Θα δουλεύουμε για μία έξυπνη μηχανή ή θα έχουμε έξυπνους ανθρώπους γύρω από μία μηχανή;

Τούτες τις ημέρες τα ΜΜΕ δημοσιεύουν έναν καταιγισμό προβλέψεων και εκτιμήσεων για το 2023, στην μεγάλη πλειονότητα τους αξιόλογα και διορατικά—και σε σημαντικό βαθμό επαναλαμβανόμενα.

Από μία άποψη δείχνει ότι η κοινωνία, και τουλάχιστον οι πνευματικοί ταγοί της, έχουν επισημάνει τα πραγματικά προβλήματα. Δείχνει σύμπτωση απόψεων που ενισχύει την ανάγκη της κατάλληλης και έγκαιρης προετοιμασίας. Πάντα, όμως, υπάρχει ένα «αλλά». Η μεγάλη ομοφωνία μπορεί κάλλιστα να κρύβει μία υφέρπουσα τάση συμβάδισης με την γενικά αποδεκτή θέση—την προκατάληψη της σκέψης που υποσυνείδητα δεν ξεφεύγει από το ευρέως αποδεκτό πλαίσιο.

Στην στήλη αυτή απέφυγα τις προβλέψεις και επικεντρώθηκα στους πιθανούς μεγάλους κινδύνους. Αναπόφευκτα, είναι κι εγώ θύμα της προκατάληψης της ευθυγράμμισης με την λεγόμενη mainstream σκέψη και γι’ αυτό σήμερα στον εξαιρετικά σύντομο χώρο που μου προσφέρεται θέλω να «επανορθώσω» εν μέρει.

Το μεγάλο πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει η κοινωνία μας – η παγκόσμια κοινωνία—στα επόμενα χρόνια, με το 2023 ως αφετηρία, είναι μία τεράστια σύγκρουση ανάμεσα στον άνθρωπο και την τεχνολογία.

Το 1988 η Shoshana Zuboff του Harvard έγραψε το βιβλίο «In the Age of the Smart Machine—the Future of Work and Power” που αφορούσε ακριβώς το μέλλον της εργασίας και της συγκέντρωσης ισχύος στη νέα εποχή των υπολογιστών. Μολονότι το βιβλίο έκανε πάταγο στους ακαδημαϊκούς κύκλους, ο πολιτικός και επιχειρηματικός κόσμος δεν του έδωσαν σημασία. Σήμερα, η κοινωνία ολόκληρη πληρώνει αυτήν την έλλειψη ρεαλισμού.

Το πρόβλημα το έθεσε το 1988, ένας μηχανικός στο εργοστάσιο όπου η Zuboff έκανε μέρος της έρευνας της, με την μορφή ενός ανατριχιαστικού στην απλότητα και διορατικότητα ερωτήματος: «Θα δουλεύουμε για μία έξυπνη μηχανή ή θα έχουμε έξυπνους ανθρώπους γύρω από μία μηχανή;»

Η κοινωνία δεν καταδέχτηκε να ασχοληθεί με το θέμα και να δώσει μία απάντηση. Σήμερα, το ερώτημα παραμένει πιο επείγον από ποτέ και ουσιαστικά αναπάντητο από την κοινωνία. Δυστυχώς, λόγω της εγκληματικής ανθρώπινης αδράνειας, η ίδια η «μηχανή» δίνει ήδη «απαντήσεις».

Όσοι θεωρούν τα τρία έργα Matrix επιστημονική φαντασία έχουν δίκαιο. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν εμπεριέχουν όχι ψήγματα αλλά κομμάτια αλήθειας. Διότι σήμερα, ο ψηφιακός κόσμος ξεπερνά και επαναπροσδιορίζει κάθε πτυχή της ζωής μας, καθετί το γνώριμο—από την ανατροφή των παιδιών και την παιδεία μέχρι το μέλλον της οικογένειας, των προσωπικών σχέσεων, της εργασίας και των κέντρων ισχύος. Ως κοινωνία τώρα αρχίζουμε αμυδρά να μαντεύουμε τα προβλήματα, τις αλλαγές, τις ανατροπές. Το πρόβλημα είναι ότι ο ψηφιακός κόσμος δεν μας περιμένει – δεν μας κάνει την χάρη να περιμένει. Έχει ήδη αποκτήσει την δική του δυναμική, ενώ εμείς πασχίζουμε να συνειδητοποιήσουμε τι συμβαίνει γύρω μας και που μας οδηγεί. Διότι στο τιμόνι υπάρχουν τώρα πάνω από δύο χέρια.

Αρκετοί μιλούν σήμερα για το νέο βιβλίο της Zuboff  “The Age of Surveillance Capitalism: the Fight for a Human Future and the New Frontier of Power”. Λίγοι το έχουν διαβάσει, γι’ αυτό σε συζητήσεις αναφέρονται σ’ αυτό που νομίζουν ότι είναι το κεντρικό θέμα του: η δυνατότητα της νέας τεχνολογίας να εποπτεύει. Δυστυχώς, όπως εξηγεί η Zuboff, το πρόβλημα είναι πολύ βαθύτερο.  Στην ουσία αφορά την μονομερή δυνατότητα του ψηφιακού κόσμου να χρησιμοποιεί τις ανθρώπινες εμπειρίες ως πρώτη ύλη και να τις μεταφράζει σε δομές συμπεριφοράς – γεγονός που του δίνει την δυνατότητα να προβλέπει τι θα κάνει ένας πολίτης, τώρα, αύριο, μεθαύριο.

Πρόκειται, δηλαδή, για ελεύθερες αγορές μελλοντικής συμπεριφοράς, όπου το άτομο ως άτομο δεν έχει καμία επιρροή—απεναντίας αποτελεί την πρώτη ύλη για την «κατασκευή» και λειτουργία αυτών των αγορών. Οι κάτοχοι της γνώσης αυτής είναι ταυτόχρονοι οι κάτοχοι πλούτου και ισχύος.

Ο χώρος δεν μου επιτρέπει να επεκταθώ. Θα επανέλθω, όμως. Διότι, η μάχη για το μέλλον τώρα ξεκινά, με τον ψηφιακό κόσμο να έχει το προβάδισμα. Από τις αποφάσεις που θα ληφθούν – αν ληφθούν – το 2023, θα εξαρτηθεί η μορφή του μέλλοντος, αυτό που η Zuboff διατυπώνει με το εξής ερώτημα: θα μπορέσει ο άνθρωπος να πει ότι έχει «σπίτι στο ψηφιακό μέλλον;»