσπάθειας είναι ελάχιστα σε σχέση με την αύξηση της επιχειρηματικότητας την οποία θα επιφέρει. Σε περίπτωση που το πρόβλημα δεν αντιμετωπιστεί, τα κόστη που θα προκύψουν στο μέλλον για την στήριξη των ασφαλιστικών συστημάτων και των συστημάτων υγείας θα είναι πολλαπλάσια», τόνισαν οι ομιλητές.

Η Πολιτεία προχωρά στη σύσταση διακομματικής Επιτροπής για την αντιμετώπιση του προβλήματος της υπογεννητικότητας της χώρας. Η σύσταση της Επιτροπής η οποία θα σχεδιάσει μια προτεινόμενη συνολική λύση για την αναστολή –σε πρώτη φάση- του προβλήματος, αναμένεται να ολοκληρωθεί το προσεχές διάστημα.

Απαραίτητες οι συμπληρωματικές δράσεις

Εξαιτίας της ιδιαιτερότητας της γεωγραφίας της Ελλάδος (πολλές απομακρυσμένες δυσπρόσιτες νησιωτικές και ηπειρωτικές περιοχές) χρειάζονται συμπληρωματικές δράσεις φορέων και αστικών μη κερδοσκοπικών εταιριών, που  σε συνεργασία με τους κεντρικούς φορείς υγείας, θα υποστηρίζουν τις ιατρικές υπηρεσίες μαιευτικής γυναικολογίας και τις άλλες υπηρεσίες προληπτικής ιατρικής σε περιοχές στις οποίες οι κεντρικές δομές αδυνατούν ή δυσκολεύονται να αντεπεξέλθουν λόγω αυτής της ιδιαιτερότητας του Ελλαδικού χώρου.

Όπως τόνισε ο Δρ. Χανδακάς: “Η Ελλάδα γνωρίζει μία πρωτοφανή δημογραφική κρίση η οποία θα οδηγήσει τον πληθυσμό της στα επόμενα τριάντα χρόνια σε ιστορικά χαμηλά νούμερα, αυτά της τάξεως των 6.5 έως 8 εκατομμυρίων Ελλήνων σύμφωνα με μελέτες της ΕΛΣΤΑΤ και της Eurostat. Χρειάζονται συμπληρωματικές δράσεις σε συνεργασία με τους κεντρικούς φορείς υγείας της χώρας αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και αστικών μη κερδοσκοπικών εταιριών, όπως η HOPEgenesis, οι οποίες θα δρουν πάντοτε υποστηρικτικά σε ευαίσθητους τομείς όπως αυτοί της υπογεννητικότητας και της προληπτικής ιατρικής”.

Η HOPEgenesis είναι μία αστική μη κερδοσκοπική εταιρία που ιδρύθηκε το 2015 με στόχο τη μεταβολή του κλίματος της υπογεννητικότητας που μαστίζει την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, αναλαμβάνοντας την οικονομική στήριξη των γυναικών που κατοικούν σε ακριτικά νησιά και απομονωμένες περιοχές της χώρας και επιθυμούν να τεκνοποιήσουν ή κυοφορούν ήδη. Από το 2015 έχει υποστηρίξει 25 γυναίκες κατοίκους απομακρυσμένων περιοχών να φέρουν στην ζωή 26 παιδιά (ενδεικτικά αναφέρονται τα νησιά Αλόννησος, Θύμαινα, Κάσος, Λειψοί, Σκόπελος, Σκύρος, Τήλος, Φούρνοι), ενώ τους επόμενους μήνες αναμένονται να γεννηθούν άλλα 26 μωρά με την αρωγή της HOPEgenesis. Το πρόγραμμα της HOPEgenesis έχει «υιοθετήσει» 36 ακριτικά νησιά και 87 απομακρυσμένα χωριά της ηπειρωτικής Ελλάδας αναλαμβάνοντας όλα τα έξοδα κάθε εγκυμονούσας γυναίκας που κατοικεί μόνιμα σε αυτές τις περιοχές.