Περιεχόμενα
Η μητέρα της υποψήφιας προέδρου, Σαϊαμάλα Γκοπάλαν Χάρις, ήταν πρωτοπόρος ερευνήτρια για τον καρκίνο του μαστού, ενώ η πολιτική ισότητας που πρέσβευε αντιστρατευόταν την πατριαρχική εργαστηριακή κουλτούρα εκείνης της εποχής.
Σε άρθρο της, η ιστοσελίδα The New York Times αναφέρει ένα περιστατικό μεταξύ της ίδιας και μίας νεαρής φοιτήτριας, προκειμένου να δείξει πώς η ίδια ενθάρρυνε τις γυναίκες επιστήμονες.
Την πρώτη ημέρα της εργασίας της, η νεαρή σπουδάστρια βιομηχανολογίας, Elizabeth Vargis, κατέβηκε τα σκαλιά του υπογείου ενός εργαστηρίου για τον καρκίνο στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας και είδε κάποιον να αποκεφαλίζει ένα ποντίκι.
Αισθάνθηκε λιποθυμία και κρατήθηκε από μία καρέκλα.
Παιδί Ινδών μεταναστών, της οποίας η πτώση των βαθμών μόλις της είχε κοστίσει μια υποτροφία, εκτίμησε ότι η δυσκολία της να μείνει όρθια σήμαινε και το τέλος της ερευνητικής της καριέρας.
Το νέο της αφεντικό, η Σαϊαμάλα Γκοπάλαν Χάρις, είχε διαφορετική άποψη, όταν άκουσε, λίγες μέρες αργότερα, την φοιτήτριας της να κατηγορεί τον εαυτό της ότι είναι ανεπαρκής επιστήμονας, και την ρώτησε: «Έφαγες εκείνη την ημέρα;».
Η νεαρή βιολόγος δεν είχε φάει.
«Πρέπει να τρως!»
Στην παραίνεση της καθηγήτριας της, η κα Vargis άκουσε τα λόγια των δικών της ανθρώπων από την Ινδία και μια επιβεβαίωση ότι ανήκε σε έναν επιστημονικό κόσμο όπου ούτε η ίδια ούτε η καθηγήτρια της είχαν ποτέ αισθανθεί απόλυτα οικεία.
«Ήθελε να βρίσκομαι σε αυτό το δωμάτιο», είπε η κ. Vargis, η οποία πήρε το διδακτορικό της και τώρα διευθύνει εργαστήριο στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Γιούτα, μια καριέρα που πιστώνεται εν μέρει στον Δρ Γκοπάλαν Χάρις. «Ήθελε να δώσει σε όλους μια ευκαιρία, μια ίση ευκαιρία».
Η Δρ Γκοπάλαν Χάρις πέθανε από καρκίνο το 2009, περίπου έξι χρόνια μετά από εκείνη τη συνάντηση.
Αυτό το φθινόπωρο, έγινε ίσως ο πιο αναγνωρίσιμος χαρακτήρας στη βιογραφία της προεκλογικής εκστρατείας της κόρης της.
Στις ομιλίες της, η Κάμαλα Χάρις έχει συχνά αναφερθεί στο πρόσωπο που σύμφωνα με την ίδια, την επηρέασε περισσότερο από όλους στη ζωή της: την «μαύρη γυναίκα με την προφορά» που έφυγε από την Ινδία στα 19 της χρόνια, αγνόησε τις κοινωνικές συμβάσεις της χώρας της για να παντρευτεί έναν άντρα από την Τζαμάικα και να εγκατασταθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Αλλά η αφήγηση της ιστορίας από την αντιπρόεδρο δεν αναφέρει λεπτομέρειες για την ανυποχώρητη στάση της μητέρας της απέναντι στον ρατσισμό και τον μισογυνισμό στη χώρα που επέλεξε να ζήσει, όπως αυτή αποτυπώνεται σε συνεντεύξεις με περισσότερους από 20 ανθρώπους με τους οποίους η Δρ Γκοπάλαν Χάρις συνεργάστηκε, καθοδήγησε ή έγινε φίλη, αναφέρει το άρθρο των The New York Times.
