Με δυσαρέσκεια και ιδιαίτερο προβληματισμό, αντιμετωπίζει η πλειοψηφία της νομικής κοινότητας αλλά και των πολιτών την υπ’ αριθμ. 1/2023 απόφαση της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου, με την οποία το Ανώτατο Δικαστήριο, κατά πλειοψηφία (56-9), αποφάνθηκε ότι οι εταιρείες διαχείρισης, μπορούν να ενεργούν δικαστικές ενέργειες, και πράξεις αναγκαστικής εκτέλεσης και να προβαίνουν μεταξύ άλλων και σε πλειστηριασμούς, με τη δική τους επωνυμία και όχι ως πληρεξούσιοι των δικαιούχων, ανεξάρτητα από το ειδικότερο νομικό πλαίσιο που διέπει την διαδικασία μεταβίβασης των υπό διαχείριση απαιτήσεων.

Η απόφαση εκδόθηκε σε ταχύτατο χρόνο, μόλις σε 16 ημέρες και καθαρογράφηκε και δημοσιεύθηκε σε μόλις 6 ημέρες. Είναι εύλογη η δυσαρέσκεια, δεδομένου ότι διαπιστώνουμε ότι υφίσταται απονομή της δικαιοσύνης «δύο ταχυτήτων», όταν υποθέσεις πολιτών παραμένουν για μήνες έως και χρόνια εκκρεμείς στα Δικαστήρια.

Ερωτηματικά για ενδεχόμενη γνώση ή προσπάθεια επηρεασμού της απόφασης, δημιουργεί το γεγονός ότι η Τράπεζα της Ελλάδος, ήδη από τον Νοέμβριο 2022, στην Έκθεση Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, αναφορικά με το ζήτημα της αποτελεσματικότητας των funds, διατύπωνε κρίση σαν να είχε πρόωρη γνώση της δικαστικής κρισιολόγησης, σύμφωνα με ανακοίνωση του Δ.Σ.Α.. Επιπροσθέτως έχουν διατυπωθεί απόψεις, ότι η απόφαση λειτουργεί τιμωρητικά ως προς τους κακοπληρωτές, αγνοώντας όμως το γεγονός, ότι η πλειοψηφία των οφειλετών είναι καλόπιστοι και ευάλωτοι δανειολήπτες, που θα απωλέσουν την περιουσία τους, συμπεριλαμβανομένου και της πρώτης κατοικίας τους.

Μετά τη δημοσίευση της απόφασης, αναμένεται η επίσπευση αναγκαστικής εκτέλεσης κατά της περιουσίας χιλιάδων οφειλετών «κόκκινων» δανείων, και η εκδήλωση τεράστιου κύματος νέων πλειστηριασμών, αλλά και η συνέχιση των πλειστηριασμών που έχουν ανασταλεί με δικαστικές αποφάσεις.

Επερχόμενες Τροποποιήσεις της Διαδικασίας του Εξωδικαστικού Μηχανισμού

Συμβάλουν πράγματι οι επερχόμενες τροποποιήσεις των διατάξεων του εξωδικαστικού μηχανισμού, με ουσιαστικό τρόπο στην βελτίωση της διαδικασίας ρύθμισης οφειλών και στην εν γένει αντιμετώπιση του προβλήματος του ιδιωτικού χρέους;

Είναι γεγονός ότι μεγάλη μερίδα οφειλετών έχουν υποβάλει αίτηση ρύθμισης, μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας εξωδικαστικού μηχανισμού, με τις αιτήσεις να ξεπερνούν τις 45.000 σε μόλις 1,5 έτος, από την έναρξη ισχύος του νόμου, εκ των οποίων 3.755 οφειλέτες, έχουν ήδη προβεί σε ρύθμιση των οφειλών τους προς το Δημόσιο και τους χρηματοδοτικούς φορείς.

Εξετάζοντας τις προτεινόμενες αλλαγές στις διατάξεις του εξωδικαστικού μηχανισμού, διαπιστώνουμε ότι η προτεινόμενη ρύθμιση, περί υποχρεωτικότητας αιτιολόγησης της απόρριψης της πρότασης ρύθμισης, που παράγει αυτόματα ο αλγόριθμος, τόσο από τους πιστωτές όσο και από τους οφειλέτες, κινείται προς ορθή κατεύθυνση. Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και η ρύθμιση περί συναίνεσης των μικροπιστωτών, στην πρόταση ρύθμισης, υπό προϋποθέσεις, όταν δεν έχουν καμία εξασφάλιση.

Πράγματι με τις προαναφερόμενες ρυθμίσεις, μπορούν να αποφευχθούν καταχρηστικές συμπεριφορές, από μέρους των τραπεζών και των χρηματοπιστωτικών φορέων, οι οποίες απορρίπτουν τις προτάσεις ρύθμισης χωρίς καμία αιτιολόγηση. Προκειμένου να επιλυθεί ωστόσο το ζήτημα, η αιτιολόγηση θα πρέπει να είναι τεκμηριωμένη και με αναφορά σε συγκεκριμένους εξατομικευμένους λόγους για τον εκάστοτε οφειλέτη, και όχι μέσω προδιατυπωμένων λόγων απόρριψης.

