Η απονομή του βραβείου Νόμπελ στα οικονομικά στους Daron Acemoglu, Simon Johnson, και James A. Robinson, λόγω της συνεισφοράς τους στην καλύτερη κατανόηση της σχέσης μεταξύ θεσμών και πλούτου δείχνει ότι, επιτέλους, έχει αρχίσει να κλονίζεται η ιδεολογική παντοδυναμία του νεοφιλελευθερισμού, της ακλόνητης πίστης στην λογική της πανελεύθερης αγοράς.

Το ενδιαφέρον είναι ότι οι δυο πρώτοι είναι καθηγητές στο ΜΙΤ και ο τρίτος στο Σικάγο. Και οι τρεις ξεφεύγουν από την παράδοση των σχολών τους και δείχνουν τον δρόμο της επιστροφής στην πολιτική οικονομία (political economy). Θα είναι μακρύς ο δρόμος και δύσβατος, διότι αφού αλλάξει η νοοτροπία θα πρέπει να αλλάξουν και οι θεσμοί (institutions). Η αλλαγή θα επέλθει, όμως: αν δεν την στηρίξουμε ως κοινωνία θα την επιβάλλει ο πλανήτης μας.

Επειδή η στήλη αυτή έχει συχνά υποστηρίξει την ανάγκη μείωσης των ανισοτήτων – θέμα για το οποίο ο πολιτικός μας κόσμος είτε κωφεύει είτε λαμβάνει μέτρα κατ’ επίφαση, θα σταθώ σήμερα στο βασικό σημείο που τονίζει ο Acemoglu στο βιβλίο  Power and Progress: Our Thousand-Year Struggle Over Technology and Prosperity”,  (Ισχύς και Πρόοδος: Χίλια Χρόνια Πάλης για την Τεχνολογία και τον Πλούτο)  που έγραψε μαζί με τον S. Johnson—που είναι ακριβώς η άνοδος των ανισοτήτων και οι επιπτώσεις της.

Ο Acemoglu παρατηρεί πως δεν υπάρχει κανένας λόγος να θεωρείται ότι ο πλούτος φέρνει σοφία. Η κοινωνία μας, όμως, εδώ και πολλές δεκαετίες έχει αναγάγει σε πρότυπο τον πετυχημένο επιχειρηματία που με τον δυναμισμό του, τις γνώσεις του, τις εμπειρίες του  κυριολεκτικά σώζει τον κόσμο. Αυτό το αρχέτυπο είναι ριζωμένο στην έννοια της υψηλής κοινωνικής θέσης (status), για την ακρίβεια στην έννοια του γοήτρου.

Είναι πολλοί οι παράγοντες, σε πολλές διαφορετικές κοινωνίες, που ορίζουν την έννοια της κοινωνικής θέσης και προσδίδουν σ’ αυτήν «γόητρο». Το πρότυπο (paradigm) που έχει επικρατήσει στην Δύση βασίζεται από την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης στο χρήμα και στον πλούτο. Το μοντέλο αυτό, όπως παρατηρεί ο Acemoglu, είναι προβληματικό διότι ενέχει την έννοια του «παιγνιδιού με μηδέν πηλίκο» (zero-sum game): όταν η ανισότητα αυξάνεται ραγδαία, η μεγαλύτερη συσσώρευση πλούτου σε μία ομάδα ανθρώπων συνεπάγεται λιγότερο πλούτο για τις άλλες ομάδες. Επιπλέον οδηγεί σε στρεβλή κατανομή πόρων. Ρωτά ρητορικά ο συγγραφέας: τι είναι καλύτερο για μία κοινωνία; Μία δαπάνη $1 εκατ. σε χρυσά Rolex ή στην βελτίωση δεξιοτήτων και στην απόκτηση γνώσεων; Αλλά, η απληστία δεν έχει όρια. Όταν έχεις ήδη πλούτο και χρήμα αξίας $500 εκατ. γιατί να θέλεις να αποκτήσεις $1 δισ.—εφόσον και με τα $500 εκατ. μπορείς να έχεις ότι θέλεις;