Αυτό το κομμάτι του χαρακτήρα της ήταν εμφανές όχι μόνο στους αγώνες στους οποίους συμμετείχε για τα δικαιώματα των μαύρων και τον τερματισμό του πολέμου του Βιετνάμ, αλλά και στο εργαστήριο για τον καρκίνο του μαστού του οποίου ηγήθηκε, μια μικρή γωνιά ενός επιστημονικού κατεστημένου που ήταν λευκό, ανδρικό και, στα μάτια της, συχνά αφιλόξενο για ανθρώπους σαν κι αυτήν.
Σε μια εποχή που οι περισσότεροι επιστήμονες μιλούσαν ψιθυριστά για τις διακρίσεις, η Δρ Γκοπάλαν Χάρις παραπονέθηκε με ευκολία στα αφεντικά της για την κακομεταχείριση των μη λευκών εργαζομένων, δήλωσε ο προϊστάμενός της σε ένα εργαστήριο στην περιοχή του Μπέρκλεϊ στις αρχές της δεκαετίας του 2000.
Και μαζί με γυναίκες συναδέλφους της σχεδίαζε τρόπους για να προστατεύσει τις θέσεις τους από τους διοικητικούς υπαλλήλους, όταν εκείνες έπαιρναν άδεια μητρότητας.
Η Δρ Γκόπαλαν Χάρις έκανε αναφορές και στη δυτική κουλτούρα σε επιστημονικές ομιλίες, δείχνοντας αρχαία ευρωπαϊκά αγάλματα γυναικών με λάθος θέση στο στήθος, δίπλα σε ινδικά που ήταν ανατομικά σωστά.
«Οι πρόγονοί μου ήταν πολύ πιο μπροστά από εσάς», την θυμάται να λέει χαριτολογώντας, ο δρ Ρόμπερτ Κάρντιφ, παθολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Ντέιβις.
Σύμφωνα με τα λεγόμενα της κόρης της, η Δρ Γκόπαλαν Χάρις είχε επαναστατήσει ενάντια στις ινδικές κοινωνικές συμβάσεις, παντρεύτηκε από έρωτα και εγκαταστάθηκε στο εξωτερικό.
Αλλά ήταν εξίσου επαναστάτρια απέναντι στα αμερικανικά πρότυπα, μεταξύ των οποίων και η προσδοκία ότι έπρεπε να καταπιέζει τις απόψεις της και να κρατάει τους φοιτητές της σε απόσταση.
«Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν τους μεταπτυχιακούς φοιτητές τους υπηρέτες», δήλωσε ο Δρ Κάρντιφ. «Αλλά για τη Σαϊαμάλα, ήταν μέρος της οικογένειας».
Υπέρμαχος της ισοτιμίας
Οι επαναστατικές της τάσεις ξεκίνησαν νωρίς.
Στο λύκειό της στην Ινδία, στα μέσα της δεκαετίας του 1950, τα κορίτσια κάθονταν στη μία πλευρά της τάξης και τα αγόρια στην άλλη. Η υπέρβαση της γραμμής δεν ήταν ακριβώς απαγορευμένη, αλλά μπορούσε να είναι επικίνδυνη: Καλύτερα να πλησιάζετε το αντίθετο φύλο σε ομάδες των τριών ή τεσσάρων ατόμων.
«Αυτό σε προστάτευε από τις φήμες που ξεκινούσαν για το ότι ερωτοτροπούσες με κάποιον», είπε ο R. Rajaraman, ένας συμμαθητής.
Η Δρ Γκόπαλαν δεν λάμβανε τέτοιες προφυλάξεις. Ήταν η μεγαλύτερη κόρη ενός διπλωμάτη από μια προνομιούχα οικογένεια και μιλούσε στα αγόρια χωρίς ντροπή. «Αν ήθελε κάτι, το ζητούσε», είπε ο κ. Rajaraman. «Ήταν πολύ σπάνιο».
Όταν αποφάσισε να φύγει από την Ινδία, δεν διακινδύνευσε να το ζητήσει: Στα 19 της, είπε στον πατέρα της ότι είχε γίνει δεκτή στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Μπέρκλεϊ στην επιστήμη της διατροφής.