Παρόλα αυτά η υποχρεωτικότητα αιτιολόγησης, δεν αρκεί για να επιλύσει το ζήτημα της μη αποδοχής των προτάσεων ρύθμισης από μέρους των πιστωτών, κυρίως των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Η παραπάνω ρύθμιση δεν κρίνεται επαρκής, διότι συνεχίζει να επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια των τραπεζών η συμμετοχή τους στη διαδικασία ή μη, αντιθέτως η υπό προϋποθέσεις, έστω και αυστηρές, υποχρεωτικότητα αποδοχής των προτάσεων ρύθμισης, αυξάνει τις πιθανότητες ευδοκίμησης των υποβαλλόμενων αιτήσεων.

Θετική αξιολογείται και η κατάργηση του περιορισμού του ποσοστού 90%, ανά πιστωτή, διότι αυξάνεται ο αριθμός των οφειλετών, οι οποίοι μπορούν να υποβάλλουν αίτηση ρύθμισης. Η παραπάνω ρύθμιση, προσφέρει την δυνατότητα υποβολής αίτησης ρύθμισης και σε οφειλέτες που έχουν μια μόνο οφειλή άνω των 10.000 ευρώ, προς τους χρηματοδοτικούς φορείς, κυρίως δηλαδή οφειλέτες που έχουν λάβει ένα στεγαστικό δάνειο.

Σημαντική τροποποίηση αποτελεί η μείωση του επιτοκίου της ρύθμισης των οφειλών προς το Δημόσιο, η οποία επιβαρυνόταν με επιτόκιο Euribor συν 5 ποσοστιαίες μονάδες, δηλαδή περίπου 7,6%, ενώ με τις επερχόμενες ρυθμίσεις θα διαμορφωθεί σε 3% σταθερό. Η μεταβολή του επιτοκίου, θα έχει αναδρομική ισχύ και θα καταλαμβάνει και τις έως σήμερα επιτευχθείσες ρυθμίσεις μέσω του εξωδικαστικού μηχανισμού.

Αναφορικά με τους τόκους προτείνεται με τις νέες διατάξεις και η διαγραφή σε ποσοστό 100% των τόκων της ρύθμισης που αντιστοιχούν στις μελλοντικές δόσεις για το Δημόσιο, σε περίπτωση προεξόφλησης αυτών. Ένα νομικό ζήτημα που είχε απασχολήσει τόσο τα ποινικά όσο και τα αστικά Δικαστήρια, ήταν η διχογνωμία αναφορικά με το πότε θεωρείται ότι η αίτηση έχει υποβληθεί οριστικά, διότι η οριστική υποβολή αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την έναρξη προστασίας του οφειλέτη, ζήτημα το οποίο αναμένεται να διευκρινιστεί.

Διευρύνεται το εύρος των οφειλών και των οφειλετών που μπορούν να ενταχθούν, δεδομένου ότι θα υπάρχει η δυνατότητα ρύθμισης των οφειλών υπέρ τρίτων, όπως οι οφειλές σε δήμους, που εισπράττονται από τη φορολογική διοίκηση, και η δυνατότητα ένταξης και νομικών προσώπων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Διευκολύνεται η διαδικασία έκδοση βεβαίωσης οφειλών, προς τους χρηματοδοτικούς φορείς και το Δημόσιο, με την πρόβλεψη της δυνατότητας λήψης τους, μέσω της πλατφόρμας.

Προβλέπεται η δυνατότητα διατήρησης των ενήμερων ή ήδη ρυθμισμένων οφειλών στη πρόταση ρύθμισης που του προτείνεται, εφόσον το επιθυμεί ο οφειλέτης, υπό προϋποθέσεις. Αναμένονται και τροποποιήσεις της διαδικασίας διαμεσολάβησης με τους χρηματοδοτικούς φορείς προς όφελος του οφειλέτη, ρύθμιση η οποία ήταν αναγκαία, διότι η προβλεπόμενη διαδικασία διαμεσολάβησης, εφαρμόστηκε ελάχιστα και χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία στην πράξη.

Εντούτοις σημαντικά μειονεκτήματα του εξωδικαστικού μηχανισμού, τα οποία δεν ρυθμίζονται, ούτε με τις επερχόμενες τροποποιήσεις, αποτελούν η μη επαρκής θωράκιση των περιουσιακών στοιχείων των οφειλετών από τα μέτρα αναγκαστικής εκτέλεσης, η απουσία ρύθμισης προστασίας της πρώτης κατοικίας, η έλλειψη διαφάνειας σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, η έλλειψη διαδικασιών ελέγχου, και η μη πρόβλεψη διαδικασιών προσφυγής στα Δικαστήρια, η οποία θα προσέδιδε κύρος και θεσμικές εγγυήσεις στην διαδικασία, προκειμένου να αποφευχθούν φαινόμενα καταστρατήγησης της διαδικασίας.

Απαιτούνται συνεπώς, ρεαλιστικές, βιώσιμες και αποτελεσματικές τροποποιήσει, στο γενικότερο νομοθετικό πλαίσιο ρύθμισης οφειλών και προστασίας της κυριότητας της πρώτης κατοικίας των καλόπιστων οφειλετών, ειδάλλως το «καλάθι» της ρύθμισης των κόκκινων δανείων, θα είναι μικρότερο από το «καλάθι» της νοικοκυράς.

Τρανώρης Ευάγγελος
Δικηγόρος στον Αρειο Παγο,
μέλος Συνδέσμου Ελλήνων Εμπορικολόγων,
Ιδρυτής «Tranoris and partners law firm»