Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και η οικονομία (εκδ. Παπαζήσης), με πρόλογο και επιμέλεια από τον νυν υποδιοικητή στην Τράπεζα της Ελλάδας Θοδωρή Πελαγίδη, αποτελεί ζωντανό τεκμήριο μίας άγνωστης και μακρόσυρτης συνομιλίας τους από το ταραγμένο 2012. Ενώ η σμίκρυνση του κράτους επανέρχεται ως ζητούμενο, ο πατήρ Μητσοτάκης υπονοεί ότι τον ανέτρεψε ο Σωκράτης Κόκκαλης.

Η συνομιλία του καθηγητή οικονομικής ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς με τον πρώην πρωθυπουργό της Ελλάδος (11/4/1990 – 13/10/1993) αποτελεί αναθεώρηση όλων όσων διαμεσολάβησαν από τη θητεία του τελευταίου μέχρι τη χρεοκοπία. Η ανέκδοτη συζήτηση των δύο ανδρών αποτελεί ευκαιρία γενικότερου αναστοχασμού πάνω σε καίρια ζητήματα σε μία ακόμη κρίσιμη ώρα. Η Ελλάδα βρίσκεται εκ νέου σε τρικυμία ενώ η συνοχή της απειλείται από τον λαϊκισμό.

«Οι συζητήσεις μου με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη ήταν πάντα συναρπαστικές», σημειώνει ο Θοδωρής Πελαγίδης. «Τα θέματα περιστρέφονταν συνήθως γύρω από την πολιτική και την οικονομία. Μέσα στη θύελλα της οικονομικής κρίσης, το 2012, ένα πρωί ανηφόρισα προς το φιλόξενο σπίτι για ένα καφέ και μια συνέντευξη που θα αφορούσε την οικονομία, στο πλαίσιο ενός βιβλίου για την ελληνική οικονομία που ετοίμαζα για το Brookings Institution». Στο μεγάλο αυτό αμερικανικό, ερευνητικό κέντρο που εδράζει στη Ουάσινγκτον, ο Πελαγίδης συμμετείχε ως ανώτερος συνεργάτης (senior fellow).

«Η εντολή που είχα τότε ήταν, μεταξύ των άλλων, να προσπαθήσω να ρίξω φως στα αίτια της πολύ δυσάρεστης οικονομικής κατάστασης στην οποία είχε βρεθεί η Ελλάς, αίτια που έπρεπε οπωσδήποτε να αναζητηθούν στο παρελθόν. Ιδίως από τη στιγμή της απόφασης που είχε ληφθεί να βαδίσει η χώρα προς την κατεύθυνση του ευρώ, επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Μητσοτάκη 1990-1993».

Από το 1946 που εισχώρησε στην πολιτική ζωή της χώρας έως το θάνατό του το 2017 σε ηλικία 98 ετών, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης μίλησε αρκετά. Πρόσφατα εκδόθηκε και η ανάλογη, πολυδιαφημισμένη μελέτη του Αλέξη Παπαχελά Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης με τα δικά του λόγια (εκδ. Παπαδόπουλος). Εξάλλου, υπάρχει και η προσωπική του μαρτυρία Μπροστά από την εποχή της: Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας 1990-1993.

Όμως δεν τα είπε όλα. Το κείμενο που δημοσιεύει ο Πελαγίδης διατρέχεται από τον αυθορμητισμό (στο πλαίσιο της ιδιωτικής συζήτησης) και την αυθεντικότητα του μεγάλου πολιτικού. Εκεί βρίσκεται η σημασία του. Πέραν του ότι ρίχνει νέο φως σε γνωστά, πολυμελετημένα ζητήματα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, με έμφαση στην οικονομία.

Όπως παρατηρεί στη συνομιλία τους ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, «η Ελλάς δεν έκανε ποτέ συνειδητή πολιτική καταπολέμησης των ελλειμμάτων».

Με αυτή την κριτική συμπεριλαμβάνει άραγε και τη δική του διακυβέρνηση; Το 1990 η οικονομία βρισκόταν στο ναδίρ, κάποιοι ήδη πρότειναν προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Ο Μητσοτάκης χρεώνει το γεγονός εν μέρει στον Γεράσιμο Αρσένη, έναν ικανό πολιτικό αλλά όχι διορατικό οικονομικό αναλυτή όπως επισημαίνει. Κρατικοποίησε τις προβληματικές επιχειρήσεις αντί να τις κλείσει. Επιβάρυνε το κράτος με «άχρηστες» εταιρίες και τα υψηλόβαθμα στελέχη τους, οι οποίες «συσσώρευαν ζημίες», «δημιουργούσαν αθέμιτο ανταγωνισμό» και «εσκότωναν τις υγιείς επιχειρήσεις».