Ήταν μια απόδραση από την εκπαίδευση που είχε λάβει στο Κολέγιο Lady Irwin στο Νέο Δελχί, το οποίο ιδρύθηκε από τους Βρετανούς αποικιοκράτες για την εκπαίδευση των Ινδών γυναικών. Εκεί, συμβιβάστηκε με ένα πτυχίο στην οικιακή επιστήμη, έναν κλάδο που κάλυπτε τη μαγειρική, τη φροντίδα των παιδιών και τη διατροφή.
Με μια υποτροφία $ 1.600 στο χέρι, ταξίδεψε στο Μπέρκλεϊ το 1958.
Ήταν μόνη της. Η οικογένειά της δεν είχε επαφές στο Μπέρκλεϊ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν ακόμη τερματίσει το σύστημα ποσοστώσεων που έκανε διακρίσεις και περιόριζε τον αριθμό των μεταναστών που προέρχονταν από χώρες εκτός της Δυτικής Ευρώπης.
«Ήταν μόνη και έλεγε ότι ήταν δύσκολο», είπε η Judith Turgeon, φίλη της επί σειρά ετών και συνεργάτης της. «Αλλά συνέχισε».
Εκεί έκανε στενούς φίλους, πολλοί από τους οποίους ήταν μαύροι. Συχνά σύχναζαν στο The Terrace, ένα καφέ που έγινε φυτώριο ιδεών για την οργάνωση των μαύρων στο πανεπιστήμιο.
Έγινε μέλος μιας ομάδας μελέτης μαύρων διανοουμένων, τα μέλη της οποίας θα βοηθούσαν τελικά στην ίδρυση του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων.
Πάντα μελετηρή, είχε μερικές φορές ένα επιστημονικό βιβλίο ανοιχτό στην αγκαλιά της κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων στις συζητήσεις, καθώς τα μέλη εξερευνούσαν τους παραλληλισμούς μεταξύ των αντιαποικιακών κινημάτων και του αγώνα κατά του αμερικανικού ρατσισμού.
Παρά την καταγωγή της από την ανώτερη κάστα, ένιωθε άνετα οπουδήποτε συγκεντρώνονταν η ομάδα, ακόμη και στις περιοχές των Μαύρων του δυτικού Όκλαντ που, όπως έλεγαν οι συμμαθητές της, αναστάτωναν τους άλλους ξένους.
Αυτή η σύγκρουση των ευαισθησιών της – τα προνόμιά της και ο εξισωτισμός της – προβλημάτιζε μερικές φορές τους φίλους της. Διαδήλωσε για την ισότητα. Παράλληλα, είχε το δικό της κοσμηματοπωλείο.
Αλλά οι φίλοι της έλεγαν ότι η ανατροφή της, την είχε προικίσει με μια σιγουριά που τη βοηθούσε να μεταπηδά ανάμεσα στους κόσμους.
«Υπήρχαν δύο άνθρωποι στη Σαϊαμάλα», είπε ο Δρ Turgeon. «Ήταν υπέρ της δημοκρατίας, της διαφορετικότητας και της ισότητας και όλα αυτά. Αλλά μεγάλωσε μέσα σε αυτό το σύστημα».
Θα γεννήσω
Αναμενόταν να επιστρέψει στην Ινδία για έναν γάμο που της είχαν κανονίσει. Αλλά το φθινόπωρο του 1962, γνώρισε τον Ντόναλντ Χάρις, έναν Τζαμαϊκανό που ήθελε να κάνει διδακτορικό στα οικονομικά και ο οποίος είχε επίσης ενταχθεί στην ομάδα μελέτης των μαύρων στο Μπέρκλεϊ. Παντρεύτηκαν τον επόμενο χρόνο.
Εκείνος ανέβαινε στην ακαδημαϊκή ιεραρχία. Εκείνη κινούνταν πλαγίως.
Αλλά επέμεινε στην έρευνά της, απέκτησε το διδακτορικό της και εργάστηκε σε ένα εργαστήριο φυσιολογίας που μελετούσε τον τρόπο με τον οποίο το σώμα επεξεργαζόταν τη χοληστερόλη. Ήταν στο εργαστήριο το 1964 όταν, έγκυος στην Κάμαλα, άρχισε να έχει συσπάσεις. Πριν φύγει, σταμάτησε για να αφήσει ένα σημείωμα στο γραφείο του προϊσταμένου της.
