Έκλεισε την στρόφιγγα ο Ζελένσκι, ανέβηκαν οι τιμές της ενέργειας, …Κώτσος και πάλι ο Έλληνας πολίτης.  Αλλά, λέγεται,  έχουμε την χρωματική πανσπερμία των τιμολογίων για να μας σώσει. Ναι, στην εικονική πραγματικότητα.

Στις κοινωνίες έχουμε τα λεγόμενα δημόσια αγαθά. Στις δημοκρατικές χώρες η κυβέρνηση έχει την υποχρέωση να τα προσφέρει αδιάκοπα, στις χαμηλότερες δυνατόν τιμές, σε όλους τους πολίτες. Υπάρχουν, μάλιστα,  παραδείγματα όπου η παροχή τους είναι δωρεάν στον πολίτη. Με ευρεία έννοια ως δημόσια αγαθά χαρακτηρίζονται η άμυνα, η ασφάλεια, η υγεία, οι μεταφορές. Είναι προφανές ότι η προσφορά τους ενέχει κόστος –κι αυτό καλύπτεται από τους φόρους. Δημόσια αγαθά, όμως, είναι επίσης το νερό και το ηλεκτρικό—χωρίς αυτά η ζωή δεν είναι εφικτή στην σημερινή εποχή. Αφήνουμε κατά μέρος το θέμα του αέρα – της ποιότητας που αναπνέουμε και της ευθύνης των κυβερνήσεων γι’ αυτό.

Στην Ελλάδα, και όχι μόνο, για πολλά χρόνια επικράτησε η λογική πως λόγω της υπαρξιακής διάστασης τους τα δημόσια αγαθά πρέπει να παρέχονται από το δημόσιο. Βέβαια, αυτό μπορεί να ήταν αυτονόητο για την άμυνα και την ασφάλεια, αλλά όχι – για παράδειγμα—για το νερό και την ενέργεια. Ο δημόσιος χαρακτήρας της ΔΕΗ και των ΕΥΔΑΠ ΕΥΑΘ δεν ήταν διόλου τυχαίος: αντανακλούσε την φιλοσοφία διοίκησης και κρατικής ευθύνης που επικράτησε για δεκάδες έτη.

Ειδικά στην Ελλάδα (χωρίς να είναι αυτή το μόνο παράδειγμα) η κομματοκρατία υπέσκαψε τον δημόσιο χαρακτήρα των οργανισμών κοινής ωφέλειας (ΟΚΩ) – όπως αποκαλούνται. Διορισμοί στην θέση του επικεφαλής κομματικών στελεχών που δεν είχαν τις γνώσεις διοίκησης/διαχείρισης και προσλήψεις που δεν είχαν καμία σχέση με τις αντικειμενικές ανάγκες των οργανισμών αλλά ήταν ρουσφέτια που έφερναν ψήφους οδήγησαν τους ΟΚΩ σε απορρύθμιση και αναποτελεσματικότητα. Βουνά τα ελλείμματα που κάλυπταν οι φόροι—δηλαδή το κοινωνικό σύνολο ανεξάρτητα από την ικανότητα επιμέρους οικονομικά ευπαθών ομάδων, πλήρωνε αδρά τους άχρηστους επικεφαλείς και τους βουλευτές που «αγόραζαν» ψήφους.

Καμία κυβέρνηση στην Ελλάδα τουλάχιστον δεν είναι άμοιρη ευθυνών στο θέμα αυτό. Καμία.

Η αντίδραση πήρε την μορφή της ιδιωτικοποίησης. Με αρχή την κατάρρευση της ΕΣΣΔ ξεκίνησε ένα κύμα κατά της κρατικής ιδιοκτησίας με αποτέλεσμα ιδιαίτερα η περίοδος 1980-1995 να χαρακτηρίζεται από κύμα ιδιωτικοποιήσεων. Σε σημαντικό βαθμό ορθά θεωρήθηκε ότι αν ένας οργανισμός ήταν υποχρεωμένος να αποδίδει λόγο στους μετόχους του και λειτουργούσε με το κίνητρο του κέρδους θα ήταν τότε υποχρεωτικά αποδοτικός και αποτελεσματικός. Σχεδόν κανένας, όμως, δεν ανέλυσε σε βάθος την επίπτωση της εισαγωγής της έννοιας του κέρδους σε μία ιδιωτική επιχείρηση που παράγει δημόσιο αγαθό υπαρξιακής φύσης.

Σήμερα, θαυμάζουμε στην ΔΕΗ την αποτελεσματικότητα της διοίκησης, την υψηλή τιμή της μετοχής της, τις επενδύσεις που κάνει, τις εξαγορές που πραγματοποιεί, τις επεκτάσεις στις οποίες επιδίδεται. Αναγνωρίζεται, όμως, η σημασία της ενέργειας στην ζωή των ανθρώπων, είναι αποδεκτό ότι υπάρχουν οικονομικά ευάλωτες ομάδες και καταβάλλονται προσπάθειες να μην επωμίζονται το κόστος του κέρδους που κάνει την ενέργεια ακριβή γι’ αυτές.