Εκείνος αντιθέτως θεωρούσε τις απολύσεις μέσα στο κράτος προϋπόθεση για την εξυγίανση της εθνικής οικονομίας. Σε αυτό τον είχαν υποστηρίξει μόνο ο Στέφανος Μάνος και ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος (ο πρώτος υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και ο δεύτερος Βιομηχανίας, Ενέργειας, Τεχνολογίας, Εμπορίου).

Στην ερώτηση γιατί ο φιλελευθερισμός δεν εδραιώθηκε ακόμη, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης απαντάει με το απαράμιλλο σκωπτικό του ύφος: «Γιατί ο Ρωμιός θέλει το βόλεμα αγαπητέ μου, κατάλαβέ το άπαξ δια παντός. Απίστευτος αριθμός Ελλήνων. Εγώ ανακαλύπτω διαρκώς καινούργιες κατηγορίες βολεμένων ανθρώπων που δεν ήξερα πως υπάρχουν». Το δικό του πρόσταγμα: «Να σπάσουν, να σπάσουν όλες οι προστασίες και να ελευθερωθούν τα πάντα. Να ελευθερωθούν τα πάντα».

Δίνει εύσημα στον άσπονδο ανταγωνιστή του Ανδρέα Παπανδρέου που επέλεξε τον Κώστα Σημίτη για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού. Θεωρεί όμως ότι η κατάσταση της υγείας του είχε ως αποτέλεσμα να αδιαφορήσει πλήρως για την πορεία της οικονομίας. Η οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα που ακολούθησε μετά το σκάνδαλο Κοσκωτά, δεν κατάφερε να συγυρίσει τα οικονομικά. Ούτε να καλύψει επαρκώς τις δαπάνες μισθοδοσίας.

Με δικά του λόγια: «Εφτάσαμε τότε στο αποκορύφωμα του “Τσοβόλα δώστα όλα”. Ο Αντρέας αρρώστησε, δεν έδινε καμία σημασία και όταν φτάσαμε σε εκλογές έκανε αυτό τον άθλιο νόμο, μοναδικό στα παγκόσμια χρονικά, ο όποιος έδινε στο πρώτο κόμμα με 47% 150 βουλευτές. Και οδήγησε σε τρεις απανωτές εκλογές με αυτές οι δυσκολίες που είχαμε τότε, διότι ο Αντρέας φοβόταν μήπως πάρει η Νέα Δημοκρατία εξαρχής την εξουσία, φοβόταν την εκκαθάριση που θα κάναμε. Κέρδισα … με το γεγονός ότι η Ελλάς ήταν πτωχευμένη, επιβεβαιώνεται πλήρως, διότι στην κυβέρνηση Ζολώτα είναι γνωστό ότι είχαμε πρόβλημα να καλύψουμε τις δαπάνες μισθοδοσίας. Είχαμε δεν είχαμε, να πληρώσουμε μισθούς και συντάξεις…».

Η κυβέρνησή του τριπλασίασε το επίδομα ανεργίας και αύξησε το χρόνο παροχής του στους δώδεκα μήνες. Την κατηγορία όμως ότι αύξησε το χρέος, ο ίδιος την έκρινε ανυπόστατη στην ιδιωτική αυτή κουβέντα. Αντιθέτως, εκείνος υποστηρίζει πως τακτοποίησε τις οικονομικές εκκρεμότητες και τα κρυφά χρέη. Ως προς το δάνειο του 1990 τόνισε ότι «το είχαμε απόλυτη ανάγκη για να φέρουμε σε λογαριασμό τα πράγματα». Με το ΔΝΤ πριν «δεν είχα καμία δουλειά».

Εν ολίγοις, «το μεγαλύτερο μέρος του δρόμου το είχαμε διανύσει, διότι είχαμε απελευθερώσει τις επικοινωνίες, είχαμε εξυγιάνει τη γεωργία, είχαμε κλείσει πολλές από τις ζημιογόνες κρατικές επιχειρήσεις αλλά τότε ανατραπήκαμε».