«Πάω να γεννήσω», έγραφε. Στο νοσοκομείο, παρακαλούσε μάταια να της επιτραπεί να επιστρέψει στα πειράματά της ενώ περίμενε να γεννήσει.
Με το μικρό τους παιδί, την Κάμαλα, μαζί της, η Δρ Γκόπαλαν Χάρις ακολούθησε τον σύζυγό της πρώτα στο Ιλινόις και στη συνέχεια στο Ουισκόνσιν, όπου εκείνος είχε κερδίσει μια μόνιμη θέση και εκείνη μια χαμηλότερου επιπέδου ερευνητική εργασία.
Αλλά ήταν νέοι, έγραψε η αντιπρόεδρος στα απομνημονεύματά της το 2019. Το ειδύλλιο με τον άνδρα της ήταν το πρώτο της. Το ζευγάρι, έγραψε η κόρη της, σύντομα χώρισε.
Για την Δρ Γκόπαλαν Χάρις, το να τερματίσει έναν γάμο που για να τον κάνει είχε αψηφήσει τους γονείς της, ήταν εξοντωτικό.
«Αμφιβάλλω αν της είπαν ποτέ, «Σου το λέγαμε», αλλά νομίζω ότι αυτές οι λέξεις αντηχούσαν στο μυαλό της ανεξάρτητα από αυτό», έγραψε η κόρη της.
Ο χωρισμός την πίκρανε. Για χρόνια, μιλούσε ελάχιστα με τον πρώην σύζυγό της. Σύμφωνα με τα αρχεία του διαζυγίου, ζήτησε νομικές εγγυήσεις ότι θα επέστρεφε 20 δίσκους φωνογραφίας που είχε κρατήσει μετά τον χωρισμό.
Κραυγαλέος σεξισμός
Ανύπαντρη μητέρα πλέον, με μια δεύτερη μικρή κόρη, και εργαζόμενη σε ένα επάγγελμα στο οποίο κυριαρχούσαν οι άνδρες, η Δρ Γκόπαλαν Χάρις ένιωθε όλο και περισσότερο αυτό που θα περιέγραφε στους φίλους της ως κραυγαλέο σεξισμό.
Χρόνια αργότερα, όταν προσβλήθηκε από ένα αυτοάνοσο, προσωποποίησε την ασθένειά της. Συνειδητά ή όχι, της έδωσε φύλο.
«Την αποκαλούσε ‘αυτόν’», είπε ο Δρ Turgeon. «Μιλούσε για την αρρώστια της λέγοντας: «Με τρώει και δεν θα τον αφήσω να το κάνει»».
Μεγαλώνοντας μαύρα κορίτσια
Μετά τον χωρισμό της, η Δρ Γκόπαλαν Χάρις επέστρεψε το 1969 στην Bay Area. Επέλεξε να εγκατασταθεί με τα κορίτσια της όχι σε έναν από τους θύλακες ασιατών μεταναστών της περιοχής, αλλά στη γειτονιά των μαύρων στο West Berkeley.
Η περιοχή είχε γίνει καταφύγιο για μαύρες οικογένειες, οι οποίες, για λόγους οικονομικής δυσχέρειας ή των στεγαστικών πρακτικών κατά των μαύρων, δεν μπορούσαν να ζήσουν αλλού.
Ως βοηθός ερευνήτρια βιοχημικός στο Μπέρκλεϊ, η Δρ Γκόπαλαν Χάρις, μπορούσε να νοικιάσει μόνο τον τελευταίο όροφο μιας διπλοκατοικίας. Οι οικονομικές πιέσεις συσσωρεύονταν.
«Ανεξάρτητα από το πόσο πλούσια είναι η οικογένειά σου, όταν έρχεσαι στις Ηνωμένες Πολιτείες, ξεκινάς το ίδιο με τον καθένα», είπε η Δρ Τσου.
Για άλλη μια φορά, οι μαύροι φίλοι της από το Μπέρκλεϊ ήρθαν να τη βοηθήσουν.
Ένας από αυτούς τη σύστησε σε μια θεία του, την Ρεγγίνα Σέλτον, μια μαύρη γυναίκα από τη Λουιζιάνα που διατηρούσε έναν παιδικό σταθμό δύο πόρτες πιο κάτω από της Δρ Γκόπαλαν Χάρις.
