Όπως ήταν αναμενόμενο, το θέμα του χρέους των κρατών-μελών της Ε.Ε. έχει έρθει με ένταση στο προσκήνιο. Η στήλη αυτή είχε πρώτη επισημάνει τις αντιπαλότητες που υπόβοσκαν και στην συνέχεια ασχολήθηκε με το συγκεκριμένο θέμα τις δύο τελευταίες ημέρες.

Δυστυχώς, η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό εγκλωβισμένη στην νομισματική ορθοδοξία που έχει επιβάλει η Γερμανία — γεγονός που την εμποδίζει να δει τα ευρύτερα προβλήματα του καπιταλιστικού συστήματος.

Σήμερα, από πλευράς οικονομίας και οικονομικής πολιτικής βρισκόμαστε κατ’ αναλογία στο ίδιο στάδιο με την κρίση της κλιματικής αλλαγής: το σύστημα είναι στα πρόθυρα της κατάρρευσης και μέρος της Ευρώπης με επικεφαλής την Ολλανδία (καθώς η Γερμανία είναι ακόμη χωρίς κυβέρνηση) απλά σφυρίζει αδιάφορα.

Δύο είναι οι μεγάλοι κίνδυνοι που τώρα πλέον διαμορφώνονται.

Πρώτος, ο κίνδυνος απονομιμοποίησης του συστήματος του δημοκρατικού καπιταλισμού. Η αύξηση των ανισοτήτων είναι τόσο οφθαλμοφανής και οι κυβερνητικές αντιδράσεις τόσο φτωχές – έως και ανάλγητες – που η έκρηξη δεν θα αργήσει να έρθει.

Ήδη, μικρές κοινωνικές μειονότητες έχουν οι ίδιες θέσει τους εαυτούς τους εκτός συστήματος. Η άνοδος των πολιτικών άκρων δεν αμφισβητείται — και καλύπτεται από ολοένα και πιο συμπαγές κοινωνικό σύνολο. Η κοινωνική συνοχή ήδη δοκιμάζεται. Στο επόμενο βήμα θα δοκιμαστεί και η πολιτική σταθερότητα που προσφέρει η δημοκρατία.

Κυβερνήσεις που επιλέγουν να εθελοτυφλούν, το κάνουν με δικό τους τεράστιο ρίσκο. Κι αυτό αφορά όλες ανεξαιρέτως τις κυβερνήσεις της Δύσης. Οι ΗΠΑ έχουν ήδη δείξει τον δρόμο.

Ο δεύτερος κίνδυνος εστιάζεται στο ίδιο το σύστημα. Πρόκειται για σύστημα ασταθές — η εμπειρία των τελευταίων 30 ετών το έχει αποδείξει. Η πίστη στην ισχύ της απόλυτα ελεύθερης αγοράς, στην κυριαρχία της λογικής ως την μοναδική κινητήριο δύναμη, στην υποβάθμιση του ρόλου του κράτους, έχει φέρει την κυριαρχία του χρηματοπιστωτικού τομέα.

Ο μεγάλος κίνδυνος προέρχεται από το γεγονός ότι, ακριβώς επειδή είναι εγγενώς ασταθές, το σύστημα του καπιταλισμού-καζίνο εξαρτά την επιβίωση του από το κράτος. Αποκτώντας, όμως, τεράστια ισχύ, το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει πλέον εγκλωβίσει το κράτος στην λογική του «πολύ μεγάλου για να αποτύχει» — και το κράτος έχει γίνει υπηρέτης του συστήματος αντί ελεγκτής του και ρυθμιστής του.

Θα θυμίσω απλά ότι οι κανόνες λειτουργίας του τίθενται πλέον από το ίδιο (βλέπε Βασιλεία), καθώς οι κυβερνητικές προσπάθειες είτε απέτυχαν, είτε κατέστησαν ανενεργές (βλέπε ΗΠΑ μεταξύ άλλων).

Ο δρόμος μπροστά είναι σαφής – όπως και με την κλιματική αλλαγή: είτε θα δράσουμε τώρα είτε θα αντιμετωπίσουμε ανυπολόγιστες καταστροφές.

Και πάλι όπως με το κλίμα, η απάντηση βρίσκεται στην συνεργασία του ιδιωτικού με τον δημόσιο τομέα. Ο ρόλος του κράτους πρέπει να αναβαθμιστεί ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει τις στρεβλώσεις της αγοράς και να υιοθετήσει πολιτικές αναδιανομής του εισοδήματος μέσω της ενίσχυσης του κοινωνικού κράτους και της εφαρμογής του θεσμού του ελάχιστου εγγυημένου κεφαλαίου σε συνδυασμό με το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα.

Ο ιδιωτικός τομέας πρέπει να αλλάξει φιλοσοφία, να απαρνηθεί το κυνήγι των άμεσων κερδών και να επικεντρωθεί στην δημιουργία αξίας – όπως έκανε στην περίοδο 1945-1975 – και όχι στην «εξόρυξη» αξίας όπως κάνει σήμερα.

Για να γίνουν αυτά, η οικονομία της Ευρώπης πρέπει να απαλλαχθεί από τον ζουρλομανδύα της σκληρής νομισματικής πολιτικής και της λογικής ότι «το ίδιο κουστούμι κάνει για όλους» και κατ’ ελάχιστο να αποδεχθεί ότι (α) το θέμα του χρέους θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με αναφορά στις ανάγκες της κάθε χώρας ξεχωριστά (case by case basis), και, (β) θα υπάρξει κοινή ευρωπαϊκή πολιτική στον έλεγχο των ολιγοπωλίων και μονοπωλίων, στην τιμολόγηση που δεν λαμβάνει υπόψη της την κρατική ενίσχυση που έχει λάβει το προϊόν – κυρίως μέσω της κρατικής χρηματοδότησης της έρευνας και ανάπτυξης– και, τέλος, στην αναβάθμιση του κοινωνικού κράτους.

Και επειδή υπάρχουν, δυστυχώς, επιχειρηματίες που αδιαφορούν για την δημοκρατία και θεωρούν ότι θα καταφέρουν εξίσου καλά είτε με τον φιλελεύθερο (όχι το νεοφιλελεύθερο) είτε με τον απολυταρχικό καπιταλισμό, απλά θα υπενθυμίσω τι συμβαίνει σήμερα στην Κίνα με τη νέα πολιτική του Xi Jinping.

Σήμερα, στην Γλασκόβη, η επιστήμη (που είναι εν πολλοίς συνυπεύθυνη για πολλά από τα δεινά) προειδοποίησε ότι «μη παρέκει» για το κλίμα.

Σήμερα, όσοι οικονομολόγοι δεν είναι δέσμιοι του νεοφιλελευθερισμού – της απόλυτης κυριαρχίας της αγοράς και της τραγικής υποβάθμισης του ρόλου του κράτους – έχουν καθήκον να προειδοποιήσουν τις κυβερνήσεις ότι το «μη παρέκει» ισχύει και για την οικονομία.

ΥΓ. Η χώρα μας ανήκει στην Ε.Ε.

Διαβάστε επίσης:

Πληθωρισμός και το αδιέξοδο της νομισματικής πολιτικής

Προμηνύεται σύγκρουση ΕΚΤ- Επιτροπής και ΕΜΣ;