Από την ανατροπή του μέχρι σήμερα

Σύμφωνα με την αφήγηση του πρώην πρωθυπουργού, την ανατροπή δεν προκάλεσε ο Αντώνης Σαμαράς αλλά ο Γιώργος Συμπιλίδης και ο επιχειρηματίας Σωκράτης Κόκκαλης. Υποστηρίζει ότι ο τελευταίος «εξαγόρασε» τον τότε βουλευτή του Κιλκίς ώστε αυτός με τη σειρά του να ανατρέψει την κυβέρνηση. «Έναν βουλευτή θέλανε, τον αγοράσανε και τελείωσε», εξηγεί χαρακτηριστικά.

Η προσωπική αυτή εκδοχή του δημοσιεύτηκε και στο βιβλίο του δημοσιογράφου Γιώργου Μασσαβέτα Ανατρέψατε Μητσοτάκη, Τα παρασκήνια μιας πολιτικής συνωμοσίας (Ευρωεκδοτική, 1996), για το οποίο ο Συμπιλίδης τον μήνυσε για συκοφαντική δυσφήμιση.

Όσο για το ήδη μακρινό 2012, όταν πραγματοποιήθηκε η συγκεκριμένη συζήτηση: Ο Κυριάκος Μητσοτάκης έκρινε λανθασμένη κίνηση την τρικομματική κυβέρνηση ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΔΗΜΑΡ. Έπρεπε τότε να συνθέσουν μία κυβέρνηση τύπου Μόντι υπό τον Παναγιώτη Πικραμένο, με αντιπρόεδρο τον Λούκα Παπαδήμο. Εκφράζεται θετικά για τον Γιάννη Στουρνάρα.

Το κρίσιμο στοιχείο για ένα πολιτικό, παραμένει η εμπιστοσύνη που εμπνέει. Σε αυτό υπολειπόταν ο Τσίπρας. Ήδη από το 2012 ο Μητσοτάκης δήλωνε ότι φοβόταν την ακυβερνησία: «Μου λέγανε από την Αριστερά, οι δικοί τους άνθρωποι, ότι είχανε πανικό και περιμένανε να ακούσουν ότι η Νέα Δημοκρατία ήρθε πρώτη. Και τρέμανε στη σκέψη ότι μπορεί να έρθουν πρώτοι αυτοί. Δεν ήξεραν τι να κάνουνε. Αυτό φοβόντουσαν».

Αρκετοί μπορεί να τον θυμούνται να κατεβαίνει στη Βουλή στη συγκέντρωση υπέρ του Ναι για το δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015. Μάχημος για την πατρίδα δύο χρόνια πριν πεθάνει.

Λίγα λόγια για τον Θοδωρή Πελαγίδη

Ο καθηγητής Θοδωρής Πελαγίδης διδάσκει οικονομική ανάλυση στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Το Σεπτέμβριο του 2020 ανέλαβε υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ), ένας εκ των δύο. Έχει υπάρξει υπότροφος του Φουλμπράιτ στο περίφημο πανεπιστήμιο Κολούμπια στη Νέα Υόρκη (Columbia), NBG fellow του λονδρέζικου οικονομικού πανεπιστημίου LSE (2010).

Έχει σπουδάσει οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (πτυχίο, 1987 με υποτροφία ΙΚΥ), στο Sussex (M.Phil.,1989), στο Paris (Doctorat) και στο Χάρβαρντ CES (Post-Doc, 1993 – 1995 με υποτροφία ΝΑΤΟ), μεταξύ άλλων.

Έχει γράψει δεκάξι μονογραφίες (με τον Μ. Μητσόπουλο, μεταξύ άλλων, τo Understanding the Crisis in Greece. From Boom to Bust από τον MacMillan/Palgrave 2011, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ψυχογιός με τίτλο Κατανοώντας την κρίση στην Ελλάδα). Δημοσίευσε μελέτες σε επιστημονικά περιοδικά και αρθρογραφεί σε έντυπα όπως οι Financial Times, e-CNN, e- New York Times, WSJ, The Guardian, La Croix, Die Welt, RSR Suisse, Berlingske, Washington Post, Bloomberg, Toronto Star, The Washington Times, El Mercurio, ElPais…

Πληροφορίες

Θεόδωρος Πελαγίδης, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και η οικονομία, Εκδόσεις Παπαζήση 2020, Σελίδες 57, τιμή 4,25 ευρώ.

Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφορεί επίσης το βιβλίο του Η Ελληνική Οικονομία πριν & μετά τον Covid-19.