Όσο η μητέρα τους δούλευε, η Κάμαλα και η μικρή της αδελφή, η Μάγια, έμεναν με την κυρία Σέλτον. Όταν τα πειράματα αργούσαν, περνούσαν μαζί της τη νύχτα. Τα πρωινά της Κυριακής, η κυρία Σέλτον πήγαινε τα κορίτσια στην 23rd Avenue Church of God, μια εκκλησία Μαύρων βαπτιστών.
Την ίδια ώρα, η Δρ Γκόπαλαν Χάρις είχε φροντίσει για την ινδική ταυτότητα των κοριτσιών της: Τις πήγαινε στην Ινδία και προσκαλούσε τους γονείς της για επισκέψεις στο Δυτικό Μπέρκλεϊ, δήλωσε η Κάρολ Πόρτερ, παιδική φίλη της αντιπροέδρου. Ήθελε να προετοιμάσει τις κόρες της για τις επιθέσεις κατά της φυλής τους που μπορούσαν να έρθουν.
Ένα δικό της εργαστήριο
Η Δρ Γκόπαλαν Χάρις είχε την πρόθεση να δείξει στα κορίτσια της γιατί έλειπε τόσο συχνά από το σπίτι.
Έτσι τις πήγε στο εργαστήριο και τις έβαλε να δουλέψουν βάζοντας ετικέτες σε δοκιμαστικούς σωλήνες. Αυτές οι επισκέψεις, ήλπιζε ότι θα βοηθούσαν τις κόρες της να φανταστούν τις ζωές τους, που θα επικεντρώνονταν τόσο στη δουλειά που θα έκαναν όσο και στα σπίτια που έφτιαχναν.
«Τους εξηγούσε πόσο σημαντικό ήταν αυτό που έκανε, και πώς κάποια μέρα θα είχαν κάτι στη ζωή τους που θα ήταν πραγματικά σημαντικό», είπε ο Δρ Turgeon.
Όσο κι αν η καριέρα της ήταν δύσκολη, η Δρ Γκόπαλαν Χάρις προχωρούσε, σπιθαμή προς σπιθαμή, προς τον στόχο της να αποκρυπτογραφήσει τι έκανε τον καρκίνο του μαστού τόσο θανατηφόρο. Την απασχολούσαν τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη, ορμόνες που παράγονται από τις ωοθήκες και φαινόταν να οδηγούν την ασθένεια.
«Αυτό ήταν πρωτοποριακό έργο», δήλωσε ο Milan Bagchi, ενδοκρινολόγος στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις Urbana-Champaign.
Όμως οι εργασίες της δεν κατάφεραν να της εξασφαλίσουν τις πιο ασφαλείς ακαδημαϊκές θέσεις που επιθυμούσε. Στο Μπέρκλεϊ στις αρχές της δεκαετίας του 1970, εξακολουθούσε συχνά να εκτελεί πειράματα για τα αφεντικά της, δήλωσε η Μίνα Μπίσελ, μια γνωστή βιολόγος του καρκίνου του μαστού που αργότερα έγινε μέντορας και στενή φίλη της.
Καμία απόρριψη δεν την ενόχλησε τόσο πολύ όσο όταν ο προϊστάμενός της στο Μπέρκλεϊ αθέτησε την υπόσχεση να της δώσει μια θέση καθηγητή, είπε η δρ Γκόπαλαν Χάρις στους συναδέλφους της.
Αντ’ αυτού, το πανεπιστήμιο προσέλαβε έναν λευκό επιστήμονα από τη Βρετανία.
Εξοργισμένη, έφυγε από το Μπέρκλεϊ για ένα νοσοκομείο που συνδεόταν με το Πανεπιστήμιο McGill στο Μόντρεαλ, όπου της δόθηκε ο δικός της εργαστηριακός χώρος. Ήθελε να χρησιμοποιήσει όσα μάθαινε για τους ορμονικούς υποδοχείς για να δημιουργήσει μια εικόνα για το τι πήγαινε στραβά όταν τα κύτταρα του μαστού γίνονταν καρκινικά.
