«Η Αριστερά δεν μπορεί να αλλάξει τα πράγματα από μόνη της», υποστηρίζει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος. Δεν διαφαίνεται τίποτα το καινοφανές στην παρατήρηση ότι η Αριστερά χρειάζεται νέο αφήγημα.
Η πρωτοτυπία στη μελέτη του Μανιφέστο για μια βιώσιμη κοινωνία (εκδ. Πόλις, 2025) έγκειται στην έννοια της ενδυνάμωσης των πολιτών. Έτσι ώστε να διεκδικήσουν τη βελτίωση της ζωής τους και όχι τον συμβιβασμό στον χαμηλότερο κοινό παρονομαστή. «Το βασικό μου επιχείρημα σε αυτό το βιβλίο είναι ότι υπάρχει εναλλακτική επιλογή».
Το συλλογικό εμείς
Εστιάζει κυρίως στο εργασιακό, το οικιστικό και το περιβλλοντικό τοπίο που αλλάζει δραστικά «χωρίς να ερωτηθούν οι πολίτες», όπως παρατηρεί ο Ευκλείδης Τσακαλώτος. Σε άλλο τομέα, «οι γιατροί και οι νοσηλευτές που αγωνίζονται για ένα πραγματικά δημόσιο σύστημα υγείας, για ποιοτικές και δωρεάν υπηρεσίες προς όλους και όλες, γνωρίζουν καλά πως οι αγοραίες λύσεις υπονομεύουν αυτό το στόχο».
Ο καθηγητής, πολιτικός και συγγραφέας θεωρεί ότι μόνον με το κοινωνικό κράτος θα μπορέσει η πολιτεία να αντιστρέψει τη διολίσθηση προς μια «ανελεύθερη δημοκρατία». Να εξαλείψει την πολιτική αστάθεια, που φάνηκε κιόλας χθες με την πρωτόγνωρη κινητοποίηση της ελληνικής κοινωνίας. Να εγκαταστήσει δίαυλους επικοινωνίας «ώστε οι πολίτες να αισθανθούν ότι τα δικαιώματά τους δεν κινδυνεύουν».
Το συλλογικό εμείς που στηρίζεται στην ενδυνάμωση (empowerment) θα προκύψει από επιμέρους ζητήματα και κινήματα. Η Αριστερά θα πρέπει να ανακαλύψει τι τα συνδέει, ποια φαίνεται ως κοινή συνισταμένη των αιτημάτων τους.
Εναλλακτικό αφήγημα
Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος παρουσιάζει στο βιβλίο του πέντε πυκνά δοκίμια για να εξηγήσει πώς μπορεί να πραγματοποιηθεί αυτή η σύνθεση εναλλακτικού αφήγηματος: Η ισχύς, η ανισότητα, το πράσινο μοντέλο παραγωγής. Τέταρτο, η τεχνολογία και η υποτιθέμενη ουδετερότητά της, «με καταστροφικές συνέπειες της άνευ όρων ανάθεσης της ανάπτυξής της σε ιδιωτικές εταιρείες Big Tech, και τον ρόλο που θα μπορούσε να διαδραματίσει η τεχνολογία σε ένα εναλλακτικό αφήγημα». Τέλος, η εκπροσώπηση, μια πολιτική εφικτού σοσιαλισμού.
Η φύση της Ισχύος
Παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον το δοκίμιο για την Ισχύ. Η κατανόησή της μπορεί να μεταστρέψει τα κέντρα εξουσίας υπέρ των αδυνάμων.
Η φύση της ισχύος αποτελείται από τρεις διαστάσεις.
Πρώτον, πρέπει να αναλογιστεί κανείς ποιος οφελείται όταν λαμβάνονται αποφάσεις. Δεύτερον, ποιος επιδραστικός διαθέτει την ισχύ ώστε να καθορίζει την ατζέντα. Τρίτον, πρέπει να εντοπιστούν ξεκάθαρα οι τρόποι με τους οποίους οι πεποιθήσεις και οι αξίες του λαού χειραγωγούνται και στρεβλώνονται με αποτέλεσμα να μοιάζει ανίκανος να διεκδικήσει το ουσιαστικό συμφέρον του.
Επί παραδείγματι, στη «στεγαστική κρίση», όπως την ορίζει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, φαίνεται ότι το 32% των Ελλήνων διαθέτει το 40% του εισοδήματός τους για έξοδα στέγασης -το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη.
Ταυτόχρονα όμως στην πλειονότητά τους οι Έλληνες δεν θεωρούν τη στέγαση θεμελιώδες ή αναφαίρετο δικαίωμα. Μάλλον την αποδέχονται ως εμπορεύσιμο αγαθό, όπως κάθε τι άλλο. Έτσι, αδυνατούν να συνθέσουν στρατηγικές αντίστασης ώστε να μεταβάλουν το αφήγημα, και τελικά να αλλάξουν την ατζέντα και όψιμα την εφαρμοσμένη πολιτική.