Η απάντηση είναι προφανής: διότι όσο περισσότερο χρήμα και πλούτο κατέχεις, τόσο μεγαλύτερο είναι το γόητρο και η επιρροή. Έτσι, σήμερα, στην κοινωνία μας, οι απόψεις ενός δισεκατομμυριούχου της τεχνολογίας για την ελευθερία του λόγου, έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα από αυτές ενός φιλοσόφου που έχει μελετήσει το θέμα και έχει υποστεί την κριτική άλλων ισότιμών του (peers).

Εύστοχα παρατηρεί ο Acemoglu – φέρνοντας και ιστορικά παραδείγματα—ότι ο πλούτος  (που ισοδυναμεί με ισχύ (power) διαφθείρει, γεγονός που φέρνει στο νου την περίφημη φράση του Άγγλου ιστορικού Λόρδου Acton ότι «Η ισχύς διαφθείρει, και η απόλυτη ισχύς διαφθείρει απόλυτα». ( Power corrupts and absolute power corrupts absolutely).

Οι Acemoglu και Johnson ορθά επικεντρώνονται στην ισχύ που φέρνει στους επιχειρηματίες που πρωτοπόρησαν στην ψηφιακή επανάσταση και τώρα εμφανίζονται ως οι γκουρού για όλα τα θέματα, όλες τις πτυχές της ζωής.  Δεν καταδικάζουν άμεσα την συσσώρευση πλούτου. Εναπόκειται στην πολιτική εξουσία να μάθει, να κρίνει και να πράξει αφού εκτιμήσει τις επιπτώσεις της αυξανόμενης ανισότητας.

Καταδικάζουν, όμως, αναλαμβάνοντας κάπως έναν ηθικό ρόλο κοινωνιολόγου—αυτό που χαρακτηρίζουν ως αθέμιτη πρακτική, δηλαδή τον αθέμιτο ρόλο της αυξανόμενης επιρροής που αναλαμβάνουν και απολαμβάνουν οι πλούσιοι, χωρίς να σημαίνει ότι υποχρεωτικά γνωρίζουν καλύτερα από τους άλλους. Εκμεταλλεύονται, με άλλα λόγια, τον πλούτο για να επηρεάσουν την κοινωνική , την πολιτική και την πολιτισμική ζωή, μόνο και μόνο επειδή έχουν χρήματα. Προβάλλεται, μάλιστα ως χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο Elon Mask που δεν ικανοποιείται με τον πλούτο που συσσωρεύει αλλά επιδιώκει να αλλάξει πράγματα σύμφωνα με τις προσωπικές του απόψεις και επιχειρεί να το πετύχει χρησιμοποιώντας μία παγκόσμια πλατφόρμα το Χ (πρώην Twitter).

Φαντάζομαι ότι πρέπει να αναπολούμε άλλες εποχές όπου δικαστές όπως ο Η. Greene με γνώσεις, άποψη και ανεξαρτησία είχαν το κουράγιο να αναλύσουν τις επιπτώσεις των ολιγοπωλίων και μονοπωλίων και να διατάξουν το «σπάσιμο» του κάθετου μονοπωλίου της ΑΤ&Τ. Διότι, η σημερινή πάλη για την τεχνολογία και τον πλούτου ήδη διεξάγεται με άνισους όρους για τους πολλούς. Κι αν δεν αποφασίσουμε να αντιμετωπίσουμε τις ανισότητες, αλλά υποχρεωθούμε να το κάνουμε, το ανθρώπινο κόστος θα είναι απερίγραπτο.

Διαβάστε επίσης

Πέντε κρίσιμοι τομείς αναζητούν λύσεις με τεράστιο πολιτικό κόστος