Περιτριγυρισμένη από εργαστήρια που διοικούνταν κυρίως από άνδρες, η δρ Γκόπαλαν Χάρις απέρριψε τον επιτηδευμένο ενδυματολογικό κώδικα της εποχής με το σακάκι και τη γραβάτα.
Αντ’ αυτού, ντυνόταν με σάρι ή τζιν, δήλωσε ο Δρ Μάικλ Πόλακ, συνεργάτης της στο McGill, και επέλεξε να μην την αποκαλούν «καθηγήτρια».
«Το εργαστήριό της ήταν πολύ πιο ισότιμο», είπε ο Δρ Πόλακ.
Τα «παιδιά» της
Ανυπομονώντας για περισσότερη αυτονομία στηρίχθηκε σε μία από τις λίγες μη λευκές γυναίκες με εξουσία στον τομέα της: Την Δρ Μπίσελ, ερευνήτρια του καρκίνου του μαστού, η οποία είχε μεταναστεύσει από το Ιράν και επέβλεπε ένα τμήμα στο Εθνικό Εργαστήριο Λώρενς στο Μπέρκλεϋ.
Αναζητώντας αναγνωρισμένες γυναίκες επιστήμονες, η δρ Μπίσελ προσέλαβε τη δρ Γκόπαλαν Χάρις, η οποία είχε στρέψει την προσοχή της στους λιγότερο μελετημένους υποδοχείς προγεστερόνης.
Η Γκόπαλαν Χάρις ήταν ένα απαιτητικό και, κατά καιρούς, σκληρό αφεντικό. Οι προπτυχιακοί φοιτητές κοκκίνιζαν όταν την άκουγαν να επιπλήττει συναδέλφους της ή να χτυπάει πράγματα από απογοήτευση.
Σε μια βιομηχανία που συχνά εκτιμά την αξιοπιστία κάποιου από τον αριθμό των δημοσιεύσεων που έχει κάνει, η Χάρις εργάστηκε αργά και εμμονικά για να κάνει τις μελέτες της πιο αξιόπιστες. Οι καθυστερήσεις εκνεύριζαν τους συναδέλφους της.
Αλλά δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς, έλεγαν οι φοιτητές – αγαπούσε την επιστήμη.
Η Δρ Τσου είχε φύγει για καιρό από το εργαστήριο του μέντορά της όταν η δρ Γκόπαλαν Χάρις, η οποία ήταν άρρωστη, της τηλεφώνησε μια μέρα για μια μελέτη. «Αύριο μπαίνω στο χειρουργείο», είπε στην παλιά της φοιτήτρια, «σε περίπτωση που δεν ξυπνήσω, θα σε πείραζε να τελειώσεις την εργασία και να τη δημοσιεύσεις;».
Η σκληρότητά της συνοδεύονταν από μια ίση δόση στοργής. Αναφερόταν στους φοιτητές ως «παιδιά της».
Με την πάροδο του χρόνου, η Δρ Γκόπαλαν Χάρις αγωνίστηκε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση, θέτοντας σε κίνδυνο την έρευνά της. Αλλά ούτως ή άλλως ενοχλούσε τα αφεντικά της, διαμαρτυρόμενη για θέματα όπως το γεγονός ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν προσβλητική γλώσσα προς τους μη λευκούς επιστήμονες.
«Δεν ήταν καθόλου ντροπαλή στο να επισημαίνει πράγματα που θεωρούσε ότι έπρεπε να διορθωθούν», δήλωσε ο Joe Gray, ο οποίος άκουγε τα παράπονα της ως διοικητικός υπάλληλος στο Εθνικό Εργαστήριο Λώρενς στο Μπέρκλεϋ.
Σταδιακά, η υγεία της Δρ Γκόπαλαν Χάρις επιδεινώθηκε, πρώτα με το αυτοάνοσο και αργότερα με τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Παρόλα αυτά πήγαινε στην δουλειά, όπως είπαν οι συνάδελφοί της, ακόμη και όταν συνταξιοδοτήθηκε, ώστε να απελευθερώσει χρήματα από το μισθό της για να τα ξοδέψει σε ερευνητικές ανάγκες.
Πέθανε σε ηλικία 70 ετών.
Διαβάστε επίσης:
Τραμπ-Χάρις: Ποιος είναι το αγαπημένο παιδί των χορηγών;