Πώς έχασε έδαφος η Σοσιαλδημοκρατία
Αναδρομικά φαίνεται ότι η σοσδιαλδημοκρατία έχασε το έδαφος κάτω από τα πόδια της με τον τρόπο που το εξηγεί ο Ευκλείδης Τσακαλώτος. Ο αρχικός της στόχος επικεντρώθηκε στην εμβάθυνση και επέκταση των πολιτικών δικαιωμάτων (δικαίωμα ψήφου, απεργίας κλπ) στην κοινωνική και κατ’ επέκταση την οικονομική σγαίρα. Ωστόσο η νεοφιλελεύθερη Δεξιά αντιστάθηκε στις ατέρμονες συζητήσεις ανάμεσα στους εργαζομένους, τις επιχειρήσεις και το κράτος, τις συνέπειες της «υπερβολικής» δημοκρατίας.
Οι σοσιαλδημοκράτες, κατά την άποψη του συγγραφέα, δεν μεγιστοποίησαν τα οφέλη από την ριζοσπαστικοποίηση των εργατικών κινηματάτων τη δεκαετία του 1960 και 1970. Η πρωτοβουλία για να αντιστραφούν τα κεκτημένα της σοσιαλδημοκρατίας έπεσε στο τερέν των νεοφιλελεύθερων.
Τρελές ιδέες
«Καταλύθηκε σε μεγάλο βαθμό η οικονομική δημοκρατία στους κόλπους της βιομηχανίας ενώ συγχρόνως οι νομισματικές πολιτικές έπαψαν να αποτελούν αρμοδιότητα των πολιτικών, με την προώθηση ανεξάρτητων κεντρικών τραπεζών», παρατηρεί ο Ευκλείδης Τσακαλώτος. Εν συνεχεία άρχισαν να κατακερματίζονται τα θεμέλια του κράτους πρόνοιας και η αποδυνάμωση της δημοκρατίας.
Επιπλέον, οι δεξιές δεξαμενές σκέψης και τα ερευνητικά κέντρα έπαιξαν με «τρελές» ή ακραίες ιδές όπως η ιδιωτικοποίηση του αέρα ή του δικαστικού σώματος δίνοντας την εντύπωση ότι οι πρωτοπόροι στοχαστές βρίσκονται με το μέρος τους.
Κυρίαρχος, όχι ηγεμονικός
Όπως σημειώνει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, «ο νεοφιλελευθερισμός είναι κυρίαρχος, όχι όμως ηγεμονικός: δεν δημιουργεί ευρύτερες συναινέσεις σε μιμα κρίσιμη μάζα λαϊκών ή μεσαίων στρωμάτων. Εξού και η διαρκής πολιτική αστάθεια και η άνοδος της Ακροδεξιάς. Αλλά και ένα άνοιγμα, μια ευκαρία για την Αριστερά».
Αυτή η λαϊκή, μαζική ενδυνάμωση, προυποθέτει ότι η Αριστερά θα μπορέσει να συνθέσει ένα νέο ιστορικό σχέδιο μέσα από τον κοινωνικό κατακερματισμό και να «οικοδομήσει μια νέα ενότητα μέσα από τις διαφορές».
Ενσωμάτωση και ενδυνάμωση
Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος εξηγεί την ήττα της Αριστεράς και της Κεντροαριστεράς στις εκλογές του 2023 από την αδυναμία «ενσωμάτωσης των επιμέρους πολιτικών σε ένα συνεκτικό αφήγημα για το μέλλον». Ένα αφήγημα που να συμπεριλαμβάνει ευρύτερα ζητήματα -από το αναπτυξιακό κράτος μέχρι το πώς θα αντιμετωπιστεί η κλιματική κρίση. Μπορεί να ξεκινήσει κανείς από την παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατική αλληλουχία, δηλαδή να πάει από τα πολιτικά δικαιώματα στα κοινωνικά και οικονομικά αλλά όχι απαραιτήτως αφού όπως έδειξε, «στο σύγχρονο καπιταλισμό υπάρχουν πολλά κέντρα ισχύος».
Η ενσωμάτωση θα οδηγήσει μοιραία στην ενδυνάμωση.
Χωρίς τη σύνθεση αυτοφυούς, εναλλακτικού αφηγήματος από αντικρουόμενα συμφέροντα, η Αριστερά εν συνόλω «είτε δεν θα μπορέσει να έχει τη συμβολή που δικαιούται είτε θα σέρνεται σε αφηγήματα ανίκανα να προωθήσουν ένα διαφορετικό και βιώσιμο μέλλον».
Πληροφορίες
Ευκλείδης Τσακαλώτος
Μανιφέστο για μια βιώσιμη κοινωνία
Στάσιμες οικονομίες – ασταθής πολιτική
Εκδόσεις Πόλις, Φεβρουάριος 2025
Σελ. 163
ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΣΗΜΕΡΑ
