Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης  φυσιολογικά έφεραν ξανά στο προσκήνιο τη διεύρυνση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών—με κάπως βιαστικούς παραλληλισμούς με το παρελθόν και τα λεγόμενα διπλά ελλείμματα: του ισοζυγίου και του προϋπολογισμού. Δημιουργείται, όμως, μία σύγχυση για τους ακόλουθους λόγους.

Πρώτον, κατά μία έννοια το έλλειμμα δεν είναι διπλό, καθώς το ένα εξαρτάται από το άλλο και διαφέρουν μόνο ως το ύψος της καθαρής ιδιωτικής αποταμίευσης. Δεν μιλάμε για ένα έλλειμμα, εννοιολογικά είναι διαφορετικά, αλλά δεν μιλάμε ούτε για δύο, λόγω της αλληλεξάρτησης τους.

Δεύτερον έχει τεράστια σημασία η σύνθεση των ελλειμμάτων. Αν το έλλειμμα του προϋπολογισμού οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ύψος των δημόσιων επενδύσεων και αυτό του ισοζυγίου πληρωμών στις εισαγωγές κεφαλαιουχικών αγαθών, τότε η κατάσταση δεν είναι αποδεκτή. Υπάρχει σημαντική σχολή οικονομολόγων που βάσιμα υποστηρίζουν ότι οι δημόσιες επενδύσεις οφείλουν να εξαιρούνται από τον υπολογισμό του δημοσιονομικού ελλείμματος, καθώς αποτελούν δαπάνη προς απόσβεση.

Παλαιότερα, ουσιαστικά μέχρι τα μέσα της εποχής των μνημονίων ο προϋπολογισμός δημοσίων επενδύσεων (ΠΔΕ) έκρυβε χιλιάδες καταναλωτικές δαπάνες. Σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα έχει ξεπεραστεί. Με δεδομένη, πλέον, την τεράστια επιβάρυνση από την ενέργεια, η εξαίρεση σε επίπεδο Ε.Ε. του ΠΔΕ από τον υπολογισμό του δημοσιονομικού ελλείμματος θα ήταν μία πρωτοβουλία που θα όφειλε να προωθήσει η κυβέρνηση, ταυτόχρονα προτείνοντας αυστηρά μέτρα προληπτικού και κατασταλτικού ελέγχου.

Τρίτον, το παραγωγικό μοντέλο της χώρας δύσκολα θα αλλάξει. Όταν μιλούν γι’ αυτό, οι περισσότεροι έχουν μάλλον κατά νου μία νέα μορφή εκβιομηχάνισης της χώρας. Η Ελλάδα, λαθεμένα το δοκίμασε στην περίοδο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και αναπόφευκτα απέτυχε. Παρασύρθηκε από τον συρμό της εποχής (ανάπτυξη σημαίνει βιομηχανία) και προσπάθησε να φτιάξει βιομηχανία χωρίς να έχει πρώτες ύλες, ενέργεια και εκπαιδευμένο εργατικό βιομηχανικό. Κι αυτό το τελευταίο ίσως να αντιμετωπίζεται – για δουλέψουν τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά ο Νιάρχος έστειλε 500 εργατοτεχνίτες για ένα χρόνο στην Ολλανδία. Τα άλλα δύο που να βρεθούν; Διόλου τυχαίο δεν είναι ότι η σημερινή ελληνική βιομηχανία αποτελείται πρωταρχικά από τρεις κλάδους, που βρίσκουν εδώ την πρώτη ύλη αλλά εξακολουθούν να ταλαιπωρούνται με την ενέργεια.

Η Ελλάδα μπορεί να αποκτήσει σταδιακά νέα διάρθρωση παραγωγής εφόσον εκσυγχρονίσει την γεωργία της, συνεχίσει να αλλάζει το μοντέλο τουρισμού και καταφέρει να προσελκύσει ορισμένες από τις νέες ελαφρές βιομηχανίες που σχετίζονται με την ψηφιακή επανάσταση. Ο Κακριδής το είχε ορθά επισημάνει το 1947, αλλά ποιος τον άκουγε;

Ας μην μας παρασύρει η αύξηση των εξαγωγών, που οφείλεται εξάλλου σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση των τιμών τους. Πάντα ήμασταν και θα παραμείνουμε οικονομία που θα στηρίζεται στις υπηρεσίες (τριτογενής τομέας) και (αν είμαστε μάγκες γιατί η κρίση τροφίμων έρχεται) σε σύγχρονο πρωτογενή τομέα. Ο δευτερογενής τομέας της βιομηχανίας έφυγε οριστικά. Μερικά σκόρπια παραδείγματα μπορεί να εξακολουθήσουν να υπάρχουν και μερικά νέα να εμφανιστούν (π.χ. Πίτσος). Τρέφω απεριόριστη εκτίμηση στους ανθρώπους που με όραμα το προσπάθησαν—από τις αρχές του 20ου αιώνα μάλιστα. Αν το κράτος τους είχε βοηθήσει (όπως η κυβέρνηση των ΗΠΑ έγινε στις πρώτες δεκαετίες κυριολεκτικά ο μεγαλύτερος venture capitalist και φτιάχτηκε η Silicon Valley), κι αν δεν είχε επικρατήσει στην κοινωνία η εικόνα του παμφάγου βιομήχανου με πούρο που πίνει το αίμα του εργάτη, ίσως κάτι να είχαμε καταφέρει.

Η γενικόλογη συζήτηση για εξωστρέφεια, εξάλλου, λίγο βοηθά. Βέβαια τη θέλεις, αλλά «εξωστρέφεια» είναι και η εγχώρια παραγωγή που ανταγωνίζεται και περιορίζει τις εισαγωγές. Το θέμα δεν είναι, πλέον (ποτέ δεν ήταν εξάλλου) οι γενικευμένες παρεμβάσεις (θυμηθείτε τα πάρτι που έγιναν με τα κίνητρα) αλλά οι στοχευμένες. Ούτε είναι κριτήριο ο αριθμός θέσεων εργασίας που δημιουργούνται: με την σύγχρονη τεχνολογία ένας μπορεί να κάνει καλύτερα την δουλειά δέκα. Σημασία έχει η επιλογή, η στόχευση, η δημιουργία εξειδικευμένων συνθηκών για συγκεκριμένες επιλεγμένες δράσεις και η απόφαση του κράτους να παίξει και τον ρόλο του venture capitalist.

Διαβάστε επίσης

Δύο χαίνουσες πληγές που δεν αντέχονται άλλο