Δύο είναι τα προβλήματα. Καταρχάς, δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίον μία δημόσια επιχείρηση δεν μπορεί να είναι οικονομικά υγιής και λειτουργικά αποτελεσματική στην προσφορά δημοσίων αγαθών. Η υπονόμευση του δημόσιου χαρακτήρα έγινε από τους απαράδεκτους πολιτικούς-κομματικούς χειρισμούς και την εμφατική στροφή στον ιδιωτικό χαρακτήρα από την κρατούσα φιλοσοφία της ανελέητης επιδίωξης να μεγιστοποιείται το κέρδος. Η φιλοσοφία της ιδιωτικοποίησης δεν έχει κανένα φιλοσοφικό και οικονομικό υπόβαθρο. Είναι εύρημα που ικανοποιεί τον καπιταλισμό του 21^ου αιώνα – με καταβολές από το 1980.

Το δεύτερο πρόβλημα αφορά το μοντέλο ιδιωτικοποίησης και ενέργειας που έχει υιοθετήσει η χώρα μας – ως γνωστό επηρεάζεται από το διεθνές χρηματιστήριο ενέργειας πολύ περισσότερο σε σύγκριση με άλλες χώρες. Κι αυτό το μοντέλο νομίζουμε ότι το φτιάξαμε με το σύστημα των έγχρωμων τιμολογίων.

Στις διακοπές είχα την ευκαιρία να μιλήσω με πολλούς φίλους. Μικρό το δείγμα αλλά χαρακτηριστικό: άνθρωποι με γνώσεις, επαγγελματίες, οικογενειάρχες. Είναι ζήτημα αν ένας στους δέκα γνώριζε καλά το σύστημα, μπορούσε να το εξηγήσει και ήταν σε θέση να αποφασίζει με λογικά επιχειρήματα ποιο ήταν το συμφέρον του. Αν αυτή είναι η κατάσταση σε κοινωνικές ομάδες που θεωρούνται πως επηρεάζουν την κοινή γνώμη, τότε είναι απορίας άξιο ποια κατάσταση επικρατεί στο ευρύ κοινό. Η απάντηση είναι γνωστή: κανένας δεν καταλαβαίνει τίποτα και είναι έρμαιο στις διαφημίσεις των εταιρειών.

Ένας φίλος έφτασε στο σημείο να περιγράψει το υπάρχων σύστημα ως ένα όπου θεωρητικά τέσσερα εκατομμύρια νοικοκυριά παίζουν στο χρηματιστήριο της ενέργειας μάταια αναζητώντας την φτηνότερη λύση, καθώς ελάχιστοι είναι αυτοί που καταλαβαίνουν και μπορούν να πράξουν ανάλογα.

Πρόκειται, δηλαδή, για ένα σύστημα ιδιωτικοποίησης που έχει μετατρέψει τα νοικοκυριά σε δήθεν χρηματιστηριακούς παίκτες, χωρίς να γνωρίζουν ακριβώς τους κανόνες και χωρίς να μπορούν να αποκομίσουν ουσιαστικά κέρδη. Κόσμος με στρεβλωτικούς καθρέφτες. Ας κάνει η κυβέρνηση μία έρευνα κοινής γνώμης ρωτώντας ποιος καταλαβαίνει τι με αυτό το σύστημα των έγχρωμων τιμολογίων. Ποιος νομίζει ότι κερδίζει και ποιος νομίζει ότι χάνει. Ποιος το θέλει α συνεχίσει έτσι και ποιος θέλει μία επιστροφή σε έστω κατά μειοψηφία δημόσια επιχείρηση, που να λειτουργεί υποχρεωτικά με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια αλλά όπου η επιδότηση των ευάλωτων ομάδων εγγράφεται στον προϋπολογισμό, δεν δίδεται στην επιχείρηση αλλά απευθείας στον ευάλωτο πολίτη.

Η περίφημη φράση του Deng Xiaoping “δεν με ενδιαφέρει αν η γάτα είναι μαύρη ή άσπρη, φτάνει να πιάνει ποντίκια» είναι πάντα επίκαιρη. Μπροστά στο κυνηγητό του κέρδους με κάθε κόστος, κάναμε τους πολίτες να παίζουν χρηματιστήριο με την ζωή τους. Κόκκινα, κίτρινα, καραβάκια μπλε αρμενίζουν στην θάλασσα της ενέργειας, χωρίς πυξίδα και χωρίς γνώση.