Η χθεσινή αναφορά μου στην πιθανότητα να αυξηθεί ο πληθωρισμός στο 11% (που είναι το δυσμενές σενάριο της έκθεσης του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής)  και ίσως ακόμη πιο πάνω προξένησε αντιδράσεις. Είναι, βέβαια, φυσιολογικό να βλέπουμε το 11% ως ένα τεράστιο πρόβλημα, γιατί έχουμε ζήσει με χαμηλό πληθωρισμό για περίπου 25 χρόνια τώρα. Φοβάμαι, όμως, ότι δεν πρέπει να αποκλειστεί η περίπτωση όπου θα υποχρεωθούμε να αλλάξουμε συνήθειες.

Καταρχάς, για μία νότα αισιοδοξίας, είναι εξαιρετικά θετικό το γεγονός ότι η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ αποφάσισε μία οριακή μόνο (0,25 ποσοστιαίες μονάδες) άνοδο των επιτοκίων της. Δείχνει ότι αντιστέκεται στις πιέσεις για γρήγορες και απότομες αυξήσεις, καθώς κατανοεί ότι ο πληθωρισμός που βιώνουμε σήμερα οφείλεται σε εξαιρετικά γεγονότα και δεν θα αντιμετωπιστεί με αυξήσεις στο κόστος του χρήματος.

Η ίδια η έκθεση Κουντετάκη υπογραμμίζει με διάγραμμα στην σελίδα 18, ότι ο σκληρός πυρήνας του πληθωρισμού υπολείπεται του εναρμονισμένου δείκτη τιμών καταναλωτή κατά σχεδόν 5 μονάδες – από 2% σε σχεδόν 7%. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει την παροδική φύση του φαινομένου.

Στις ΗΠΑ επικρατεί η ίδια λογική. Σύμφωνα με άρθρο του Peterson Institute for International Economics, στην αρχή του 2020 η μακροχρόνια πρόβλεψη για τον πληθωρισμό ήταν σχετικά σταθερή για τους καταναλωτές – έβλεπαν άνοδο από 2,2%  σε 3% στην επόμενη δεκαετία. Οι επενδυτές ήταν ακόμη πιο αισιόδοξοι εκτιμώντας την άνοδο στο 0,2 (από 1,9% στο 2,1%).

Ήδη, όμως, από τότε οι προβλέψεις για τον άμεσο ορίζοντα ήταν υψηλές: όλες οι κατηγορίες (καταναλωτές, επενδυτές, επιχειρηματίες) πρόβλεπαν κατά μέσο όρο διπλασιασμό του πληθωρισμού στην τριετία.

Αυτό που έχει αλλάξει ακόμη περισσότερο την εικόνα είναι ο πόλεμος που ήρθε αμέσως μετά την πανδημία. Στην πανδημία δημιουργήθηκαν οι πρώτες προϋποθέσεις για την ενίσχυση του ρυθμού ανόδου των τιμών, καθώς ο ρυθμός αύξησης των αμοιβών ήταν μεγαλύτερος από τον ρυθμό αύξησης της παραγωγικότητας. Στην συνέχεια προέκυψαν τα προβλήματα με τις εφοδιαστικές αλυσίδες και τον οικονομικό εθνικισμό και ο δείκτης τιμών καταναλωτή πήρε την ανιούσα.

Ο πυρήνας του πληθωρισμού, δηλαδή με την αφαίρεση της ενέργειας και των τροφίμων, παρέμεινε διεθνώς σταθερά χαμηλός.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η χρήση της ενέργειας ως γεωπολιτικό όπλο έχει ανατρέψει τα πράγματα. Δύο είναι οι κρίσιμοι παράγοντες: η επιτάχυνση της ενεργειακής απεξάρτησης για την Ευρώπη (που μπορεί να οδηγήσει και άλλες χώρες στην αναζήτηση μεγαλύτερης ενεργειακής ανεξαρτησίας) και οι εξοπλισμοί.

Που μας οδηγεί αυτή η κατάσταση;

Καταρχάς, αλλάζει η προσέγγιση των πολιτών. Σε περασμένα χρόνια ο πληθωρισμός ήταν στενά συνδεδεμένος με το κόστος εργασίας (που με την σειρά του συνδεόταν σε πολλές αν και όχι σε όλες τις περιπτώσεις με το ύψος της ανεργίας) καθώς και με τις προσδοκίες για πληθωρισμό.

Σήμερα, ο πληθωρισμός αντιμετωπίζεται ως παράγων που εξαρτάται από την εμπειρία του πληθωρισμού (τον πληθωρισμό που βιώνουμε δηλαδή) και τις προσδοκίες για πληθωρισμό.

Σήμερα, λοιπόν, έχουμε ως πραγματικότητα έναν υψηλό (με βάση την εμπειρία των 25 τελευταίων ετών) τρέχοντα πληθωρισμό και φοβόμαστε ότι το ενεργειακό γεωπολιτικό παιγνίδι και οι νέες εξοπλιστικές δαπάνες σε συνδυασμό με την σημαντική επιβράδυνση της παγκοσμιοποίησης (που οδηγεί σε υψηλότερα κόστη παραγωγής)  θα διατηρήσουν τον πληθωρισμό σε υψηλά επίπεδα.

Αυτό που συμβαίνει, δηλαδή, για να εκλαϊκεύσουμε το θέμα, είναι ότι αλλάζουν οι προσδοκίες. Και η αλλαγή της προσδοκίας την κάνει πραγματικότητα.

Είναι σαφές ότι αν ο πόλεμος δεν είχε έρθει μετά την πανδημία, οι πληθωριστικές πιέσεις της θα είχαν σταδιακά εξασθενίσει. Τώρα, η εικόνα έχει ριζικά αλλάξει. Πολλά θα εξαρτηθούν, όπως έγραψα και χθες, από την διάρκεια του πολέμου και τις επιπτώσεις του.

Το αισιόδοξο σενάριο είναι ότι ο πόλεμος δεν θα διαρκέσει για πάνω από 2 μήνες και θα λήξει χωρίς η Ουκρανία να έχει μετατραπεί σε υποτελές κράτος. Ότι, οι πιέσεις για αυξήσεις των επιτοκίων και σφιχτή δημοσιονομική πολιτική δεν θα εισακουστούν, η αποκλιμάκωση της παγκοσμιοποίησης θα είναι σταδιακή, οι κυρώσεις θα μετριαστούν, οι χρεοκοπίες θα ελεγχθούν, η ειρήνη θα επικρατήσει. Τότε μπορούμε να ελπίζουμε σε πληθωρισμό της τάξης του 3% – 5%.

Είναι πολλά τα «αν» Άρη.