Ως κύριος αρθρογράφος στη Financial Times, ο Μάρτιν Γουλφ παραμένει ένας από τους αναλυτές με τη μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο. Στο νέο του βιβλίο The Crisis of Democratic Capitalism, δεν πρωτοτυπεί ιδιαίτερα ως προς τη θεματολογία του. Φέρνει και πάλι στο προσκήνιο τη σχέση ανάμεσα στην ελεύθερη αγορά και τη δημοκρατική ελευθερία.

Ωστόσο, ο τρόπος που προσεγγίζει το επίμαχο ζήτημα, δεσμεύει τη σκέψη του αναγνώση.

Τον καλεί να αναλογιστεί εκ νέου θέματα ατομικής και συλλογικής ελευθερίας, δικαιοσύνης, αλλά και την επιθυμία του ανθρώπου για πλουτισμό.

Σχέση αμοιβαίου συμφέροντος

Όταν επικρατεί οικονομική ελευθερία, η πολιτική ελευθερία έπεται. Αυτή την ιδέα είχε διατυπώσει κάποτε ο Μίλτον Φρίντμαν. Παρουσίαζε τη δεκαετία του 1980 στο ντοκιμαντέρ Free to Choose (που μόνο το πρώτο επεισόδιο της σειράς παρακολούθησαν πάνω από 15 εκατομμύρια άνθρωποι).

Αυτό πριν από τριάντα τόσα χρόνια.

Τι θα υποστήριζε σήμερα; Όταν δισεκατομμύρια δολάρια μπορούν να διοχετευτούν στις καμπάνιες υποψηφίων πολιτικών χωρίς υποψία δημοκρατικών ελέγχων.

Ο καπιταλισμός φαίνεται ότι τα πηγαίνει περίφημα παρακάμπτοντας πλήρως τους δημοκρατικούς θεσμούς.

Ο βασικός οικονομικός αρθρογράφος της Financial Times Μάρτιν Γουλφ εκφράζει τις αμφιβολίες του.

Επιμένει ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να επιβιώσει σε βάθος χρόνου χωρίς γερές δημοκρατικές δομές.

Όπως αντιστοίχως, και η δημοκρατία δεν μπορεί να επικρατήσει χωρίς την οικονομία των αγορών, συμπληρώνει ο ίδιος.

Ο καπιταλισμός διοχετεύει το δημοκρατικό κράτος με πόρους και δυναμικό. Η δημοκρατία προσδίδει στις αγορές νομιμότητα.

Ο Μάρτιν Γουλφ ανησυχεί ότι ύστερα από χρόνια αρραγούς συμβίωσης, αυτή η εύθραυστη ισορροπία δημοκρατία – καπιταλισμός βάλλεται.

Το βιβλίο του μοιάζει εν μέρει με διαμαρτυρία απέναντι στο αδυσώπητο χρηματοπιστωτικό σύστημα, που οδηγεί στην αχαλίνωτη κερδοσκοπία και στη διαπλεκόμενη, ανεξέλεγκτη οικονομία.

Πού βρίσκονται οι παλιοί ευπατρίδες; 

Όλα αυτά έχουν ειπωθεί εκατοντάδες φορές εδώ. Η πρώτη τέτοια ανάλυση ανήκει μάλιστα στον πολιτικό φιλόσοφο του laissez faire Άνταμ Σμιθ.

Πριν από δύο αιώνες είχε προειδοποιήσει για την τάση των ισχυρών να σφετερίζονται το πολιτικό σύστημα εις βάρος της κοινωνίας. Έτσι, κάθε φορά πρέπει να πραγματοποιούνται διορθωτικές κινήσεις.

Το φαινόμενο λοιπόν που παραμένει εξόφθαλμα ενεργό στη βιομηχανία των εκλογών στις ΗΠΑ με τις απεριόριστες χρηματοδοτήσεις, συμπυκνώνεται στην περίπτωση του Μπόρις Τζόνσον.

Η πρωτοβουλία του πρώην πρωθυπουργού στο Ηνωμένο Βασίλειο να διορθωθεί η υπερβολική άμβλυνση των ανισοτήτων, υπήρξε αξιοθαύμαστη.

Ωστόσο, θα αρκούσε μια ματιά στα προσωπικά οικονομικά του, τόσο εξαρτημένα από δισεκατομμυριούχους και επενδυτικά κεφάλαια, για να πειστεί κανείς ότι ποτέ δεν θα ενσάρκωνε τις εξαγγελίες του.

