Η πανδημία ήταν το πρώτο σοκ.

Στην διάρκεια της επιστροφής σε μία μορφή κανονικότητας έσκασε το δεύτερο σοκ—με τα προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες και την ευρύτερη αδυναμία της παραγωγής να ανταπεξέλθει στην αυξημένη ζήτηση που προέκυψε.

Η πόλεμος στην Ουκρανία ήταν το τρίτο σοκ.

Οι οικονομολόγοι έχουν αρχίσει να σηκώνουν ψηλά τα χέρια.

Το δεύτερο σοκ έφερε πληθωριστικές πιέσεις. Οι κεντρικοί τραπεζίτες έτειναν πλέον να λάβουν μέτρα. Αυτή είναι η δουλειά τους. Ευτυχώς κινήθηκαν αργά. Προσπάθησαν να δείξουν ότι θέλουν και μπορούν να ελέγξουν τον πληθωρισμό.

Οι δημοσιονομικές αρχές, επίσης κινήθηκαν με προσοχή. Ήθελαν κι αυτές να «δηλώσουν» στις αγορές ότι δεν επιδιώκουν το απότομο φρενάρισμα της οικονομίας – όπως συνέβη μετά την κρίση του 2008/9.

Παρά ταύτα, το φάντασμα του στασιμοπληθωρισμού δεν άργησε να φανεί. Η άνοδος των επιτοκίων θα επιβράδυνε την ανάπτυξη – οπότε ο πληθωρισμός θα επέμενε.

Δεν ήταν ότι η ζήτηση είχε ξεφύγει, οπότε η επιβράδυνση της ανάπτυξης θα ήταν δικαιολογημένη ως στόχος. Ήταν η παραγωγή που κούτσαινε, οπότε η χαμηλή ή και μηδενική ανάπτυξη θα χειροτέρευε την κατάσταση.

Εκεί όπου, κατά μία έννοια, η δημοσκοπική πολιτική έτεινε να ευθυγραμμιστεί με την νομισματική, ήρθε ο πόλεμος. Το τρίτο σοκ.

Σήμερα, οι δυο πολιτικές τείνουν να αποκλίνουν. Οι κεντρικές τράπεζες προσπαθούν να κρατήσουν τα μακροχρόνια επιτόκια χαμηλά και να νομισματοποιήσουν το χρέος. Οι δημοσιονομικές τείνουν ξανά προς την χαλαρότητα, καθώς επιχειρούν να απαλύνουν τις επιπτώσεις που έχει στον οικογενειακό προϋπολογισμό το κόστος της ενέργειας.

Οι κεντρικές τράπεζες στηρίζουν την ανάπτυξη. Φοβούνται, όμως, ότι η χαλαρή δημοσιονομική πολιτική – με την οποία συμφωνούν για πολιτικούς λόγους—κινδυνεύει να δημιουργήσει πληθωριστικές προσδοκίες. Οπότε, εμμένουν στη θέση του για την ανάγκη να αυξηθούν τα επιτόκια.

Το θέμα της οικονομικής πολιτικής συζητήθηκε στο συνέδριο των Δελφών αλλά σαφή απάντηση δεν δόθηκε. Η έμφαση ήταν στα οφέλη των επενδύσεων. Αυτή η αδυναμία να εξαχθούν σαφή συμπεράσματα και προτάσεις κρύβει δύο αλήθειες.

Η μία είναι ότι τα οικονομικά ως σώμα γνώσεων έχει τόσο πολύ διαβρωθεί από την ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς, που δεν μπορεί να αναζητήσει λύσεις – γιατί λύσεις υπάρχουν—έξω από το καθεστώς των τελευταίων σαράντα ετών.

Η δεύτερη είναι ότι η όποια ανάπτυξη θα στηριχτεί κατά κύριο λόγο στον ευρύτερο τομέα της άμυνας. Το γεγονός αυτό θα τείνει να εντείνει τις ανισότητες.

Η εικόνα για τους επόμενους μήνες δεν είναι ευχάριστη, λοιπόν. Για γεωπολιτικούς λόγους η ενέργεια θα παραμείνει ακριβή. Λόγω ελλείψεων παραγωγής οι τιμές στα τρόφιμα θα είναι ανοδικές. ΟΙ κυβερνήσεις θα πιέζουν για χαλαρή δημοσιονομική πολιτική, και οι νομισματικές αρχές θα τρέμουν α μην κυριεύσουν τη νοοτροπία του πολίτη οι πληθωριστικές προσδοκίες. Και ο αμυντικός τομέας θα πηγαίνει από το καλό στο καλύτερο.

Οι δύο αυτές αλήθειες οδηγούν στο συμπέρασμα ότι με τα σημερινή γνωστά όπλα της δημοσιονομικής πειθαρχίας και των αυξομειώσεων των επιτοκίων, η τριπλή κρίση – των τριών σοκ —δεν αντιμετωπίζεται, Η μεγάλη πιθανότητα είναι πως θα φέρει τον στασιμοπληθωρισμό.

Στο πλαίσιο αυτό δύο είναι οι κρίσιμες κινήσεις. Πρώτη, η δημιουργία ενός δεύτερου Ταμείου Ανάκαμψης για την ενέργεια. Είναι πράξη με έντονο οικονομικό και πολιτικό περιεχόμενο, διότι υποδηλώνει την κοινή θέληση των κρατών-μελών της Ε.Ε.. Επίσης, όμως, συνεισφέρει στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, οπότε και στην πολιτική σταθερότητα.

Η δεύτερη είναι η εγκατάλειψη των άθλιων κανόνων για το πρωτογενές πλεόνασμα ή έλλειμμα και η συνέχιση της πολιτικής των helicopter money. Είναι κίνηση με μεγάλη κοινωνική διάσταση, διότι υπογραμμίζει την θέληση της Ε.Ε. να πολεμήσει τις ανισότητες.

Οι εξελίξεις της τελευταίας τριετίας – όπου η νομισματική αρχή χρηματοδοτούσε την δημοσιονομική επέκταση—έχει οδηγήσει σε μία κατάσταση όπου μεγάλο μέρος του δημόσιου χρέους το χρωστά η κυβέρνηση στην κεντρική τράπεζα. Δεν πειράζει, λοιπόν, είτε να μεγαλώσει κι άλλο είτε ακόμη και να κουρευτεί με έναν έμμεσο τρόπο—π.χ. με ομόλογα στο διηνεκές (perpetual bonds).

Αυτή η τριπλή κρίση απαιτεί τόλμη και φαντασία. Δύο χαρακτηριστικά που εξέλειπαν στον τελευταίο μισό αιώνα. Η ανάδειξη τους και πάλι είναι απαραίτητη.