Καθένας θυμάται διαφορετικά την τραγωδία των Τεμπών. Όσοι έχουν παιδιά φοιτητές, ταυτίστηκαν. Οι νέοι που θα μπορούσαν να είναι σε βαγόνι, θύμωσαν.

Βουλευτές που είδαν τη δουλειά τους να κρίνεται, τρόμαξαν. Το ίδιο ισχύει και για τις διαδηλώσεις. Άλλος εστιάζει τους ταραξίες, άλλος οραματίζεται εκλογές, άλλος προσπαθεί να μειώσει τη σημασία της συμμετοχής, άλλος πάει να καρπωθεί πολιτικά την αντίδραση. Το ίδιο γεγονός γίνεται ψυχρή αναφορά, οργισμένη διαμαρτυρία, θλιμμένη καταγραφή. Οι πολλαπλές αφηγήσεις διαμόρφωσαν όχι μόνο την πρόσληψη του γεγονότος, αλλά και τη θέση του στη συλλογική μνήμη.

Το φαινόμενο αυτό θυμίζει το έργο «Ασκήσεις Ύφους» (1947) του Γάλλου συγγραφέα Ρεμόν Κενώ. Σε αυτό, μια φαινομενικά ασήμαντη ιστορία (ένα επεισόδιο μέσα σε ένα λεωφορείο) επαναλαμβάνεται σε δεκάδες εκδοχές, κάθε μία με διαφορετικό ύφος και οπτική. Για τους φιλολόγους το αποτέλεσμα αναδεικνύει τη δύναμη της γλώσσας να μετασχηματίζει το ίδιο γεγονός, ανάλογα με το ποιος αφηγείται και πώς. Για τους πολιτικοποιημένους πολίτες αυτό το βιβλίο είναι μια πραγματεία για τον τρόπο που καθένας μπορεί είτε να περιπαίζει την αλήθεια ή να την προσεγγίζει ερωτηματικά.

Υπάρχει πολυγλωσσία. Τα μέσα ενημέρωσης παρουσίασαν αντικρουόμενες εκδοχές: από τις ψυχρές, τεχνοκρατικές αναλύσεις των κρατικών φορέων έως τις φορτισμένες συναισθηματικά μαρτυρίες των συγγενών. Οι διαδηλωτές μετέτρεψαν την τραγωδία σε σύμβολο της κρατικής αμέλειας. Η κυβέρνηση επιχείρησε να την απογυμνώσει από τον συμβολισμό της, περιορίζοντάς την σε «ανθρώπινο λάθος».

Όπως στο βιβλίο του Κενώ, έτσι και στην περίπτωση των Τεμπών, η αφήγηση του ίδιου γεγονότος αποκτά διαφορετικό βάρος ανάλογα με το ύφος, ανάλογα με την οπτική. Καθένας εστιάζει στη λεπτομέρεια που τον ενδιαφέρει περισσότερο. Μια ουδέτερη αναφορά στα «αιτία της σύγκρουσης» ηχεί αδιάφορη, ενώ μια συναισθηματικά φορτισμένη περιγραφή των θυμάτων κινητοποιεί ομάδες πολιτών. Μπορεί να έχουν ατζέντα, μπορεί και όχι. Αυτή η μεταβλητότητα της αφήγησης καθορίζει όχι μόνο την πρόσληψη του γεγονότος, αλλά και τη θέση του στη συλλογική μνήμη.

Η επανάληψη είναι επίσης κρίσιμη. Στις «Ασκήσεις Ύφους», η αναδιατύπωση δίνει νέα δυναμική στην ίδια ιστορία. Αντίστοιχα, η συνεχής επαναφορά της τραγωδίας στη δημόσια συζήτηση λειτουργεί ως διαρκής υπενθύμιση και πολιτική διεκδίκηση. Τα συνθήματα, τα ντοκιμαντέρ, οι καλλιτεχνικές αναφορές, όπως το τραγούδι του Φοίβου Δεληβοριά, αποτρέπουν τη λήθη. Η μνήμη διαμορφώνεται και εμπλουτίζεται ενώ καθένας έχει επιλέξει το δικό τους ύφος, τη δική του αφήγηση, τη δική του προσέγγιση.

Ο Ρεμόν Κενώ υπονομεύει τη σοβαροφάνεια της λογοτεχνίας μέσα από τις παραλλαγές του. Με τον ίδιο τρόπο η ελληνική κοινωνία, μέσα από τη συνεχή αναδιήγηση της τραγωδίας, λέγοντας και επαναλαμβάνοντας την ίδια ιστορία με διαφορετικούς τρόπους, με διαφορετικούς αφηγητές, προσθέτοντας στοιχεία και αλλάζοντας δεδομένα, υπονομεύει την ουσία της τραγωδίας.

Διαβάστε επίσης:

Η απομόνωση του Άκη Σκέρτσου

Γερμανικά απόνερα στην ελληνική πολιτική

Όταν ο Πιτσιλής φορολογεί λουλούδια στα μπουζούκια