Τρίζουν τα κόκκαλα της Θάτσερ

Ο καπιταλισμός σήμερα συμβάλλει στην κερδοφορία των μονοπωλίων. Ενώ τα υπερκέρδη εξαγοράζουν όλο και περισσότερη πολιτική ισχύ, που εν συνεχεία χρησιμοποιείται για την προστασία τους.

Πολλοί οικονομικοί αναλυτές τα τελευταία χρόνια έχουν παρατήσει το ίδιο πρόβλημα.

Μπορεί να αποκατασταθεί ισοτιμία στη συμβιωτική τους σχέση; Ο ανταγωνισμός μπορεί να αντικατασταθεί με αλληλοσεβασμό και σωστή οριοθέτηση;

Ο Μάρτιν Γουλφ όπως αρκετοί άλλοι διανοούμενοι αναλυτές, παραμένει κυνικός.

Τι προτείνει;

Ορισμένες σκέψεις του ξαφνιάζουν.

Επιβολή αυστηρής αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας.

Δημοσιονομικοί κανόνες για μεγαλύτερη κεφαλαιακή απαίτηση (λιγότερα κέρδη) από τις τράπεζες.

Δημιουργία έννομων και κυρίως υπεύθυνων συνδικάτων.

Δημιουργική ή ολέθρια δύναμη;

Εν μέρει εξηγείται υπό την έννοια ότι οι πρόγονοί υπέφεραν από τον φασισμό.

Ο ίδιος γεννήθηκε στη μεταπολεμική Αγγλία, το 1946.

Ο Μάρτιν Γουλφ αναπολεί τον κόσμο όπως ήταν όταν μεγάλωνε. Τότε έμοιαζε συμπαγής και ομόψυχος στις επιδιώξεις του.

Με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, σφυριλατήθηκε η εμπιστοσύνη στη δημοκρατία και τις αρχές της ελεύθερης αγοράς.

Ταυτόχρονα, εκείνη την εποχή ο Γουλφ μελέτησε Μαρξ και Χέγκελ. Με σκεπτικισμό διάβασε τις προτεινόμενες λύσεις τους. Αλλά και με παραδοχή της ιδιοφυούς ανάλυσής τους σε ό,τι αφορά την αδίστακτη, αχόρταγη φύση των αγορών.

Χωρίς δημοκρατικούς ελέγχους, ο καπιταλισμός θερίζει -εθνικές, τοπικές παραδόσεις. Με σαρωτική δύναμη -άλλοτε δημιουργική, άλλοτε εντελώς ισοπεδωτική. Αν όχι ολέθρια.

Γίγαντας με πήλινα πόδια

Ο Γουλφ παραδέχεται πως ο ζητούμενος δημοκρατικός καπιταλισμός, έχει πήλινα πόδια.

Η ίδια η δημοκρατία (και συγκεκριμένα η φιλελεύθερη δημοκρατία που εννοεί ο ίδιος, με καθολικό δικαίωμα ψήφου), μοιάζει όλο και περισσότερο με ουτοπία.

Η τελική πτώση του δημοκρατικού καπιταλισμού συντελέστηκε για τον Μάρτιν Γουλφ με την οικονομική κρίση του 2008.

Ο καθηγητής και πάλαι ποτέ υπουργός εργασίας (επί Κλίντον) Ρόμπερτ Ράιχ θεωρεί ότι ξεκίνησε με τον Ρούσβελτ (και την περίφημη New Deal του) και έληξε με τον Ρόναλντ Ρίγκαν και την εδραίωση του «εταιρικού καπιταλισμού» του.

Ο Ράιχ και ο Γουλφ αισθάνονται ότι η κρίση βαθαίνει. Θεωρούν επιτακτική ανάγκη ο καπιταλισμός να ανανεώσει τη σχέση του με τους δημοκρατικούς θεσμούς.

Ωστόσο, ο διάσημος βρετανός αρθρογράφος παραμένει απαισιόδοξος διανοούμενος -αν όχι και μηδενιστής.

«Γράφοντας αυτές τις γραμμές στα τέλη του 2022», διαπιστώνει ο ίδιος, «αμφιβάλλω αν οι ΗΠΑ θα καταφέρουν να παραμείνουν λειτουργική δημοκρατία σε βάθος δέκα χρόνων».

Ίδωμεν.